Dotoaina Ogbè Homẹ Tọn
“Whenuena Kosi lẹ, he ma tindo osẹ́n [Jiwheyẹwhe tọn], wà nuhe tin to osẹ́n mẹ lẹ gbọn jijọ dali.”—LOMUNU LẸ 2:14.
1, 2. (a) Nawẹ mẹsusu ko yinuwa gbọn na yé tindo ojlo to dagbemẹninọ mẹdevo lẹ tọn mẹ wutu? (b) Apajlẹ Owe-wiwe tọn tẹlẹ wẹ do ojlo tintindo to mẹdevo lẹ mẹ hia?
ONÚ jẹ sunnu owhe 20 mẹvi he to ote to fihe yè nọ dó pinpán dòglọ tọn te de ji bọ e jai sọn finẹ jẹ pinpán-gàn ji. To whenuena dawe de mọ nujijọ lọ, e jo alọ viyọnnu etọn lẹ tọn do bo lọ́n jẹte. E dọ̀n sunnu adingbenọ lọ do odò de he to pinpán-gàn lọ ṣẹnṣẹn mẹ bo mlọ́n e ji nado basi hihọ́na ẹn sọn pinpán he wá nọte to ajiji mẹ to aga na yé si. Mẹdelẹ na ylọ dawe he whlẹnmẹ ehe dọ sunnu asuka whenuho tọn, ṣigba e dọmọ: “Nuhe sọgbe janwẹ yè dona wà. Homẹdagbe wẹ sisẹ́ mi nado wàmọ. E ma yin yindidi kavi gigo gba.”
2 Hiẹ sọgan yọ́n mẹde he ze ogbẹ̀ ede tọn do owù mẹ nado gọalọna mẹdevo lẹ. Mẹsusu wàmọ to Wẹkẹ-Whàn II whenu, gbọn jonọ lẹ zizewhla dali. Sọ flin numimọ apọsteli Paulu gọna gbẹtọ 275 devo lẹ tọn he tọjihun siọ do to Malta sẹpọ Sicile. Tòmẹnu lẹ wá gọalọna jonọ enẹlẹ bo wà ‘dagbe he ma yọnjlẹ’ na yé. (Owalọ lẹ 27:27–28:2) Kavi etẹwẹ dogbọn apajlẹ viyọnnu Islaelivi lọ tọn he do mẹtọnhopọn owanyinọ hia na dagbemẹninọ dopo to mẹmẹnu Silianu etọn lẹ tọn mẹ dali dile ninọmẹ lọ tlẹ sọgan nọma biọ dọ e ni ze ogbẹ̀ ede tọn do owù mẹ? (2 Ahọlu lẹ 5:1-4) Podọ lẹnnupọndo oló diyin Jesu tọn ji gando Samalianu kọmẹnu dagbe lọ go. Yẹwhenọ po Levinu de po gbẹkọ dawe Ju he to kúdaa-gbẹ̀daa de go, ṣogan Samalianu de dovivẹnu vonọtaun nado gọalọna ẹn. Oló ehe ko yinuwado ahun gbẹtọ aṣa voovo lẹ tọn ji to owhe kanweko susu lẹ gblamẹ.—Luku 10:29-37.
3, 4. Etẹwẹ numọtolanmẹ mẹtọnhopọn tọn he gbayipe dohia mí gando tamẹnuplọnmẹ nulẹ tin yededenu tọn go?
3 Na nugbo tọn, mí to gbẹnọ to “ojlẹ awusinyẹn tọn lẹ” mẹ; mẹsusu yin “kanylantọ,” “vivlẹtọ mẹdagbe lẹ tọn” kavi mẹhe ma yiwanna dagbewà. (2 Timoti 3:1-3) Ṣogan, be mí ma ko doayi nuyiwa homẹdagbe tọn lẹ go, vlavo bo tlẹ ko mọaleyi sọn yé mẹ ya? Ayilinlẹn lọ nado gọalọna mẹdevo lẹ mahopọnna avọ́sinsan depope he e biọ gbayipe sọmọ bọ mẹdelẹ nọ pọ́n ẹn hlan taidi apadewhe jijọ gbẹtọvi tọn.
