Be Hiẹ Yọ́n Pinpẹn Nuhe Jehovah Wà Nado Whlẹn We Gán Tọn Ya?
“Donanọ wẹ Jehovah Jiwheyẹwhe Islaeli tọn, na e ko lẹ́ ayidonugo etọn hlan omẹ etọn lẹ bo ko sọ whlẹn yé gán.”—LUKU 1:68, NW.
1, 2. Apajlẹ tẹwẹ mí sọgan na nado basi zẹẹmẹ ninọmẹ sinsinyẹn he mẹ mí te tọn, podọ kanbiọ tẹlẹ ji wẹ mí na lẹnnupọndo?
MÍ NI dọ dọ a tin to azọ̀nzan ji to dotowhé de. Hiẹ po mẹhe yin ginglọn do ohọ̀ dopolọ mẹ lẹ po wẹ to azọ̀n dopolọ jẹ, yèdọ azọ̀n ylankan he ma tindo pọngbọ de. Whenue a sè dọ doto de to kànhò badabada nado dín pọngbọ na azọ̀n lọ, a gbọ fìn in. A tin to jejeji nado sè lehe nulẹ to yìyì do. To gbèdopo, a sè dọ doto lọ ko mọ amasin he na hẹn azọ̀n lọ gbọ! Doto enẹ ko jẹtukla taun nado sọgan dín pọngbọ na azọ̀n lọ. Eyin mọ wẹ, etẹwẹ na yin numọtolanmẹ towe? Matin ayihaawe, hiẹ na gọ́ na pinpẹn-nutọn-yinyọnẹn po sisi po na dawe he hẹn ẹn yọnbasi na hiẹ po mẹdevo lẹ po nado gán sọn okú si enẹ.
2 Hiẹ sọgan mọ apajlẹ enẹ taidi hójijlẹ, ṣigba nuhe mímẹpo to pipehẹ nkọ niyẹn. Ninọmẹ he mẹ dopodopo mítọn te tlẹ sọ ylan hugan dehe yin nùdego tofi. Mí tindo nuhudo whlẹngántọ de tọn badabada. (Hia Lomunu lẹ 7:24.) Ṣigba Jehovah ko wà nususu nado whlẹn mí gán. Ovi etọn lọsu ko yí nususu do sanvọ́. Enẹwutu, mì gbọ mí ni lẹnnupọndo kanbiọ tangan ẹnẹ delẹ ji? Naegbọn mí do tindo nuhudo whlẹngán tọn? Etẹwẹ whlẹngán mítọn biọ to Jesu si? Etẹwẹ e biọ to Jehovah si? Podọ nawẹ mí sọgan dohia dọ mí yọ́n pinpẹn whlẹngán he Jiwheyẹwhe wleawu etọn na mí tọn gbọn?
Nuhewutu Mí Tindo Nuhudo Whlẹngán Tọn
3. Nawẹ mí sọgan yí ylando jlẹdo azọ̀nylankan go gbọn?
3 Sọgbe hẹ sọhayinanú agọe tọn de, dopo to azọ̀nylankan he gbànú hugan to whenuho gbẹtọvi tọn mẹ lẹ mẹ wẹ grippe espagnole, he wá aimẹ to 1918 bo hù gbẹtọ livi susu. Azọ̀n devo lẹ tlẹ sọ ylanhu enẹ, to linlẹn de mẹ. Dile etlẹ yindọ mẹhe bẹ azọ̀n enẹlẹ sọgan nọma sù, suhugan yetọn wẹ e nọ hù.a Eyọn, eyin mí ka yí ylando jlẹdo azọ̀nylankan enẹ go lo? Flin nuhe Lomunu lẹ 5:12 dọ. E dọmọ: “Ylando gbọn mẹdopo dè biọ aihọn mẹ, podọ okú gbọn ylando dali; mọ wẹ gbẹtọ lẹpo kú do, na omẹ popo wẹ waylan wutu.” Mímẹpo wẹ ylando ko bẹpla, na gbẹtọvi mapenọ lẹpo wẹ nọ wà ylando wutu. (Hia Lomunu lẹ 3:23.) Ṣigba omẹ nẹmu wẹ ylando nọ hù? Paulu wlan dọ ylando hẹn okú plá ‘mẹlẹpo.’
4. Etẹwẹ yin pọndohlan Jehovah tọn gando tedidi gbẹzan mítọn tọn go, podọ nawẹ pọndohlan etọn gbọnvona mẹsusu tọn to egbehe gbọn?
