Be Hiẹ Yọnẹn Ya?

Ogbè tẹwẹ Jesu do?

Weyọnẹntọ lẹ ma kọngbedopọ do ogbè he Jesu do ji. Ṣigba e taidi dọ, whenuena Jesu tin to aigba ji, e na ko nọ do Heblugbe wunmẹ de po akọgbè Alamaiki tọn de po. Whenue Jesu wá Nazalẹti to Galili bo biọ sinagọgu he tin to finẹ mẹ, e hia apadewhe dọdai Isaia tọn, he ayihaawe ma tin dọ Heblugbe mẹ wẹ e yin kinkàn do. Nudepope ma dohia dọ Jesu lẹ́ wefọ ehelẹ do Alamaikigbe mẹ gba.—Luku 4:16-21.

Gando ogbè he yin yiyizan to Palestine to whenuena Jesu tin to aigba ji lẹ go, Mẹplọntọ G. Ernest Wright dọmọ: “E họnwun dọ Glẹkigbe po Alamaikigbe po wẹ mẹsusu nọ do . . . Awhànfuntọ po ahọluzọnwatọ Lomu tọn lẹ po sọgan ko nọ dọhodo Latin-gbè mẹ, whenuena Ju delẹ na ko nọ do Heblugbe agọgbọnẹn tọn de to yedelẹ ṣẹnṣẹn.” Abajọ nukinkan he Pilati zedo yatin Jesu tọn go yin kinkàn do ogbè voovo atọ̀n mẹ—Heblugbe, Latin-gbè, po Glẹkigbe po.—Johanu 19:20.

To owe etọn, Discoveries From the Time of Jesus mẹ, Alan Millard dọmọ: “Matin ayihaawe, togán Lomu tọn lẹ nọ do Glẹkigbe to nuwiwa egbesọegbesọ tọn yetọn lẹ mẹ, podọ Jesu sọgan ko yí Glẹkigbe do na gblọndo kanbiọ Pilati tọn lẹ to whenuena e tin to owhẹ̀ nukọn.” Dile Biblu ma tlẹ dohia dọ ogbè ehe wẹ e yizan, e jẹna ayidego dọ mí ma sè dọ e yí gbesetọ de zan to hodọdopọ ehe whenu.—Johanu 18:28-40.

Sọgbe hẹ Mẹplọntọ Wright, “mí ma sọgan kudeji dọ [Jesu] nọ do Glẹkigbe kavi Latin-gbè gba, ṣigba eyin e to mẹplọn to lizọnyizọn etọn mẹ, e nọ saba yí Alamaikigbe kavi Heblugbe he flusọ́ po Alamaikigbe he mẹsusu jẹakọ hẹ to ojlẹ enẹ mẹ po zan.”—Biblical Archaeology, 1962, weda 243.

Nawẹ zannu tẹmpli Jelusalẹm tọn lẹ klo sọ?

To whenuena devi Jesu tọn lẹ to hodọna ẹn gando tẹmpli Jelusalẹm tọn go, yé dọmọ: “Mẹplọntọ, pọ́n zannu nkọ po dido he nkọ po tin tofi lẹ!” (Malku 13:1) Nawẹ delẹ to zannu enẹlẹ mẹ na ko klo sọ taun?

Whẹpo Jesu do wá aigba ji, Ahọlu Hẹlodi ko hẹn Osó Tẹmpli tọn lọ gblodeji whla awe hugan Sọlọmọni tọn. Dodonu ohọ̀ tọn he klohugan he gbẹtọ basi to hohowhenu wẹ e yin; e dite sọ mẹtlu 480 bosọ gblo sọ mẹtlu 280. Mí sè dọ zannu ohọ̀ lọ tọn delẹ dite sọ mẹtlu 11, bo gblo sọ mẹtlu 5, bosọ yiaga na mẹtlu 3. Delẹ to yé mẹ pẹnzin hugan tọnu 50. Dopo tlẹ pẹnzin sọ tọnu 400, podọ sọgbe hẹ weyọnẹntọ de, zannu “ehe nkọ ma pé awe to hohowhenu.”

To whenuena Jesu to gblọndo na devi etọn lẹ, e dọmọ: “Hiẹ mọ dido daho helẹ? Zannu dopo ma to na pò bọ yè na jo dai do awetọ ji bọ yè ma na họliai.” (Malku 13:2) Susu zannu daho ehelẹ tọn sọgan gbẹ́ yin mimọ to fie awhànfuntọ Lomu tọn lẹ họ́ yé liai do to 70 W.M.

[Yẹdide to weda 23]

Zannu tẹmpli lọ tọn he yin hihọliai to gbonu osó tẹmpli tọn lẹ, to Jelusalẹm