Ogbẹ̀—Nuhọakuẹ Kavi Nuhe Pọta?

“Na gbẹtọ yin didá to apajlẹ Jiwheyẹwhe tọn mẹ wutu, ogbẹ̀ gbẹtọ tọn yíyí zẹẹmẹdo hinhẹn nuhe họakuẹ bosọ wé hugan to aihọn mẹ gble.”—The Plain Man’s Guide to Ethics, gbọn William Barclay dali.

‘NUHE họakuẹ hugan to aihọn mẹ.’ Be nukun enẹ wẹ hiẹ nọ yí do pọ́n ogbẹ̀ ya? Aliho he mẹ gbẹtọ lẹ nọ yinuwa te dohia hezeheze dọ mẹsusu ma kọngbedopọ hẹ wekantọ enẹ. Ogbẹ̀ livi susu ko yin kúnsúdona po kanyinylan po gbọn danuwatọ he ma nọ hò dagbemẹninọ hatọ yetọn lẹ tọn pọ́n to afọdidona yanwle ṣejannabi tọn yetọn lẹ mẹ dali.—Yẹwhehodọtọ 8:9.

Numadinu He Sọgan Yin Zizedlan

Apajlẹ tangan ehe tọn dopo wẹ Wẹkẹ-whàn I. To awhàn ylankan enẹ mẹ, whlasusu wẹ “gbẹtọ lẹ yin yíyí do sanvọ́ to ovọ́ mẹ,” wẹ whenuho-kàntọ A.J.P. Taylor dọ. Nado mọ yindidi po gigo po yí, awhàngán lẹ yí awhànfuntọ lẹ zan taidi numadinu he sọgan yin zinzan vún. To awhàn he yin fùnfùn do tòdaho Verdun France tọn tamẹ, hugan gbẹtọ livi daa wẹ yin hùhù. Taylor wlan dọ, “ale [nujọnu tọn] depope ma na yin mimọyi kavi yin hinhẹnbu, kakatimọ gbẹtọ lẹ wẹ yin hùhù nado mọ gigo yí poun.”—The First World War.

Nuyiwa sisi matindo na nuhọakuẹ-yinyin ogbẹ̀ tọn mọnkọtọn gbẹ́ gbayipe. Weyọnẹntọ Kevin Bales dọ dọ to ojlẹ agọe tọn lẹ mẹ, “jideji ajiji sọha gbẹtọ lẹ tọn zọ́n bọ hẹntọnọ po agbátọnọ livi susu lẹ po to azọ́n dín nukun awe to aihọn mẹ.” Yé dona jẹtukla to gbẹzan yetọn lẹpo mẹ nado mọ nuhe na pò yé dogbẹ̀ to tito ajọwiwa kọgbidinamẹ tọn he mẹ “ogbẹ̀ lẹzun nuhe pọta” te de mẹ. Bales dọ dọ mẹhe nọ zan yé vún lẹ nọ yinuwa hẹ yé taidi kanlinmọ lẹ—yèdọ

“nuyizan akuẹ dindin tọn lẹ he sọgan yin zizedlan po awubibọ po to godo mẹ.”—Disposable People.

“Homẹgble Gbigbọ Tọn”

Whẹwhinwhẹ́n susu devo lẹ tin he wutu gbẹtọ livi susu lẹ tindo numọtolanmẹ nuvọ́nọ-yinyin tọn bosọ hẹn todido bu pete—dọ gbẹninọ yetọn kavi okú yetọn ma nọ duahunmẹna mẹdepope. Gbọnvona awhàn po whẹdida mawadodo po, nugbajẹmẹji akúdido, huvẹ, azọ̀n, okú mẹyiwanna lẹ tọn, po onú madosọha devo lẹ po nọ sayana gbẹtọvi lẹpo, bo nọ hẹn gbẹtọ lẹ nado kanse yede eyin ale de tlẹ tin to e mẹ nado nọgbẹ̀.—Yẹwhehodọtọ 1:8, 14.

Nugbo wẹ dọ, e ma yin ogbẹ̀ mẹlẹpo tọn wẹ pòta kavi gọ́ na awufiẹsa zẹjlẹgo gba. Ṣigba mẹhe tlẹ vò sọn kọgbidinamẹ sinsinyẹn mọnkọtọn si lẹ ko kọngbedopọ whlasusu hẹ Ahọlu Sọlọmọni Islaeli hohowhenu tọn he kanse dọmọ: “Etẹwẹ gbẹtọ tindo to magbọjẹ etọn lẹpo mẹ bọ e do to tuklajẹ to owhè glọ?” To nulinlẹnpọndo gbẹzan yetọn ji godo, mẹsusu nọ mọdọ susu nuhe yé wà lẹ tọn ko dekọtọn do “ovọ́ [po] homẹgble gbigbọ tọn” po mẹ.—Yẹwhehodọtọ 2:22, 26.

“Be ogbẹ̀ lọ lẹpo ján niyẹn ya?” wẹ mẹsusu nọ kanse eyin yé lẹnnupọn hlan godo do gbẹzan yetọn ji. Mọwẹ, omẹ nẹmu wẹ nọ fó gbẹzan yetọn po numọtolanmẹ lọ po dọ yé “gọ́ na owhe susu” nugbonugbo dile e yin do na tọgbo Ablaham? (Gẹnẹsisi 25:8) Numọtolanmẹ ovọ́-yinyin tọn wẹ nọ gbọṣi ayiha suhugan gbẹtọ lẹ tọn mẹ. Ṣogan, ogbẹ̀ ma dona yin nuvọ́ gba. Jiwheyẹwhe nọ pọ́n ogbẹ̀ gbẹtọvi lẹpo tọn taidi nuhọakuẹ bo jlo dọ dopodopo mítọn ni zan gbẹzan he gọ́ na ayajẹ po pekọ po. Nawẹ enẹ na yin hinhẹndi gbọn? Gbadopọnna nuhe hosọ he bọdego dọ do whẹho ehe ji.