Nawẹ Ogbẹ̀ Towe Họakuẹ Sọ?

TO WHENUENA gbẹtọ madosọha lẹ to yinyin hùhù to Europe to Wẹkẹ-Whàn I whenu, vivẹnu sẹhundaga lẹ to yinyin dido nado whlẹn ogbẹ̀ lẹ gán to Antarctique. Dodinna aigba tọ́ Anglo-Irlande tọn Ernest Shackleton po azọ́nwatọgbẹ́ etọn lẹ po jiya nugbajẹmẹji tọn to whenuena bato yetọn, Endurance, gbà do osin-agó daho de go bo siọ. Shackleton dovivẹnu bo hẹn omẹ etọn lẹ jẹ agé de ji to Lopo Éléphant tọn ji to Hùwaji Ohù Atlantique tọn. Ṣigba yé gbẹ́ tin to owù sinsinyẹn mẹ.

Shackleton mọdọ aliho dopo he mẹ yé sọgan luntọ́n te wẹ nado domẹhlan jámajátlẹ-hutẹn he tin to lopo Hùwaji Géorgie tọn ji nado biọ alọgọ. Ofi enẹ dẹn do yé na kilomẹtlu 1 100, podọ tọjihun-gbẹwhlẹngán tọn he dite na mẹtlu 7 he e detọn sọn bato Endurance lọ mẹ kẹdẹ wẹ tin to e si. Yé ma tindo nukundido sọmọ.

Nalete, to 10 mai 1916, to yajiji na azán 17 godo, Shackleton po azọ́nwatọgbẹ́ etọn vude po jẹ Hùwaji Géorgie tọn, ṣigba ninọmẹ ylankan ohù ji tọn lẹ hẹn yé gánnugánnu nado glinhún do awà devo pete lopo lọ tọn ji. Yé dona zinzọnlin na kilomẹtlu 30 gbọ̀n osó he osin-agó ṣinyọ́n lẹ ji whẹpo do jẹ fihe yé jei. Mahopọnna awusinyẹnnamẹnu lẹ—to avivọ sinsinyẹn nù podọ matin nuyizan osó hihẹ́ tọn depope—Shackleton po gbẹdohẹmẹtọ etọn lẹ po jẹ fihe yé jei lọ, podọ to godo mẹ e whlẹn azọ́nwatọgbẹ́ etọn he adángbò lẹpo gán. Naegbọn Shackleton dovivẹnu egblemaku tọn mọnkọtọn? “Yanwle tangan etọn,” sọgbe hẹ nuhe kandai gbẹzan tọn basitọ Roland Huntford wlan, wẹ “nado whlẹn azọ́nwatọgbẹ́ etọn lẹpo.”

“Depope Ma Pò”

Etẹwẹ zọ́n bọ azọ́nwatọgbẹ́ Shackleton tọn lẹ ma hẹn todido bu mlẹnmlẹn dile yé hoplidopọ bo nọte to lopo “jẹvọ́ osókla po osin-agó po tọn he gblo na kilomẹtlu 30 bo tin to olá de” ji? Jidide he yé tindo dọ nukọntọ yetọn na hẹn opagbe etọn nado whlẹn yé gán di wẹ zọ́n.

To egbehe, gbẹtọvi lẹ tin taidi sunnu enẹlẹ he mọ yede to Lopo Éléphant tọn ji matin nukundido whlẹngán tọn sọmọ. Mẹsusu to gbẹnọ to ninọmẹ he sinyẹnawu zẹjlẹgo lẹ mẹ bo nọ jẹtukla taun nado sọgan mọ nuhe na pò yé dogbẹ̀ poun. Ṣogan, yé sọgan deji mlẹnmlẹn dọ Jiwheyẹwhe na “whlẹn nukunbianọ” sọn kọgbidinamẹ po ayimajai po mẹ. (Job 36:15) Deji dọ Jiwheyẹwhe nọ pọ́n ogbẹ̀ mẹdopodopo tọn taidi nuhọakuẹ. “Dawhá ylọ mi to nukunbibia whenu,” wẹ Jehovah Jiwheyẹwhe, Mẹdatọ lọ dọ, podọ “yẹn na whlẹn we.”—Psalm 50:15.

