Ojlẹ Noẹli Tọn—Etẹ ji Wẹ E Nọ Dọ̀n Ayidonugo Wá Hugan?

NA GBẸTỌ livi susu lẹ, ojlẹ whedudu tọn yin ojlẹ de nado nọpọ́ hẹ whẹndo mẹtọn po họntọn mẹtọn lẹ po, yèdọ ojlẹ de nado hẹn kanṣiṣa owanyi tọn lẹ lodo dogọ. Mẹsusu devo lẹ nọ pọ́n ẹn hlan taidi ojlẹ de nado lẹnayihamẹpọn do jiji Jesu Klisti tọn po adà he e yiwà to gbẹtọvi lẹ whinwhlẹngán mẹ po ji. To vogbingbọnmẹ na otò susu devo lẹ, dotẹnmẹ ma yin nina gbẹtọ lẹ to Russie nado nọ basi hùnwhẹ Noẹli tọn to whepoponu gba. Dile etlẹ yindọ mẹhe tin to Ṣọṣi Orthodoxe Russie tọn mẹ lẹ ko basi hùnwhẹ Noẹli tọn to gbangba klòlò na owhe kanweko susu lẹ, dotẹnmẹ ma yin nina yé nado wàmọ na owhe susu to owhe kanweko 20tọ mẹ gba. Etẹwẹ hẹn diọdo lọ wá?

To Gufinfọn Communiste Bolchevique tọn he wá aimẹ to 1917 godo tlolo, gandutọ Union Soviétique tọn lẹ hẹn gbẹtọ lẹ sinsinyẹn to otò lọ blebu mẹ nado kẹalọyi pọndohlan lọ dọ Jiwheyẹwhe ma tin. Ojlẹ hùnwhẹ Noẹli tọn podọ aṣa sinsẹ̀n tọn he gandego lẹpo pete yin gbigbẹdai. Gandudu lọ jẹ nujijla he gbloada de basi ji sọta hùnwhẹ Noẹli po Owhe Yọyọ po tọn. Nuhe nọ dohiagona ojlẹ lọ to lẹdo lọ mẹ lẹ lọsu, yèdọ atin Noẹli tọn gọna Ded Moroz kavi Babadaho Avivọ tọn, he nọtena Papa Noẹli to Russie, tlẹ yin agọjẹdo to gbangba.

To 1935, diọdo de wá aimẹ he zọ́n bọ aliho he mẹ Russie-nu lẹ nọ basi hùnwhẹ lẹ te to ojlẹ whedudu tọn mẹ diọ tlala. Gandutọ Union Soviétique tọn lẹ hẹn Babadaho Avivọ tọn, atin whedudu tọn, po hùnwhẹ Owhe Yọyọ tọn po gọwá aimẹ whladopo dogọ, ṣigba po diọdo he jẹna ayidego de po. E yin didọ dọ, Babadaho Avivọ tọn lọ na nọ hẹn nunina lẹ wá to Azán Owhe Yọyọ tọn gbè kakati nido yin to Noẹli whenu. Mọdopolọ, atin Noẹli tọn ma nasọ tin ba. E na lẹzun atin Owhe Yọyọ tọn! Gbọnmọ dali, nuhe ji ayidonugo nọ yin dindọn wá hugan diọ tlala to Union Soviétique. Na nugbo tọn, hùnwhẹ Owhe Yọyọ tọn yitẹn to hùnwhẹ Noẹli tọn si.