4 Ojlo lọ nado gọalọna mẹdevo lẹ eyin mọwiwà tlẹ biọ avọ́sinsan yin mimọ to akọ̀ po aṣa gbẹtọvi tọn lẹpo po mẹ, podọ e jẹagọdo tamẹnuplọnmẹ lọ dọ gbẹtọ wá sọn kanlin mẹ. Francis S. Collins, lẹnunnuyọnẹntọ Amelikanu de dọmọ: “Mẹtọnhopọn hẹn nuhahun daho de wá na tamẹnuplọnmẹtọ nulẹ tin yededenu tọn lẹ. . . . Dodonu [mẹtọnhopọn tọn] ma yin mẹwhinwhàn nuvikun gududu tọn lẹ tọn nado hẹn yede dote gba.” E sọ dọmọ: “Mẹdelẹ nọ yí yede do sanvọ́ nado gọalọna mẹhe ma to ogbẹ́ yetọn mẹ bọ nudepope ma kọ̀n yé dopọ paali lẹ. . . . E taidi dọ [jẹhẹnu] enẹ ma wá sọn nuplọnmẹ Darwin tọn mẹ” he dohia dọ gbẹtọ wá tintin mẹ na e whlẹnagbà hẹ nutogbẹ̀ devo lẹ bo luntọ́n wutu.
“Ogbè Ayihadawhẹnamẹnu Tọn”
5. Etẹwẹ nọ saba yin ayidego to gbẹtọ lẹ mẹ?
5 Mẹplọntọ Collins dlẹnalọdo adà mẹtọnhopọn mítọn tọn dopo taidi “ogbè ayihadawhẹnamẹnu tọn he nọ biọ to mí si nado gọalọna mẹdevo lẹ eyin mí ma tlẹ to nukundo nude sọn yé si.”a Hogbe lọ “ayihadawhẹnamẹnu” he go e donù sọgan flin mí nuhe ji apọsteli Paulu zinnudo dọmọ: “Whenuena Kosi lẹ, he ma tindo osẹ́n, wà nuhe tin to osẹ́n mẹ lẹ gbọn jijọ dali, ehelẹ, le yé ma tindo osẹ́n, yé yin osẹ́n de hlan yede: to enẹ mẹ yé do azọ́n osẹ́n tọn he yè wlan do ayiha yetọn mẹ hia, [ayihadawhẹnamẹnu] yetọn ga sọ to kunnude, linlẹn yetọn lẹ sọ nọ to owhẹ̀ yenọzo tọn jẹ, eyin e ma yinmọ yé na nọ mọhodọ na yenọzo.”—Lomunu lẹ 2:14, 15.
6. Naegbọn mẹlẹpo na dogbè na Mẹdatọ lọ?
6 Paulu dohia to wekanhlanmẹ etọn hlan Lomunu lẹ mẹ dọ gbẹtọvi lẹ na dogbè na Jiwheyẹwhe na nuhe nukun nọ mọ lẹ dohia dọ Ewọ tin bọ jẹhẹnu etọn lẹ sọ sọawuhia to yé mẹ hezeheze. Enẹ ko yinmọ “sọn whẹwhẹwhenu aihọn tọn.” (Lomunu lẹ 1:18-20; Psalm 19:1-4) Na nugbo tọn, mẹsusu gbẹkọ Mẹdatọ yetọn go bo doafọna gbẹzan he gblezọn. Ṣogan, ojlo Jiwheyẹwhe tọn wẹ yindọ gbẹtọvi lẹ ni kẹalọyi dodowiwa etọn bo lẹnvọjọ sọn walọ ylankan yetọn lẹ mẹ. (Lomunu lẹ 1:22–2:6) Ju lẹ tindo whẹwhinwhẹ́n dolido nado wàmọ na Osẹ́n Jiwheyẹwhe tọn yin nina yé gbọn Mose gblamẹ wutu. Ṣigba gbẹtọ he ma tlẹ tindo “ohó [wiwe] Jiwheyẹwhe tọn” lẹ lọsu dona ko yọnẹn dọ Jiwheyẹwhe tin.—Lomunu lẹ 2:8-13; 3:2.
7, 8. Nawẹ linlẹn whẹdida dodo tọn gbayipe sọ, podọ etẹwẹ ehe dohia?
