Gbẹtọ lẹ to Yinyin Kinkọndopọ Lẹdo Aihọn Pé—Gbọnna?

NAWẸ hiẹ na basi zẹẹmẹ “kọndopọ” tọn gbọn? Na mẹdelẹ, zẹẹmẹ hogbe lọ tọn ma hugan dọ wiwọ́ po avùn po ma tin. Di apajlẹ, eyin akọta awe kavi humọ doalọ gbemima de mẹ bo kọngbedopọ nado dín jijọho, e sọgan yin didọ dọ yé tin to kọndopọ mẹ. Ṣigba be mọ wẹ nugbonugbo ya? E ma yinmọ dandan gba.

Di dohia: To whenuho gblamẹ, gbekọndopọ jijọho tọn fọtọ́n susu wẹ ko yin bibasi ṣigba bo ma yin hihodo. Etẹwutu? Whlasusu wẹ e nọ yindọ yindidi wẹ nọ duahunmẹna nukọntọ aihọn tọn lẹ hugan jijọho kavi kọndopọ. Onú devo wẹ sọ yindọ, akọta delẹ to nuhà na nuhe sọgan jọ eyin awhànfunnu yetọn lẹ ma sù nado jlẹte hẹ akọta devo lẹ.

Enẹwutu, nugbo lọ dọ akọta awe ma to awhànfun ma dohia dọ yé tin to kọndopọ jijọho tọn de mẹ. Nado dọ hójọhó, eyin omẹ awe jlọ osò do ode awetọ ji, be mí sọgan dọ dọ yé tin to jijọho mẹ kiki na yé ma ko de osò lọ wutu poun ya? Nulunu wẹ e na yin nado lẹnmọ! Sọgan, ninọmẹ he mẹ akọta susu tin te to egbehe niyẹn. Jimadedomẹgo he fọ́n bo to agayi zọ́n bọ gbẹtọ lẹ to budi dọ akọta lẹ na hùnnu sọn awhànfunnu yetọn lẹ ji gbèdopo. Etẹlẹ wẹ ko yin wiwà nado glọnalina nugbajẹmẹji mọnkọtọn?

Awhànfunnu Nuzanusẹvaun Tọn lẹ—Owù De

Mẹsusu wẹ nọ ganjẹ gbekọndopọ (Traité de non-prolifération nucléaire) he yin alọkẹyi to 1968 go nado doalọtena awuwiwlena awhànfunnu nuzanusẹvaun tọn lẹ to otò he mẹ yé ma ko tin te lẹ bo glọnalina gbigbayipe yetọn to otò he mẹ yé ko tin te lẹ. Yanwle gbekọndopọ enẹ he ko yin alọkẹyi gbọn akọta hugan 180 lẹ dali tọn wẹ nado wá doalọtena awhànfunnu lẹ mlẹnmlẹn.

Mahopọnna lehe yanwle enẹ sọgan taidi nuhe yọ́n sọ, mẹdelẹ nọ pọ́n gbekọndopọ enẹ hlan taidi nuhe yin zizedai kiki nado glọnalina otò delẹ ma nado wleawuna awhànfunnu yetọn titi. Enẹwutu, obu lọ tin to finẹ dọ delẹ to mẹhe ko kẹalọyi gbekọndopọ ehelẹ mẹ sọgan wá diọlinlẹn. Na nugbo tọn, akọta delẹ nọ mọdọ e ma sọgbe lala nado dosẹ́n na yé ma nado wleawuna awhànfunnu he yé lẹndọ e na hẹn yé penugo nado basi hihọ́na yede.

Nuhe sọ ylan to whẹho lọ mẹ—bo tlẹ sọgan hẹn owù wá dogọ—wẹ yindọ, akọta depope ma yin aliglọnna ma nado yí huhlọn adínọ lẹ zan nado wleawuna miyọ́n lẹtliki tọn. Ehe ko hẹn mẹdelẹ hanú dọ akọta he dọ dọ emi to huhlọn adínọ lẹ yizan na lẹndai jijọho tọn lẹ sọgan to awuwlena awhànfunnu nuzanusẹvaun tọn lẹ to nuglọ.