Ojlẹ Noẹli tọn lẹzun ojlẹ whedudu aihọn tọn de, he to paa mẹ masọ tindo zẹẹmẹ sinsẹ̀n tọn depope ba. E masọ yin aṣọ́donu sinsẹ̀n tọn lẹ wẹ nọ yin yíyí do doaṣọ́na Atin Owhe Yọyọ tọn lọ ba, kakatimọ, aṣọ́donu paa he nọ do nukọnyiyi Union Soviétique tọn hia lẹ wẹ nọ yin yiyizan. Linlinwe Russie tọn lọ Vokrug Sveta (Lẹdo Aihọn Pé) basi zẹẹmẹ dọmọ: “Yè sọgan yọ́n whenuho lehe ogbẹ́ Communiste lẹ tọn yin didoai do tọn gbọn aṣọ́donu atin Owhe Yọyọ tọn he nọ yin yiyizan to owhe voovo ojlẹ Soviétique lẹ tọn mẹ lẹ gblamẹ. To pọmẹ hẹ azui lẹ, . . . po akla loboto he gbayipe lẹ po, aṣọ́donu he taidi agbogọdọẹ lẹ, ṣówhènú lẹ, [yèdọ ohia delẹ he tin to asia Russie tọn go to whenẹnu] podọ glepipọ-hún lẹ nọ yin bibasi. To nukọnmẹ, [aṣọ́donu] ehelẹ yin tẹndiọna gbọn boṣiọ akán-kùntọ lẹ po sùnmẹ-yitọ lẹ po tọn, azọ́nwanu he nọ yin yiyizan nado kùn amì lẹ, agahun he nọ yì sùnmẹ lẹ, po mọto sùnmẹ tọn lẹ po dali.”

Etẹwẹ dogbọn Azán Noẹli tọn lọ lọsu dali? E họnwun dọ e ma yin alọkẹyi gba. Kakatimọ, gandutọ Union Soviétique tọn lẹ diọ ẹ zun azọ́nzán paa de poun. Mẹhe jlo nado basi hùnwhẹ Noẹli tọn to sinsẹ̀n-liho lẹ sọgan nọ basi i, ṣigba to nuglọ, podọ yé nọ ze yede do owù mẹ nado mọ homẹgble Gandudu lọ tọn po kọdetọn ylankan lẹ po. Mọwẹ, to owhe kanweko 20tọ mẹ, nuhe ji ojlẹ whedudu tọn nọ dọ̀n ayidonugo wá hugan diọ to Russie bọ nuwiwa lọ lẹzun hùnwhẹ aihọn tọn de, kakati nido yin hùnwhẹ sinsẹ̀n tọn de.

Diọdo Devo to Agọe Pete

To 1991, gandudu Union Soviétique tọn jai bọ gbẹtọ lẹ mọ mẹdekannujẹ susu dogọ. Nuwiwa Gandudu lọ tọn nado hẹnmẹ yise dọ Jiwheyẹwhe ma tin doalọte. Susu to otò voovo he ṣẹṣẹ jẹ yedekannu he yin didoai lẹ mẹ tindo aliho tonudidọ tọn he ma yin sinsẹ̀n tọn lẹ, bọ vogbingbọn tin to Ṣọṣi po Tohọluduta po ṣẹnṣẹn. Susu mẹhe yiwanna sinsẹ̀n lẹ tọn mọdọ yé sọgan yinuwa sọgbe hẹ nuyise sinsẹ̀n tọn yetọn lẹ todin. Yé wá tadona lọ kọ̀n dọ aliho dopo nado wà ehe wẹ nado nọ basi hùnwhẹ sinsẹ̀n tọn lọ he yin Noẹli. Ṣigba, susu to omẹ mọnkọtọn lẹ mẹ yin hinhẹn jẹflumẹ taun to madẹnmẹ. Etẹwutu?

Dile owhe dopodopo to jujuyi, gbigbọ ajọwiwa tọn to awusọhia to hùnwhẹ lọ mẹ dogọ. Na nugbo tọn, taidi to otò Whèyihọ-waji tọn lẹ mẹ, ojlẹ Noẹli tọn ko lẹzun dopo to ojlẹ dagbe hugan lẹ mẹ na azọ́nwhé lẹ, nusàtọ lẹ, po ajọwatọ gbóogbó lẹ po nado lẹzun adọkunnọ. Aṣọ́donu Noẹli tọn lẹ nọ yin titẹ́ do nusatẹn lẹ nukọn. Húnhiho gọna ohàn Noẹli tọn he gbayipe to otò Whèyihọ-waji tọn lẹ mẹ he ma nọ yin sisè to Russie dai lẹ wẹ nusatẹn lẹ nọ to hihò. Nusàtọ he nọ plá adọ́pò daho he mẹ aṣọ́donu Noẹli tọn wunmẹwunmẹ tin te lẹ nọ to ajọ́nu yetọn lẹ sà pé to pinpán lẹ po ahihun lẹ po mẹ. Nuhe nọ gbayipe to Russie to ojlẹ whedudu tọn mẹ todin niyẹn.