7 Whẹwhinwhẹ́n tangan he wutu mẹlẹpo dona yọ́n Jiwheyẹwhe bo yinuwa sọgbe hẹ ojlo etọn wẹ linlẹn homẹ tọn he yin nina yé nado yọ́n dagbe gbọnvona oylan. Linlẹn whẹdida dodo tọn mítọn dohia dọ mí tindo ayihadawhẹnamẹnu. Lẹnnupọndo apajlẹ ehe ji: Ovi delẹ tò debọdo-dego nado yí aihundanu dagbedagbe de. Ṣigba dopo to yé mẹ tọ́nsọn ohù lọ ji bo yì nukọn bosọ gbẹkọ mẹhe pò lẹ go nado mọ aihundanu lọ yí jẹnukọn. Susu yetọn gblọn dọ, ‘Nuyiwa enẹ ma sọgbe!’ Todin kanse dewe dọ, ‘Etẹwẹ whàn ovi ehelẹ nado do linlẹn whẹdida dodo tọn hia to jọwamọ-liho?’ Nuhe yé dọ enẹ do linlẹn walọ dagbe homẹ tọn hia. Paulu wlan dọmọ: ‘Whenuena Kosi lẹ, he ma tindo osẹ́n, wà nuhe tin to osẹ́n mẹ lẹ gbọn jijọ dali.’ E ma dọ dọ, “Eyin e wá jọ,” taidi dọ nuhe ma nọ yawu jọ wẹ nkọ. Kakatimọ, e dọ dọ “whenuena,” bo to didohia dọ nuhe nọ saba jọ wẹ. Enẹ wẹ yindọ gbẹtọ lẹ nọ “wà nuhe tin to osẹ́n mẹ lẹ gbọn jijọ dali,” he zẹẹmẹdo dọ linlẹn walọ dagbe homẹ tọn yetọn nọ whàn yé nado yinuwa sọgbe hẹ osẹ́n Jiwheyẹwhe tọn he mí hia to Biblu mẹ lẹ.
8 Linlẹn walọ dagbe tọn ehe ko yin didohia to otò susu lẹ mẹ. Mẹplọntọ Wehọmẹ alavọ Cambridge tọn de wlan dọ nujinọtedo Babilọninu lẹ, Egiptinu lẹ po Glẹkinu lẹ po tọn gọna Australie-nu Aborigènes lẹ po Amelika-vi jiji lẹ po tọn “gbẹ́ kọgbidinamẹ, hlọnhuhu, mẹkiklọ gọna lalodido dai, podọ nujinọtedo homẹdagbe tọn dopolọ wẹ gando yọnhonọ, jọja po madogánnọ lẹ po go.” Podọ Mẹplọntọ Collins wlan dọmọ: “E taidi dọ linlẹn dagbe po oylan po tọn ko gbayipe lẹdo aihọn pé to ogbẹ́ gbẹtọvi tọn lẹpo ṣẹnṣẹn.” Be ehe ma hẹn we flin Lomunu lẹ 2:14 ya?
Ayihadawhẹnamẹnu Towe—Nawẹ E Nọ Wazọ́n Gbọn?
9. Etẹwẹ ayihadawhẹnamẹnu yin, podọ nawẹ e sọgan gọalọna we whẹpo a nado yinuwa gbọn?
9 Biblu dohia dọ ayihadawhẹnamẹnu yin nugopipe homẹ tọn nado mọ nuyiwa towe lẹ hlan nukọn bo gbeje yé pọ́n. E taidi ogbè de to ohò towe mẹ he nọ dọ eyin nude sọgbe kavi lala. Paulu donù ogbè he to ohò etọn mẹ ehe go dọmọ: ‘Ayihadawhẹnamẹnu ṣie to kunnude na mi to gbigbọ wiwe mẹ.’ (Lomunu lẹ 9:1) Di apajlẹ, ogbè ehe sọgan dọho jẹnukọn dile a to nulẹnpọn vlavo nado wà nuhe sọgan bẹpla walọ dagbe towe kavi lala. Ayihadawhẹnamẹnu towe sọgan gọalọna we nado gbeje nuyiwa sọgodo tọn de pọ́n bo dọ nuhe na yin numọtolanmẹ towe na we eyin a wà ẹ.