Akọta he tlẹ ko tindo awhànfunnu nuzanusẹvaun tọn lẹ sọgan nọma yinuwa sọgbe hẹ gbekọndopọ lọ. Mẹdelẹ lẹndọ nulunu wẹ e na yin nado donukun dọ akọta he ko bẹ awhànfunnu susu pli lẹ ni hẹn yé gble kavi tlẹ de yé pò. Sọgbe hẹ nuhe owe de dọ, “nado jẹ yanwle ehe kọ̀n . . . e biọ haṣinṣan dagbe po jidide mlẹnmlẹn po to otò he to nukundiọsọ yede to alọnu din lẹ ṣẹnṣẹn sọmọ bọ [e vẹawu nado yise dọ] onú mọnkọtọn na jọ gbèdopo.”

Vivẹnudido gbẹtọvi lẹ tọn nado kọ̀n aihọn dopọ—mahopọnna lehe e yin ahundopo tọn sọ—ko sọawuhia nado yin ovọ́. Ehe ma paṣa Biblu plọntọ lẹ, na Ohó Jiwheyẹwhe tọn dọmọ: “E ma tin to mẹhe to zọnlinzin mẹ nado do afọdide etọn lẹ gba.” (Jẹlemia 10:23) Biblu sọ dọ madoadúdẹji dọmọ: “Aliho de tin he taidimẹ e yọ́n na gbẹtọ, ṣigba pòdo etọn aliho okú tọn wẹ.” (Howhinwhẹn lẹ 16:25) Gandudu gbẹtọvi tọn lẹ ma sọgan wà nususu nado hẹn kọndopọ wá. Etomọṣo, todido tin.

Asisa Kọndopọ Nujọnu Tọn

Biblu bẹ opagbe Jiwheyẹwhe tọn hẹn dọ aihọn na yin kinkọndopọ, ṣigba e ma yin gbọn vivẹnudido gbẹtọvi tọn dali gba. Mẹdatọ lọ, he lẹndai etọn yindọ gbẹtọ lẹ ni tin to jijọho mẹ lẹdo aihọn pé, na wà nuhe glo gbẹtọvi lẹ dotana. Ehe lẹpo sọgan taidi hopàdọ to nukun mẹdelẹ tọn mẹ. Ṣogan, lẹndai Jiwheyẹwhe tọn sọn dowhenu gbọ́n wẹ yindọ gbẹtọvi lẹ ni nọ̀ jijọho po kọndopọ po mẹ.a Wefọ Biblu tọn susu dohia dọ lẹndai Jiwheyẹwhe tọn wẹ e gbẹsọ yin nado kọ̀n akọ̀ gbẹtọvi lẹ tọn dopọ. Mì gbọ mí ni lẹnnupọndo apajlẹ vude poun ji:

• “Mì wá pọ́n azọ́n OKLUNỌ tọn, [nujiawu] he e ko basi to aigba ji. E hẹn awhàn gbọ kakajẹ aigba pòdo; e wẹ́n ogá, bosọ sán owhán do awe; e hẹn kẹkẹ awhàn tọn fiọ to miyọ́n mẹ.”—PSALM 46:8, 9.

• “Yé ma na gbleawunamẹ, mọ yé ma to na gbà sudo to osó wiwe ṣie lẹpo ji: na aihọn na gọ́ na nuyọnẹn OKLUNỌ tọn, dile osin ṣinyọ́n ohù ji do.”—ISAIA 11:9.

• “Ewọ na ze okú mì to awhàngbigba mẹ; [Oklunọ Nupojipetọ Jehovah] nasọ súnsún dasin sọn nukun lẹpo mẹ; e nasọ de vlẹko omẹ etọn lẹ tọn sọn aihọn lẹpo mẹ: na OKLUNỌ ko dọ ẹ.”—ISAIA 25:8.

• “Di opagbe etọn, míwlẹ to nukundo olọn yọyọ lẹ, po aigba yọyọ de po, fihe dodo nọ nọ̀.”—2 PITA 3:13.

• “Jiwheyẹwhe nasọ súnsún dasin lẹpo sẹ̀ sọn nukun yetọn mẹ; okú ma nasọ tin ba, kavi awubla, kavi avi, mọ awufiẹsa ma na tin ba: na onú tintan lẹ ko juwayi.”—OSỌHIA 21:4.

Mí sọgan dejido opagbe ehelẹ go. Etẹwutu? Na, taidi Mẹdatọ, Jehovah Jiwheyẹwhe tindo huhlọn po nugopipe lọ po nado kọ̀n gbẹtọvi lẹ dopọ. (Luku 18:27) E sọ tindo ojlo nado wàmọ. Na nugbo tọn, Biblu dọ dọ “homẹdagbe,” kavi homẹhunnu Jiwheyẹwhe tọn wẹ e yin nado “hò onú lẹpo pli do dopo to Klisti mẹ, . . . ehe tin to olọn mẹ, po ehe tin to aihọn mẹ po.”—Efesunu lẹ 1:8-10.