Mẹhe tlẹ mọdọ nude ma ylan to gbigbọ ajọwiwa tọn ehe mẹ lẹ lọsu sọgan yin tuklado dogbọn adà he hẹnmẹ lẹnnupọn ojlẹ lọ tọn devo dali—enẹ wẹ ahàn sinsinyẹn ṣiṣizan po kọdetọn ylankan he nọ zọnpọ hẹ ẹ lẹpo po. Doto de he nọ penukundo nujijọ ajiji lẹ go to dotowhé Moscou tọn de basi zẹẹmẹ dọmọ: “Nuhe họnwun wẹ e yin na doto lẹ dọ hùnwhẹ Owhe Yọyọ tọn na dekọtọn do awugble susu mẹ, sọn agó lẹ po agbasa zúnzún lẹ po ji jẹ ohí-pà po osò-pà lẹ po ji, he suhugan yetọn nọ dekọtọn sọn danuwiwa whégbè tọn, avùnhiho ahànnumunọ lẹ tọn, po asidan mọto tọn lẹ po mẹ.” Lẹnunnuyọnẹntọ mẹhomẹ de he nọ wazọ́n to alahọ Wehọmẹ Daho Lẹnunnuyọnẹn Russie tọn de mẹ dọmọ: “Okú he ahànnunu nọ hẹnwa lẹ yiaga to aliho madonukun mẹ. Sọha lọ yiaga tlala to owhe 2000 mẹ. Sọha mẹhe nọ hù yedetiti lẹ po mẹhe nọ yin hùhù lẹ po tọn yiaga ga.”

E blawu dọ onú devo sọ nọ zọ́n bọ aṣa mọnkọtọn he nọ sọawuhia to ojlẹ whedudu tọn whenu to Russie nọ ylan dogọ. To hosọ lọ “Russie-nu lẹ Nọ Basi Hùnwhẹ Noẹli Tọn Whlaawe” glọ, linlinwe lọ Izvestiya na linlin dọ: “Diblayi Russie-nu 1 to 10 ji wẹ nọ basi hùnwhẹ Noẹli tọn whlaawe. Dile dodinnanu wekantẹn dodinnanu ROMIR tọn dekunnu etọn do, to mẹhe yin hokanse lẹ mẹ omẹ 8 to kanweko ji wẹ yigbe dọ yé nọ basi hùnwhẹ Noẹli tọn to 25 décembre sọgbe hẹ azán Noẹli tọn na Katoliki lẹ, podọ to 7 janvier, sọgbe hẹ sinsẹ̀n Orthodoxe tọn . . . E họnwun dọ, na mẹdelẹ e ma yin zẹẹmẹ sinsẹ̀n tọn Noẹli tọn wẹ yin nujọnu gba ṣigba, kakatimọ dotẹnmẹ hundote lọ nado dù-whè wẹ yin nujọnu.”a

Be Hùnwhẹ Dintọn lọ Nọ Gbògbéna Klisti Nugbonugbo Ya?

E họnwun dọ, walọ ylankan susu wẹ nọ zọnpọ hẹ ojlẹ whedudu tọn lọ. Mahopọnna lehe ehe sọgan paṣamẹ sọ, mẹdelẹ sọgan mọdọ emi dona basi hùnwhẹ lọ lẹ nado do sisi hia Jiwheyẹwhe po Klisti po. Ojlo lọ nado hẹn homẹhun Jiwheyẹwhe jẹna pipà. Ṣigba, be Jiwheyẹwhe po Klisti po nọ hùnhomẹ do ojlẹ Noẹli tọn go nugbonugbo ya? Lẹnnupọndo fie hùnwhẹ lọ wá sọn ji.