10. Aliho tẹ mẹ wẹ ayihadawhẹnamẹnu nọ saba yinuwa te?
10 To paa mẹ, ayihadawhẹnamẹnu towe nọ yinuwa to nude wiwà godo. Whenuena Davidi to hinhọ̀n na Ahọlu Sauli, e tindo nugopipe lọ nado wà nuhe ma do sisi hia de na ahọlu yiamisisadode Jiwheyẹwhe tọn, bo ka sọ wà ẹ. To enẹgodo, “ayiha Davidi tọn to hihò e.” (1 Samuẹli 24:1-5; Psalm 32:3, 5) Hogbe lọ ‘ayihadawhẹnamẹnu’ ma yin yiyizan to kandai ehe mẹ gba; ṣogan numọtolanmẹ he Davidi tindo niyẹn—yèdọ nuyiwa ayihadawhẹnamẹnu etọn tọn. Mọdopolọ, mímẹpo wẹ ayihadawhẹnamẹnu ko dotukla pọ́n. Mí sọgan ko wà nude bo yin tuklado to enẹgodo bọ aliho he mẹ mí yinuwa te vẹna mí. Ayihadawhẹnamẹnu mẹdelẹ he ma sú takuẹ yetọn lẹ tọn dotukla yé sọmọ bọ yé sú ahọ́ yetọn to nukọn mẹ. Mẹdevo lẹ ko yin whinwhàn nado yigbe ylando ayọdide tọn yetọn na alọwlemẹ yetọn. (Heblu lẹ 13:4) Ṣogan, to whenuena mẹde yinuwa sọgbe hẹ ayihadawhẹnamẹnu etọn, e sọgan hẹn ẹn tindo numọtolanmẹ pekọ po jijọho po tọn.
11. Naegbọn e sọgan yin owùnu nado ‘jo ayihadawhẹnamẹnu towe do ni deanana we poun’? Na apajlẹ.
11 Enẹwutu be mí sọgan ‘jo ayihadawhẹnamẹnu mítọn do ni deanana mí poun ya’? Nugbo wẹ dọ onú dagbe wẹ e yin nado dotoaina ayihadawhẹnamẹnu mítọn, ṣigba ogbè etọn sọgan hẹn mí buali pete. Mọwẹ, ogbè “gbẹtọ mítọn homẹ tọn” sọgan klọ mí. (2 Kọlintinu lẹ 4:16) Lẹnnupọndo apajlẹ de ji. Biblu dọho gando Stefani go, yèdọ hodotọ Klisti tọn mẹdezejotọ de he “gọ́ na yise, po huhlọn po.” Ju delẹ dọ̀n Stefani yì gbonu Jelusalẹm tọn bo dlan zannu do e hù. Saulu (he wá lẹzun apọsteli Paulu to nukọn mẹ) ṣite to yakẹ bo “doalọ to okú” Stefani tọn mẹ. E taidi dọ Ju enẹlẹ kudeji mlẹnmlẹn dọ nuhe sọgbe wà wẹ yé te sọmọ bọ ayihadawhẹnamẹnu yetọn ma dotukla yé. Matin ayihaawe, nudopolọ wẹ na ko gando Saulu go, na to enẹgodo, e “gbẹ́ to gbigbọ adi po hùhù po tọn gbọ̀ do nuplọntọ Oklunọ tọn lẹ ji.” E họnwun dọ, ayihadawhẹnamẹnu etọn ma to hójọhó dọna ẹn to whenẹnu gba.—Owalọ lẹ 6:8; 7:57–8:1; 9:1.
12. Aliho dopo tẹ mẹ wẹ ayihadawhẹnamẹnu mítọn sọgan ko yin nuyiwadeji te?
12 Etẹwẹ sọgan ko yinuwado ayihadawhẹnamẹnu Saulu tọn ji? Onú dopo sọgan ko yin haṣinṣan pẹkipẹki etọn hẹ mẹdevo lẹ. Susu mítọn sọgan ko dọho to alokan ji hẹ sunnu de he ogbè etọn di otọ́ etọn tọn taun. Jẹ obá de mẹ, visunnu lọ sọgan ko dugu kọnugbè lọ tọn, ṣigba aliho he mẹ otọ́ etọn nọ dọho te sọ sọgan ko yinuwado e ji ga. Mọdopolọ, haṣinṣan pẹkipẹki Saulu tọn hẹ Ju he gbẹwanna Jesu bo jẹagọdo nuplọnmẹ etọn lẹ sọgan ko yinuwado e ji. (Johanu 11:47-50; 18:14; Owalọ lẹ 5:27, 28, 33) Mọwẹ, hagbẹ Saulu tọn lẹ sọgan ko yinuwado ogbè he dọho na ẹn to homẹ, yèdọ ayihadawhẹnamẹnu etọn ji.