Be e vẹawu na we nado yise dọ Mẹdatọ lọ nọ pọ́n hiẹ, he yin dopo poun to gbẹtọ liva susu he to aigba ji lẹ mẹ, hlan taidi nuhọakuẹ wẹ ya? Eyin mọwẹ, pọ́n nuhe yẹwhegán Isaia wlan gando sunwhlẹvu liva susu he bẹplidopọ sunwhlẹvu tọn liva susu he tin to wẹkẹ gblagada he lẹdo mí mẹ bẹhẹn lẹ go. Mí hia dọmọ: ‘Mì ze nukun mìtọn daga, bo pọ́n, mẹnu wẹ dá onú helẹ, bosọ hẹn awhàn sọhasọha yetọn jẹgbonu: e nọ ylọ oyín yetọn dopodopo gbọn kiklo huhlọn etọn tọn dali, na ewọ sinyẹn to huhlọn mẹ; depope ma pò.’—Isaia 40:26.

Be hiẹ mọnukunnujẹ nuhe enẹ zẹẹmẹdo mẹ ya? Bẹplidopọ sunwhlẹvu tọn mítọn Voie lactée—he owhè po planẹti he lẹdo e lẹ po yin apadewhe etọn poun—bẹ e whè gbau sunwhlẹvu liva 100 hẹn. Podọ bẹplidopọ sunwhlẹvu tọn devo nẹmu wẹ tin? Mẹde ma yọnẹn taun, ṣigba sọhayinanú delẹ dọ dọ sọha lọ sọgan yin liva 125. Na nugbo tọn, sọha sunwhlẹvu lẹ tọn dona hẹnmẹ jọsi taun. Ṣogan, Biblu dọna mí dọ Didatọ wẹkẹ lọ tọn yọ́n yinkọ sunwhlẹvu enẹlẹ dopodopo tọn.

“Oda Ota Mìtọn Tọn Lẹpo Wẹ Yè Hia Pé”

Ṣigba, mẹde sọgan dọnnu dọ, ‘nado yọ́n yinkọ sunwhlẹvu liva susu—kavi gbẹtọ liva susu—lẹ tọn poun ma zẹẹmẹdo hihò ninọmẹ dopodopo yetọn tọn pọ́n dandan gba.’ Ọdinatẹẹ he nugopipe etọn sù ganji sọgan hẹn yinkọ gbẹtọ liva susu lẹ tọn. Ṣogan, mẹdepope ma na de linlẹn lọ tọn dọ ọdinatẹẹ lọ nọ hò depope to yé mẹ tọn pọ́n gba. Ṣigba, Biblu dohia dọ, gbọnvona dọ Jehovah Jiwheyẹwhe yọ́n yinkọ gbẹtọ liva susu lẹ tọn, e sọ nọ hò dopodopo yetọn tọn pọ́n. “Mì bẹ magbọjẹ mìtọn lẹpo do alọ etọn mẹ,” wẹ apọsteli Pita wlan, “na ewọ to tukla mìtọn jẹ wutu.”—1 Pita 5:7.

Jesu Klisti dọmọ: “Be oblẹnọ awe ma wẹ yé nọ sà yin abọgankuẹ pẹvi de? Mọ dopo yetọn ma na flẹ́ jẹ aigba to Otọ́ mìtọn godo. Ṣigba yèdọ oda ota mìtọn tọn lẹpo wẹ yè hia pé. Enẹwutu mì dibu blo, mìwlẹ doale hú oblẹnọ susu.” (Matiu 10:29-31) Doayi e go dọ Jesu ma dọ dọ Jiwheyẹwhe na yọ́n nuhe jọ do oblẹnọ lẹ po gbẹtọvi lẹ po go poun gba. E dọmọ: “Mìwlẹ doale hú oblẹnọ susu.” Etẹwutu hiẹ do doale hugan? Na hiẹ yin didá ‘to apajlẹ Jiwheyẹwhe tọn mẹ’ wutu—po nugopipe lọ po nado wleawuna jẹhẹnu walọ dagbe tọn, apọ̀nmẹ tọn, po gbigbọmẹ tọn lẹ po he sọgbe hẹ jẹhẹnu yiaga Jiwheyẹwhe tọn titi lẹ bosọ do yé hia.—Gẹnẹsisi 1:26, 27.