Di dohia, mahopọnna nudepope he mẹde sọgan lẹn gando pọndohlan he gandutọ Union Soviétique tọn lẹ tindo do hùnwhẹ Noẹli tọn ji go, e na vẹawu nado mọhodọdo nugbo whenuho tọn he bọdego helẹ go he sọawuhia to otanwe lọ Great Soviet Encyclopedia mẹ dọmọ: “Noẹli . . . yin yíyí sọn sinsẹ̀n-bibasi [kosi lẹ tọn] hlan yẹwhe ‘he nọ kú bosọ nọ fọnsọnku’ lẹ he tin jẹnukọnna ojlẹ Klistiani tọn mẹ; [sinsẹ̀n-bibasi] ehe gbayipe taun to akọta glesi tọn lẹ ṣẹnṣẹn, mẹhe to whemẹwhemẹ, to ojlẹ de he nọ saba yin to gblagbla 21 jẹ 25 décembre tọn mẹ to avivọ-whenu, nọ basi hùnwhẹ ‘jiji’ Yẹwhe-Whlẹngantọ lọ tọn, he nọ hẹn nudida jọwamọ tọn lẹ gọwá ogbẹ̀ whladopo dogọ.”

Hiẹ sọgan mọdọ nuhe otanwe lọ dọ jẹna ayidego to whenuena e dọ po gbesisọ po dọ: “Sinsẹ̀n Klistiani owhe kanweko tintan lẹ tọn ma yọ́n hùnwhẹ Noẹli tọn. . . . Bẹsọn ṣẹnṣẹn owhe kanweko ẹnẹtọ tọn, sinsẹ̀n Klistiani tọn kẹalọyi hùnwhẹ he nọ yin bibasi to avivọ-whenu lọ sọn sinsẹ̀n-bibasi Mithra [heyin yẹwhe owhè tọn de] tọn mẹ, bo diọ ẹ zun hùnwhẹ Noẹli tọn. Pipli sinsẹ̀nnọ he tin to Lomu lẹ tọn wẹ yin omẹ tintan he basi hùnwhẹ Noẹli tọn. To owhe kanweko aotọ mẹ, Noẹli gbayipe to pọmẹ hẹ sinsẹ̀n Klistiani tọn biọ Russie, fie e wá yin ṣiṣakadopọ hẹ hùnwhẹ avivọ-whenu Slave hohowhenu tọn lẹ tọn he nọ gbògbéna gbigbọ tọgbo he ko kú lẹ tọn te.”

‘Etẹwẹ Ohó Jiwheyẹwhe tọn, Biblu, dọ gando jiji Jesu tọn to 25 décembre go?’ wẹ hiẹ sọgan kanse. Na nugbo tọn, Biblu ma dlẹnalọdo azán depope taidi jijizan Jesu tọn, podọ kandai depope ma tin he dọ dọ Jesu lọsu donù e go tata, kavi degbè dọ hùnwhẹ etọn ni yin bibasi gba. Etomọṣo, Biblu gọalọna mí nado yọ́n ojlẹ owhe tọn he mẹ Jesu yin jiji te.

Sọgbe hẹ owe Wẹndagbe Matiu tọn, weta 26 po 27 po, Jesu yin hùhù to Nisan 14, to whèjai to azán Juwayi Ju lẹ tọn gbè, he bẹjẹeji to 31 mars 33 W.M. Owe Wẹndagbe Luku tọn dọna mí dọ Jesu tindo nudi owhe 30 to whenuena e yin bibaptizi bo bẹ lizọnyizọn etọn jẹeji. (Luku 3:21-23) Lizọnyizọn enẹ dẹn na owhe atọ̀n daa. Enẹwutu, Jesu tindo nudi owhe 33 1⁄2 to whenuena e kú. E na ko tindo owhe 34 pipé to gblagbla 1^er octobre 33 W.M. tọn mẹ. Luku dọ dọ to whenuena Jesu yin jiji, lẹngbọhọtọ lẹ tin “to danji [bo] to lẹngbọpa yetọn họ́ to ozán mẹ.” (Luku 2:8) Lẹngbọhọtọ lẹ ma na ko tin to gbonu po lẹngbọpa yetọn lẹ po to avivọ décembre tọn mẹ, yèdọ ojlẹ de whenuena osin-agó tlẹ sọgan ja to lẹdo Bẹtlẹhẹm tọn mẹ. Ṣigba yé sọgan ko tin to gbonu po lẹngbọpa yetọn lẹ po to gblagbla 1^er octobre tọn mẹ, he kunnudenu dohia dọ e yin ojlẹ he mẹ Jesu yin jiji te.