13. Nawẹ lẹdo he mẹ mẹde whẹ́n te sọgan yinuwado ayihadawhẹnamẹnu etọn ji gbọn?
13 Aṣa kavi lẹdo he mẹ mẹde whẹ́n te sọ sọgan yinuwado ayihadawhẹnamẹnu ji, kẹdẹdile lẹdo mẹde tọn sọgan hẹn ẹn nado dọho to aliho he gbọnvo mẹ kavi dó akọgbè lẹdo lọ tọn do. (Matiu 26:73) Enẹ na ko jọ do Assilianu hohowhenu tọn lẹ go. Yé diyin na nuyiwa kanlinjọmẹ tọn lẹ, podọ anazọ́n yetọn lẹ do lehe yé to yasana kanlinmọ yetọn lẹ do hia. (Nahumi 2:11, 12; 3:1) Ninevenu he nọgbẹ̀ to azán Jona tọn gbè lẹ yin zẹẹmẹ basina taidi mẹhe “ma . . . yọ́n de sọn de mẹ to alọ yetọn adusi po alọ yetọn amiyọn po ṣẹnṣẹn.” Enẹ wẹ yindọ, yé ma tindo nujinọtedo dagbe he yé nado yọ́n nuhe sọgbe kavi nuhe ma sọgbe sọn pọndohlan Jiwheyẹwhe tọn mẹ. Yí nukun homẹ tọn do pọ́n lehe lẹdo enẹ sọgan ko yinuwado ayihadawhẹnamẹnu mẹhe whẹ́n to Nineve de tọn ji do! (Jona 3:4, 5; 4:11) Mọdopolọ to egbehe, ayihadawhẹnamẹnu mẹde tọn sọgan yin nuyiwadeji gbọn walọyizan mẹhe lẹdo e lẹ tọn dali.
Ogbè Homẹ Tọn Hinhẹn Pọnte
14. Nawẹ nuhe Gẹnẹsisi 1:27 dọ gando ayihadawhẹnamẹnu mítọn go gbọn?
14 Jehovah na Adam po Evi po nunina ayihadawhẹnamẹnu tọn, podọ mí dugu ehe tọn sọn yé si. Gẹnẹsisi 1:27 dọna mí dọ gbẹtọvi lẹ yin didá to apajlẹ Jiwheyẹwhe tọn mẹ. Enẹ ma zẹẹmẹdo dọ mí tindo awusọhia dopolọ hẹ Jiwheyẹwhe gba, na gbigbọ wẹ ewọ bọ míwlẹ yin gbẹtọ agbasalannọ. Mí yin didá to apajlẹ Jiwheyẹwhe tọn mẹ to enẹ mẹ dọ mí tindo jẹhẹnu etọn lẹ, he bẹ linlẹn walọ dagbe tọn po ayihadawhẹnamẹnu he to azọ́nwa de po hẹn. Nugbo ehe dohia dọ aliho de tin he mẹ mí sọgan na huhlọn ayihadawhẹnamẹnu mítọn tọn te, bo hẹn ẹn yin dehe go yè sọgan dejido. Nado jẹ yanwle ehe kọ̀n, mí dona plọn nususu dogọ gando Mẹdatọ lọ go bo dọnsẹpọ ẹ pẹkipẹki.
15. Aliho dopo tẹ mẹ wẹ pinplọn nado yọ́n Otọ́ mítọn sọgan hẹn ale wá na mí te?
15 Biblu dohia dọ to linlẹn de mẹ Jehovah yin Otọ́ na mímẹpo. (Isaia 64:8) Klistiani nugbo lẹ, he tindo todido nado yì olọn mẹ kavi nọgbẹ̀ to paladisi aigba ji tọn mẹ sọgan ylọ Jiwheyẹwhe dọ Otọ́. (Matiu 6:9) Mí dona tindo ojlo nado dọnsẹpọ Otọ́ mítọn pẹkipẹki bo gbọnmọ dali jẹakọ hẹ pọndohlan etọn po nujinọtedo etọn lẹ po. (Jakobu 4:8) Mẹsusu ma tindo ojlo nado wà ehe. Yé taidi Ju he Jesu dọho na lẹ dọmọ: “Mìwlẹ ma ko sè ogbè etọn gbede, mọ wẹ mì ma mọ ohia etọn gbede. Mì masọ tindo ohó etọn ninọ̀ to mì homẹ gba.” (Johanu 5:37, 38) Mí ma ko sè ogbè Jiwheyẹwhe tọn tlọlọ gba, ṣogan ohó etọn sọgan tin to ohò mítọn mẹ bọ mí na gbọnmọ dali tin taidi ewọ bo tindo numọtolanmẹ dopolọ hẹ ẹ.