“Kọdetọn Nuwiwa Nuyọnẹn Tọn”

A dike hodidọ mẹhe gbẹ́ dọ Mẹdatọ de ma tin lẹ tọn hẹn we buali blo. To pọndohlan yetọn mẹ, huhlọn jọwamọ tọn he ma sọgan yin anadena lẹ wẹ dá we. Yé sọalọakọ́n dọ kakati hiẹ nido yin didá ‘to apajlẹ Jiwheyẹwhe tọn mẹ,’ a ma gbọnvona kanlin devo depope he tin to planẹti ehe ji—gọna oblẹnọ lẹ.

Be e sọgbe nugbonugbo to nukun towe mẹ nado dọ dọ ogbẹ̀ wá gbọn kosọ, kavi huhlọn jọwamọ tọn lẹ dali ya? Sọgbe hẹ Michael J. Behe, he yin lẹnunnuyọnẹntọ nutogbẹ̀ lẹ tọn, “aliho doglẹ jiawu nuyiwa nugonu lẹ tọn” he nọ deanana ogbẹ̀ do linlẹn enẹ hia taidi nuhe ma sọgbe hẹ lẹnpọn dagbe paali. E dọ dọ, kunnudenu nuyiwa nugonu lẹ tọn, hẹnmẹ wá tadona he ma sọgan yin agọjẹdo lọ kọ̀n dọ “gbẹninọ to aigba ji, to wunmẹ pẹvi pete etọn lẹ mẹ . . . yin kọdetọn nuwiwa nuyọnẹn tọn.”—Darwin’s Black Box—The Biochemical Challenge to Evolution.

Biblu dọna mí dọ gbẹninọ to aigba ji, to wunmẹ etọn lẹpo mẹ, yin kọdetọn nuwiwa nuyọnẹn tọn. E sọ dọna mí dọ Asisa nuwiwa nuyọnẹn ehe lẹpo tọn wẹ Jehovah Jiwheyẹwhe, Didatọ wẹkẹ lọ tọn.—Psalm 36:9; Osọhia 4:11.

A dike nugbo lọ dọ mí dona doakọnnanu to aihọn he gọ́ na awufiẹsa po yajiji po mẹ ni glọnalina we nado yise dọ Mẹdatọ podọ Yẹdenanutọ de tin he dá aigba po nuhe tin to e ji lẹpo po blo. Hẹn nugbo titengbe awe do ayiha mẹ. Dopo wẹ yindọ Jiwheyẹwhe ma yin dowatọ mape he gbayipe lẹdo mí tọn gba. Awetọ wẹ yindọ Mẹdatọ mítọn tindo whẹwhinwhẹ́n dolido lẹ nado jotẹnna mape ehe na ojlẹ de. Dile linlinnamẹwe ehe ko dọhodeji do whlasusu, Jehovah Jiwheyẹwhe jotẹnna ylanwiwa nado tin na ojlẹ gli de poun nado sọgan didẹ whẹho he fọndote whla tintan he gbẹtọvi lẹ gbẹ́ nupojipetọ-yinyin etọn dai lẹ mlẹnmlẹn.a—Gẹnẹsisi 3:1-7; Deutelonomi 32:4, 5; Yẹwhehodọtọ 7:29; 2 Pita 3:8, 9.

“E Na Whlẹn Agbátọnọ lọ Whenu E to Awhado”

Nado dọ hójọhó, mahopọnna ninọmẹ awubla tọn he mẹ mẹsusu tin te to egbehe lẹ, ogbẹ̀ gbẹsọ yin nunina jiawu de. Podọ mí nọ wà nuhe go mí pé lẹpo nado basi hihọ́na ẹn. Ogbẹ̀ sọgodo tọn he Jiwheyẹwhe dopagbe etọn ma yin tuklajijẹ nado mọ nuhe na hẹnmẹ dogbẹ̀ to ninọmẹ awusinyẹn po awufiẹsa po tọn lẹ mẹ poun gba—taidi to whenuena azọ́nwatọgbẹ́ Shackleton tọn lẹ tin to Lopo Éléphant tọn ji. Lẹndai Jiwheyẹwhe tọn wẹ nado whlẹn mí sọn gbẹninọ dintọn he gọ́ na awufiẹsa po ovọ́-yinyin po mẹ na mí nido sọgan “hẹn ogbẹ̀ lọ go ehe yin ogbẹ̀ nugbonugbo” he Jiwheyẹwhe basi tito etọn sọn dowhenu na gbẹtọvi he e dá lẹ.—1 Timoti 6:19.