Opagbe Jiwheyẹwhe tọn gando “aigba yọyọ” he mẹ “dodo nọ nọ̀” de go ma yin odlọ de poun gba. (2 Pita 3:13) Jehovah Jiwheyẹwhe dọ gando opagbe he e do go dọmọ: “E ma na lẹgọ wá dè e agbá, ṣigba e na dotana nuhe yẹn jlo, e na wadagbe to nuhe mẹ yẹn do e hlan te.”—Isaia 55:11.

Yé Yin Kinkọndopọ Gbọn Ohó Jiwheyẹwhe Tọn Dali

Dile mí donù e go to hosọ he wayi mẹ do, sinsẹ̀n lẹ ko yí adà de wà to gbẹtọvi lẹ kinklan mẹ kakati nado kọ̀n yé dopọ. E jẹ dọ mí ni lẹnnupọn sisosiso do ehe ji, na eyin mí yigbe dọ Mẹdatọ de tin, be e ma yin lẹnpọn dagbenu wẹ nado donukun dọ sinsẹ̀n-basitọ etọn lẹ ni tin to jijọho po kọndopọ po mẹ hẹ ode awetọ ya? Gbau!

Jehovah Jiwheyẹwhe po Ohó etọn po ma nọgodona kinklan he sinsẹ̀n nọ hẹnwa gbẹtọvi lẹ ṣẹnṣẹn gba. Kakatimọ, kinklan enẹ dohia dọ sinsẹ̀n he nọ nọgodona tito kọndopọ tọn he gbẹtọ zedai kakati nado ze lẹndai Jiwheyẹwhe tọn daga lẹ ko yin whẹgbledo. Jesu ylọ sinsẹ̀ngán azán etọn gbè tọn lẹ dọ “yẹnuwatọ” bo dọna yé dọmọ: “Dagbe wẹ Isaia dọ dọdai na mìtọn, dọmọ, Omẹ helẹ yí nùflo yetọn lẹ do to gbégbòna mi; ṣigba ayiha yetọn tin dẹn sọn dè e. Ṣigba ovọ́ mẹ wẹ yé to taliaina mi, bosọ to ogbedai gbẹtọ lẹ tọn lẹ plọnmẹ di nuplọnmẹ yetọn lẹ.”—Matiu 15:7-9.

To vogbingbọn mẹ, sinsẹ̀n-bibasi nugbo nọ kọ̀n gbẹtọ lẹ dopọ. Yẹwhegán Isaia dọ dọdai dọ: “To azán pòdo gbè, yè na yí yonu owhé OKLUNỌ tọn hẹnai to aga osó daho lẹ tọn ji, yè nasọ ze e yì oji hú osó pẹvipẹvi lẹ; akọta lẹ nasọ lìn biọ e mẹ. E na dawhẹ to akọta lẹ ṣẹnṣẹn, e na wọhẹ mẹsusu: yé nasọ yí ohí yetọn do tùn agbogọdọẹ: akọta ma to na ze ohí do akọta ji ba, mọ yé ma to na plọn awhànfun ba.”—Isaia 2:2, 4.

To egbehe, Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ to otò he hugan 230 lẹ mẹ to nuyiwa sọgbe hẹ anademẹ Jehovah Jiwheyẹwhe tọn lẹ gando kọndopọ go. Etẹ ji wẹ kọndopọ yetọn sinai do? Apọsteli Paulu wlan dọmọ: “Mì ze owanyi dogo, ehe yin pọninọ gbesisọ tọn.” (Kọlọsinu lẹ 3:14) Hogbe dowhenu tọn he Paulu yizan he yin lilẹdo “pọninọ” tofi sọgan dlẹnalọdo okàn he nọ nọ̀ agbasa gbẹtọ tọn mẹ lẹ. Okàn ehelẹ nọ lodo taun bo nọ wà azọ́n titengbe awe to agbasa mẹ. Yé nọ hẹn awutugonu dopodopo do otẹn etọn mẹ, bo nọ blá ohú lẹ dopọ.