16. Nawẹ kandai Josẹfu tọn dohia dọ nujọnu taun wẹ e yin nado plọn ayihadawhẹnamẹnu mítọn bosọ dotoaina ẹn gbọn?
16 Kandai lọ gando Josẹfu he nọ̀ owhé Pọtifali tọn gbè go do enẹ hia. Asi Pọtifali tọn tẹnpọn nado doyẹklọ Josẹfu. Dile etlẹ yindọ owe Biblu tọn depope ma ko yin kinkàn bọ Gbedide Ao lẹ lọsu ma ko yin nina to ojlẹ Josẹfu tọn mẹ, e yinuwa bo dọmọ: “Na yẹn sọgan wà oylan daho he do, bo waylan do Jiwheyẹwhe?” (Gẹnẹsisi 39:9) E ma yinuwa to aliho enẹ mẹ nado hẹn homẹhun whẹndo etọn poun gba na yé dẹn do e taun. Onú titengbe lọ wẹ yindọ e jlo na hẹn homẹ Jiwheyẹwhe tọn hùn. Josẹfu yọ́n nujinọtedo Jiwheyẹwhe tọn na alọwle—enẹ wẹ sunnu dopo na yọnnu dopo, he yé omẹ awe lẹ yin ‘agbasalan dopo.’ Podọ e sọgan ko sè numọtolanmẹ he Abimelẹki tindo to whenuena e sè dọ Lebeka ko wlealọ—dọ e ma sọgbe nado yí ì, podọ ehe sọgan hẹn oylan wá omẹ etọn lẹ ji. Na nugbo tọn, Jehovah dona kọdetọn lọ to whẹho enẹ mẹ bo do pọndohlan etọn hia gando ayọdide go. Nujijọ enẹ lẹpo he Josẹfu yọnẹn sọgan ko na huhlọn nuyiwa ayihadawhẹnamẹnu he e dugu etọn tọn bo whàn ẹn nado gbẹ́ fẹnnuwiwa zanhẹmẹ tọn dai.—Gẹnẹsisi 2:24; 12:17-19; 20:1-18; 26:7-14.
17. To vivẹnudido mítọn nado tin taidi Otọ́ mítọn mẹ, naegbọn ninọmẹ mítọn pọnte taun hú Josẹfu tọn?
17 Matin ayihaawe, ninọmẹ mítọn pọnte todin taun. Mí tindo Biblu lọ blebu he mẹ mí sọgan plọn linlẹn po numọtolanmẹ Otọ́ mítọn tọn po sọn, gọna nuhe e yiwanna po nuhe e gbẹwanna lẹ po. Lehe mí jẹakọ hẹ Owe-wiwe sọ, mọ wẹ mí na dọnsẹpọ Jiwheyẹwhe pẹkipẹki bo na tin taidi ewọ do. Dile mí to mọwà, e yọnbasi taun dọ mẹwhinwhàn ayihadawhẹnamẹnu mítọn tọn lẹ ni sọgbe hẹ linlẹn Otọ́ mítọn tọn dogọ. Yé na sọgbe hẹ ojlo etọn dogọ.—Efesunu lẹ 5:1-5.
18. Mahopọnna nudepope he sọgan ko yinuwado mí ji wayi, etẹwẹ sọgan gọalọna mí nado dejido ayihadawhẹnamẹnu mítọn go dogọ?