Jiwheyẹwhe na wà ehe lẹpo na dopodopo mítọn họakuẹ to nukun etọn mẹ wutu. E basi tito na Ovi etọn, Jesu Klisti, nido wleawuna avọ́sinsan ofligọ tọn he yin dandan nado tún mí dote sọn ylando, mape, podọ okú he mí dugu etọn sọn mẹjitọ mítọn dowhenu tọn lẹ, Adam po Evi po si. (Matiu 20:28) “Jiwheyẹwhe yiwanna aihọn sọmọ,” wẹ Jesu Klisti dọ, “bọ e yí Ovi detọn etọn dopo akàn namẹ, na mẹdepope he yí ì sè . . . nido tindo ogbẹ̀ madopodo.”—Johanu 3:16.

Etẹwẹ Jiwheyẹwhe na wà na mẹhe ogbẹ̀ yetọn yin hinhẹngble gbọn awufiẹsa po kọgbidinamẹ po dali todin lẹ? Ohó gbọdo Jiwheyẹwhe tọn dọna mí gando Ovi etọn go dọ: “E na whlẹn agbátọnọ lọ whenu e to awhado; oyanọ ga, podọ ewọ he ma tindo alọgọnamẹtọ de. Ewọ na tindo lẹblanu to oyanọ po agbátọnọ po ji; e nasọ whlẹn ayiha agbátọnọ tọn gán. Ewọ na fli ayiha yetọn sọn awusinyẹn po adìngbàndido po mẹ.” Etẹwutu e na wà ehe? Na ‘nuhọakuẹ wẹ ohùn yetọn [kavi, ogbẹ̀ yetọn] na yin to nukun etọn mẹ’ wutu.—Psalm 72:12-14.

Na owhe kanweko susu lẹ, gbẹtọvi lẹ ko to tuklajẹ to agbàn pinpẹn ylando po mape po tọn glọ, taidi mẹhe “to winwẹ̀n” to awufiẹsa po yajiji susu po mẹ. Jiwheyẹwhe jotẹnna ehe kiki na e yọnẹn dọ ewọ sọgan jla hẹngble depope he na dekọtọn sọn e mẹ do wutu. (Lomunu lẹ 8:18-22) To madẹnmẹ din e na wleawuna ‘hẹngọwa onú popo tọn’ gbọn gandudu Ahọluduta etọn tọn he tin to alọ Ovi etọn, Jesu Klisti tọn mẹ yiyizan dali.—Owalọ lẹ 3:21; Matiu 6:9, 10.

Enẹ bẹ fọnsọnku mẹhe ko jiya bo kú to hohowhenu lẹ tọn hẹn. Yé gbẹ́ tin to ogbẹ̀ to oflin Jiwheyẹwhe tọn mẹ. (Johanu 5:28, 29; Owalọ lẹ 24:15) To madẹnmẹ yé na mọ ogbẹ̀ yí to “susugege” mẹ—yèdọ ogbẹ̀ madopodo to pipé mẹ to paladisi aigba ji tọn he vò sọn awufiẹsa po yajiji po si de mẹ. (Johanu 10:10; Osọhia 21:3-5) Mẹhe na nọgbẹ̀ to whenẹnu lẹpo na penugo nado duvivi ogbẹ̀ tọn to gigọ́mẹ bo wleawuna jẹhẹnu po nugopipe jiawu he nọ dohiagona mẹhe yin didá ‘to apajlẹ Jiwheyẹwhe tọn mẹ’ lẹ po.

Be hiẹ na tin to finẹ nado duvivi ogbẹ̀ he Jehovah dopagbe etọn tọn ya? Enẹ pò to hiẹ lọsu si. Mí dotuhomẹna we nado mọaleyi sọn tito he Jiwheyẹwhe ko wleawuna nado hẹn dona ehe lẹpo wá lẹ mẹ. Zinjẹgbonutọ linlinnamẹwe ehe tọn lẹ na hùnhomẹ nado gọalọna we to mọwiwà mẹ.

[Nudọnamẹ odò tọn]

[Yẹdide to weda 4, 5]

Dawe he adángbò lọ lẹ deji dọ Shackleton na hẹn opagbe etọn nado whlẹn yé gán di

[Asisa Yẹdide tọn]

© CORBIS

[Yẹdide to weda 6]

“Mìwlẹ doale hú oblẹnọ susu”