4 To egbehe, ylando po okú po ma nọ dobuna mẹsusu sọmọ gba. Yé nọ hanú gando nuhe yé nọ ylọdọ okú azán mapemape tọn go, ṣigba nọ pọ́n okú he yọnhowhe nọ hẹnwa taidi “jọwamọnu” de poun. Etẹwutu? Na gbẹtọvi lẹ nọ yawu wọnji pọndohlan Mẹdatọ lọ tọn go. Gbẹninọ mítọn whègli taun hugan nuhe e jlo na mí. Na taun tọn, gbẹtọvi depope ma tlẹ ko nọgbẹ̀ na “azán dopo” tata to pọndohlan Jehovah tọn mẹ. (2 Pita 3:8) Abajọ, Ohó Jiwheyẹwhe tọn do dọ dọ ogbẹ̀ mítọn nọ juwayi plaun taidi gbọfufu, kavi dile ogbé nọ yọ́ do. (Ps. 39:5; 1 Pita 1:24) Mí dona hẹn pọndohlan enẹ do ayiha mẹ. Etẹwutu? Na eyin mí yọ́n obá he mẹ “azọ̀n” enẹ nọ yinuwado mí ji jẹ, mí na yọ́n pinpẹn “pọngbọ” lọ, whlẹngán mítọn tọn taun.
5. Etẹwẹ gbọ dopodopo mítọn go na ylando mítọn wutu?
5 Nado mọnukunnujẹ lehe ylando po nuyiwadomẹji etọn lẹ po sinyẹn sọ mẹ, mí dona tẹnpọn nado yọ́n nuhe e hẹngble to mí go lẹ. E sọgan nọma bọawuna mí nado mọnukunnujẹemẹ to tintan whenu, na nuhe mí ma ko duvivi etọn pọ́n gbede wẹ ylando hẹngble to mí go. To dowhenu, Adam po Evi po ko duvivi ogbẹ̀ pipé de tọn. Na yé yin pipé to ayiha po agbasa po mẹ wutu, yé penugo nado deanana linlẹn, numọtolanmẹ, po nuyiwa yetọn lẹ po. Gbọnmọ dali, yé sọgan whẹ́n taidi devizọnwatọ Jehovah Jiwheyẹwhe tọn bo de nugopipe jiawu he yé tindo lẹ tọ́n. Ṣigba, yé hẹn nunina jiawu enẹlẹ bu. Na yé de nado waylan do Jehovah wutu, yé hẹn ogbẹ̀ wunmẹ he Jehovah jlo dọ yewlẹ po kúnkan yetọn po ni tindo lọ bu. (Gẹn. 3:16-19) To ojlẹ dopolọ mẹ, yé hẹn “azọ̀n” ylankan he ji mí to hodọdo enẹ plá yede po míwlẹ po. Enẹwutu wẹ Jehovah do gblewhẹdo yé po whẹjijọ po. Ṣigba, e ze todido whlẹngán tọn donukọnna míwlẹ.—Ps. 103:10.
Nuhe Whlẹngán Mítọn Biọ to Jesu Si
6, 7. (a) To tintan whenu, nawẹ Jehovah dohia dọ whlẹngán mítọn na biọ avọ́sinsan daho de gbọn? (b) Etẹwẹ mí sọgan plọn sọn avọ́sinsan he Abẹli po tọgbo devo he nọgbẹ̀ jẹnukọnna Osẹ́n Mose tọn po lẹ basi mẹ?
6 Jehovah yọnẹn dọ e biọ avọ́sinsan daho nado whlẹn kúnkan Adam po Evi po tọn lẹ. To dọdai he tin to Gẹnẹsisi 3:15 mẹ, mí mọ nude plọn gando nuhe whlẹngán mítọn biọ go. Jehovah na wleawuna “okún” de, yèdọ whlẹngántọ de, he na và Satani sudo bo sukúndona ẹn mlẹnmlẹn. Ṣigba, whlẹngántọ enẹ na jiya, bo na gbleawu do afọgbẹn to yẹhiadonu-liho. Enẹ taidi nuhe na hẹn awufiẹsa wá na ẹn bo hẹn ẹn gbọjọ, ṣigba etẹwẹ enẹ zẹẹmẹdo? Etẹwẹ Mẹdide Jehovah tọn na doakọnna taun?