18 Etẹwẹ dogbọn nuyiwadomẹji he lẹdo mítọn nọ tindo do ayihadawhẹnamẹnu mítọn ji dali? Nulẹnpọn po nuyiwa hẹnnumẹ mítọn lẹ tọn po gọna lẹdo he mẹ mí whẹ́n te sọgan ko yinuwado mí ji. Gbọnmọ dali, nudọnamẹ ayihadawhẹnamẹnu mítọn tọn sọgan ko yin hinhẹnflu kavi yin tasọdona. E nọ dó “ogbè” mẹhe lẹdo mí pé lẹ tọn. Nugbo wẹ dọ, mí ma sọgan diọ gbẹzan he mí ko zan wayi; etomọṣo, mí sọgan magbe nado de gbẹdido po lẹdo he na yinuwado ayihadawhẹnamẹnu mítọn ji to aliho dagbe mẹ po. Aliho titengbe dopo wẹ nado nọ tin topọ hẹ Klistiani mẹdezejotọ lẹ he ko dovivẹnu na ojlẹ dindẹn nado tin taidi Otọ́ yetọn. Opli agun tọn lẹ, podọ gbẹdido hẹ mẹmẹsunnu lẹ jẹnukọnna opli lọ lẹ podọ to godo yetọn nọ hùn dotẹnmẹ dagbe lẹ dote na enẹ. Mí sọgan doayi nulẹnpọn po nuyiwa sinai do Biblu ji Klistiani hatọ lẹ tọn po go, gọna awuwlefó yetọn nado dotoai dile ayihadawhẹnamẹnu yetọn to pọndohlan po aliho Jiwheyẹwhe tọn lẹ po dohia. Dile ojlẹ to yìyì, ehe sọgan gọalọna mí nado hẹn ayihadawhẹnamẹnu mítọn sọgbe hẹ nunọwhinnusẹ́n Biblu tọn lẹ bo hẹn mí nado tin taidi Jiwheyẹwhe dogọ. Eyin mí hẹn ayihadawhẹnamẹnu mítọn sọgbe hẹ nunọwhinnusẹ́n Otọ́ mítọn tọn lẹ bo joawuna nuyiwadomẹji dagbe Klistiani hatọ lẹ tọn, mí na dejido ayihadawhẹnamẹnu mítọn go dogọ bo nasọ yin whinwhàn dogọ nado dotoaina anademẹ etọn.—Isaia 30:21.
19. Adà ayihadawhẹnamẹnu tọn tẹlẹ wẹ gbẹsọ jẹna ayidonugo mítọn?
19 Etomọṣo, mẹdelẹ nọ dovivẹnu nado setonuna ayihadawhẹnamẹnu yetọn egbesọegbesọ. Hosọ he bọdego na dọhodo ninọmẹ delẹ he Klistiani lẹ ko pehẹ ji. Gbọn dogbigbapọnna ninọmẹ mọnkọtọn lẹ dali, mí sọgan mọ adà he ayihadawhẹnamẹnu nọ yiwà hezeheze, nuhewutu ayihadawhẹnamẹnu lẹ sọgan gbọnvo, podọ lehe mí sọgan setonuna ogbè etọn dogọ do.—Heblu lẹ 6:11, 12.
[Nudọnamẹ Odò Tọn]
a Mọdopolọ, Owen Gingerich, mẹplọntọ Wehọmẹ Alavọ Harvard tọn to États-Unis, wlan dọmọ: “Na nugbo tọn mẹtọnhopọn fọ́n kanbiọ de dote he . . . yè ma sọgan mọ gblọndo lẹnunnuyọnẹn tọn na gbọn ayidido kanlin gbémẹ tọn lẹ go dali. E sọgan yindọ gblọndo he dutomẹji hugan tin to awà devo pete ji bo gando jẹhẹnu jọwamọ tọn he Jiwheyẹwhe namẹ lẹ go ehe bẹ ayihadawhẹnamẹnu hẹn.”
Etẹwẹ Hiẹ Plọn?
• Naegbọn linlẹn dagbe po oylan po tọn kavi ayihadawhẹnamẹnu, do tin to aṣa lẹpo mẹ?
• Naegbọn mí dona tin to aṣeji ma nado jo ayihadawhẹnamẹnu mítọn do ni deanana mí poun?
• Aliho tẹlẹ mẹ wẹ mí sọgan hẹn ogbè homẹ tọn mítọn pọnte te?
[Yẹdide to weda 23]
Ayihadawhẹnamẹnu Davidi tọn dotukla ẹ . . .
ṣigba Saulu Talsu tọn ma wàmọ gba
[Yẹdide to weda 24]
Mí sọgan plọn ayihadawhẹnamẹnu mítọn