Nudopolọ wẹ gando owanyi go. E ma yindọ jẹhẹnu ehe nọ glọnalina gbẹtọ lẹ nado hù ode awetọ yetọn poun wẹ gba. Owanyi Klisti tọn nkọ nọ gọalọna mẹhe wá sọn lẹdo voovo mẹ lẹ nado wazọ́n dopọ to jijọho mẹ. Di apajlẹ, e nọ gọalọna gbẹtọ lẹ nado nọgbẹ̀ sọgbe hẹ nuhe nọ yin yiylọ to paa mẹ dọ Osẹ́n Sika tọn. Dile e yin kinkàndai to Matiu 7:12 mẹ do, Jesu Klisti dọmọ: “Enẹwutu onú depope mìwlẹ jlo gbẹtọ ni wà hlan mì, mọkẹdẹ wẹ mì ni wà hlan yé.” Anademẹ ehe hihodo ko gọalọna mẹsusu nado duto nuvẹun ji.

“Owanyi Hlan Mìnọzo”

Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ ko magbe nado do yede hia taidi devi Klisti tọn lẹ gbọn tonusisena nuhe Jesu dọ ehe dali dọmọ: “Gbẹtọ lẹpo na yọnẹn dọ nuplọntọ ṣie wẹ mì, eyin mìwlẹ tindo owanyi hlan mìnọzo.” (Johanu 13:35) Owanyi mọnkọtọn ko yin didohia to aliho ayidego tọn mẹ to nudindọn akọ̀ tọn po hunyanhunyan tonudidọ tọn lẹ po whenu. Di apajlẹ, to nuwiwa akọ̀ vivasudo tọn he wá aimẹ to Rwanda to 1994 whenu, Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ do owanyi hia ode awetọ. Kunnudetọ Hutu lẹ ze ogbẹ̀ yetọn do owù mẹ nado sọgan basi hihọ́na mẹmẹsunnu yetọn Tutsi lẹ!

Na nugbo tọn, e ma sọgbe hẹ lẹnpọn dagbe nado donukun dọ akọta aihọn tọn lẹ ni wleawuna owanyi kọmẹnu tọn jẹ obá lọ mẹ bọ kọndopọ na tin to aihọn mẹ. Sọgbe hẹ nuhe Biblu dọ, Jiwheyẹwhe na wà ehe to ojlẹ sisọ etọn mẹ. Ṣigba etlẹ yin todin, gbẹtọ lẹ sọgan ze owanyi dogo bo nọ̀ kọndopọ mẹ.

To owhe he wayi mẹ, Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ yí nuhe lán to ganhiho liva dopo ji zan nado dla gbẹtọ lẹ pọ́n bo dọhona yé dogbọn Biblu po nuhọakuẹ-yinyin etọn to aihọn egbezangbe tọn mẹ po dali. Oyọnẹn he pegan Ohó Jiwheyẹwhe tọn ko kọ̀n livi susu gbẹtọ lẹ tọn dopọ, mẹhe delẹ to yé mẹ ko tindo wangbẹna sinsinyẹn na ode awetọ to ojlẹ de mẹ wayi. Omẹ ehelẹ bẹ Arabe lẹ po Ju lẹ po, Arménie-nu po Turquie-nu lẹ po, Allemagne-nu po Russie-nu lẹ po hẹn, nado donù vude poun go.

Be hiẹ na jlo nado plọnnu susu dogọ gando lehe Ohó Jiwheyẹwhe tọn, Biblu, nọ kọ̀n gbẹtọ lẹ dopọ do go ya? Eyin mọ wẹ, jaale dín Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ mọ to lẹdo towe mẹ, kavi kanwehlan adlẹsi he sọgbe to dehe yin titodohukanji to weda 2 ji lẹ mẹ.

[Nudọnamẹ Odò Tọn]

[Blurb to weda 4]

Gbekọndopọ jijọho tọn fọtọ́n susu wẹ ko yin bibasi ṣigba bo ma yin hihodo

[Blurb to weda 7]

Nunọwhinnusẹ́n Biblu tọn lẹ hihodo ko wà nuhe glo gandudu gbẹtọvi tọn lẹ dotana

[Yẹdide to weda 5]

Ohó Jiwheyẹwhe tọn do Asisa kọndopọ nujọnu tọn hia

[Yẹdide to weda 7]

Kunnudetọ Jehovah tọn Hutu po Tutsi po lẹ nọpọ́ do gbá nọtẹn sinsẹ̀n-bibasi tọn de