To whelọnu lo, etẹwẹ dogbọn hùnwhẹ Owhe Yọyọ tọn dali? Dile mí ko mọ do, walọ gblezọn lẹ wẹ nọ gbayipe to hùnwhẹ enẹ whenu. Mahopọnna vivẹnu he ko yin dido nado diọ ẹ zun hùnwhẹ paa de, hùnwhẹ enẹ lọsu tindo dodonu he fọ́n ayihaawe dote lẹ.

To pọndohlan mẹ na onú voovo he lẹdo ojlẹ whedudu tọn lọ lẹ, e họnwun dọ nuvọ́ pete wẹ hogbe nujijla tọn lọ lẹ taidi, Jesu wutu wẹ mí to whedù yin. Eyin gbigbọ ajọwiwa tọn po walọ ylankan he nọ sọawuhia to ojlẹ Noẹli tọn mẹ po gọna dodonu kosi tọn etọn lẹ, nọ dotukla we, ma gbọjọ blo. Aliho he sọgbe de tin he mẹ mí sọgan do sisi he jẹ hia Jiwheyẹwhe bo gbògbéna Klisti te, bosọ hẹn kanṣiṣa whẹndo tọn lẹ lodo to ojlẹ dopolọ mẹ.

Aliho He Yọ́n Hugan de Nado Gbògbéna Jiwheyẹwhe po Klisti Po

Biblu dọna mí dọ Jesu Klisti wá “nado yí ogbẹ̀ etọn do basi ofligọ na mẹsusu.” (Matiu 20:28) E jo ede nado yin hùhù, bo desọn ojlo mẹ wá nado kú na ylando mítọn lẹ. Mẹdelẹ sọgan jlo nado gbògbéna Klisti, bo lẹndọ yé sọgan wàmọ to ojlẹ Noẹli tọn whenu. Ṣigba, dile mí ko mọ do, hùnwhẹ Noẹli po Owhe Yọyọ po tọn ma tindo kanṣiṣa hẹ Klisti gba, podọ hùnwhẹ kosi tọn lẹ mẹ wẹ yé wá sọn. Podọ ga, dile etlẹ yindọ mẹdelẹ nọ mọ ojlẹ Noẹli tọn taidi ojlẹ he dọnmẹ de, ojlẹ de wẹ e yin he mẹ gbigbọ ajọwiwa tọn nọ sọawuhia te taun. Humọ, e họnwun dọ walọ he huwinyan he Jiwheyẹwhe po Klisti po gbẹwanna lẹ wẹ nọ gbayipe to hùnwhẹ Noẹli tọn whenu.

Nawẹ mẹhe to dindin na hẹn homẹhun Jiwheyẹwhe dona yinuwa gbọn? Kakati nado tẹdo aṣa gbẹtọvi tọn he sọgan hẹn mí tindo numọtolanmẹ lọ dọ mí yin sinsẹ̀nnọ ṣigba he jẹagọdo Owe-wiwe lẹ go, gbẹtọ ahundoponọ de na dín aliho dagbe lọ nado gbògbéna Jiwheyẹwhe po Klisti po. Aliho tẹwẹ yin aliho dagbe enẹ, podọ etẹwẹ mí dona wà?

Jesu lọsu dọna mí dọmọ: “Ehe wẹ ogbẹ̀ madopodo, dọ yé ni yọ́n hiẹ ṣokẹdẹ Jiwheyẹwhe nugbo, podọ ewọ mẹhe hiẹ dohlan, yèdọ Jesu Klisti.” (Johanu 17:3) Mọwẹ, mẹhe yin ahundoponọ nugbonugbo nọ dovivẹnu nado tindo oyọnẹn he pegan lehe yè nọ gbògbéna Jiwheyẹwhe po Klisti po gbọn tọn. Enẹgodo, e nọ yí oyọnẹn ehe do yizan mẹ, e ma yin to ojlẹ tangan owhe lọ tọn de mẹ poun gba, ṣigba to gbẹzan egbesọ tọn mẹ. Vivẹnudido mọnkọtọn lẹ nọ hẹn homẹ Jiwheyẹwhe tọn hùn tlala, podọ yé sọgan planmẹ yì ogbẹ̀ madopodo mẹ.

Be hiẹ na jlo dọ whẹndo towe ni tin to mẹhe nọ gbògbéna Jiwheyẹwhe po Klisti po nugbonugbo to kọndopọ mẹ hẹ Owe-wiwe lẹ mẹ ya? Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ ko gọalọna whẹndo livi susu lẹdo aihọn pé nado tindo oyọnẹn titengbe lọ he tin to Biblu mẹ. Mí basi oylọ na we po zohunhun po nado dín Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ mọ to lẹdo towe mẹ kavi nado kanwehlan yé gbọn adlẹsi he sọgbe yiyizan dali to dehe tin to weda 2tọ linlinnamẹwe ehe tọn ji lẹ mẹ.

[Nudọnamẹ odò tọn]

[Apotin/Yẹdide to weda 7]

Adọ̀ Hùnwhẹ Owhe Yọyọ Tọn Lẹ

Yẹwhenọ Ṣọṣi Orthodoxe Géorgie Tọn de Dọ Linlẹn Etọn Tọ́n

“Hùnwhẹ Owhe Yọyọ tọn wá sọn hùnwhẹ kosi Lomu hohowhenu tọn susu mẹ. Hùnwhẹ de nọ yin bibasi to 1^er janvier, heyin kinklandowiwe na yẹwhe kosi tọn Janus, podọ yinkọ etọn mẹ wẹ yinkọ osun lọ tọn wá sọn. Boṣiọ Janus tọn lẹ nọ tindo nukunmẹ awe to adà voovo lẹ ji, podọ ehe zẹẹmẹdo dọ e mọ nuhe ko jọ wayi lẹ po nuhe to jijọ to alọnu din lẹ po. E nọ yin didọ dọ mẹdepope he yí gbẹdudu, nukiko, gọna núdùdù po núnùnù susugege po do dù 1^er janvier na zan owhe lọ blebu to ayajẹ po fẹẹmẹninọ po mẹ. Otangblo dopolọ wẹ nọ zọ́n bọ tòvi hatọ mítọn susu nọ basi hùnwhẹ owhe yọyọ tọn ga . . . To hùnwhẹ kosi tọn delẹ whenu, gbẹtọ lẹ nọ hẹn avọ́sinsan lẹ wá na boṣiọ de tlọlọ. [Hùnwhẹ] delẹ nọ gọ́ na fẹnnuwiwa, ayọdide po galilọ po. To hùnwhẹ devo lẹ mẹ, di apajlẹ to hùnwhẹ Janus tọn whenu, dùdù po nùnù zẹjlẹgo po nọ tin, gọna ahànnumu po walọ mawé he nọ zọnpọ hẹ yé lẹpo po. Eyin mí flin lehe mílọsu ko basi hùnwhẹ Owhe Yọyọ tọn do to ojlẹ de mẹ wayi, mí dona yigbe dọ mímẹpo ko tindo mahẹ to hùnwhẹ kosi tọn ehe mẹ.”—Linlinwe Géorgie tọn de.

[Yẹdide to weda 6]

Mẹylọhodotọklisti kẹalọyi sinsẹ̀n-bibasi Mithra tọn

[Asisa Yẹdide tọn]

Museum Wiesbaden

[Yẹdide to weda 7]

Lẹngbọhọtọ lẹ ma na ko tin to gbonu po lẹngbọpa yetọn lẹ po to avivọ décembre tọn mẹ