7 Nado whlẹn gbẹtọvi lẹ sọn ylando si, whlẹngántọ lọ dona wleawuna ovẹsè, yèdọ aliho de nado hẹn gbẹtọvi lẹ gbọwhẹ hẹ Jiwheyẹwhe nado de nuyiwadomẹji ylando tọn lẹ sẹ̀. Etẹwẹ enẹ na biọ? Nujijọ he jẹnukọn delẹ dohia dọ avọ́sinsan yin dandannu. Whenue Abẹli, nugbonọ tintan lọ, yí kanlin do sanvọ́ hlan Jehovah, e mọ nukundagbe Jehovah tọn. To godo mẹ, tọgbo he dibusi Jiwheyẹwhe delẹ taidi Noa, Ablaham, Jakobu, po Job po basi avọ́sinsan mọnkọtọn lẹ, he hẹn homẹhun Jiwheyẹwhe. (Gẹn. 4:4; 8:20, 21; 22:13; 31:54; Job 1:5) Osẹ́n Mose tọn sọ hẹn gbẹtọ lẹ nado mọnukunnujẹ avọ́sinsan lọ mẹ dogọ.
8. Etẹwẹ yẹwhenọ daho nọ wà to whemẹwhemẹ to Azán Ovẹsè tọn gbè?
8 Delẹ to avọ́sinsan titengbe he yin bibiọ to Osẹ́n Mose tọn glọ lẹ mẹ wẹ dehe nọ yin bibasi to whemẹwhemẹ to Azán Ovẹsè tọn gbè lẹ. To azán enẹ gbè, yẹwhenọ daho nọ wà onú voovo delẹ, to yẹhiadonu-liho. E nọ basi avọ́sinsan voovo lẹ hlan Jehovah nado wleawuna ovẹsè ylando tọn—tintan, na ylando pipli yẹwhenọ lẹ tọn, podọ to enẹgodo, na ylando whẹndo he ma yin yẹwhenọ tọn lẹ tọn. Yẹwhenọ daho nọ biọ Fiwiwe Gbaugbau gòhọtúntún kavi tẹmpli lọ tọn mẹ, fie ewọ kẹdẹ nọ biọ to azán dopo enẹ gbè to whemẹwhemẹ. To finẹ, e nọ húnhún ohùn kanlin he e yí do sanvọ́ lẹ tọn do aki alẹnu lọ tọn nukọn. Aslọ he to sisẹ́ mlánmlán de nọ sọawuhia to aga apotin wiwe enẹ tọn bo nọ do tintin to finẹ Jehovah Jiwheyẹwhe tọn hia.—Eks. 25:22; Lev. 16:1-30.
9. (a) To Azán Ovẹsè tọn gbè, mẹnu wẹ yẹwhenọ daho lọ nọ nọtena, podọ etẹwẹ avọ́sinsan he e nọ basi lẹ nọtena? (b) Etẹwẹ Fiwiwe Gbaugbau lọ bibiọ yẹwhenọ daho lọ tọn dlẹnalọdo?
9 Apọsteli Paulu yin gbigbọdo nado do zẹẹmẹ nuwiwa yẹhiadonu tọn enẹlẹ tọn hia. E dohia dọ Mẹssia, yèdọ Jesu Klisti, wẹ yẹwhenọ daho lọ nọtena, to whenuena avọ́nunina avọ́sinsan lọ tọn lẹ nọtena okú avọ́sinsan Klisti tọn. (Heb. 9:11-14) Avọ́sinsan pipé enẹ na wleawuna ovẹsè nujọnu tọn de na pipli awe delẹ—yèdọ pipli yẹwhenọ lẹ tọn he yin mẹmẹsunnu yí gbigbọ do de 144000 Klisti tọn lẹ, po “lẹngbọ devo” lẹ po. (Joh. 10:16) Fiwiwe Gbaugbau lọ bibiọ yẹwhenọ daho lọ tọn nọtena olọn mẹ bibiọ Jesu tọn nado ze nuhọakuẹ avọ́sinsan ofligọ tọn etọn donukọnna Jehovah Jiwheyẹwhe.—Heb. 9:24, 25.
10. Etẹ mẹ wẹ dọdai Biblu tọn lẹ dohia dọ Mẹssia na jugbọn?
10 E họnwun dọ avọ́sinsan daho de dona yin bibasi whẹpo kúnkan Adam po Evi po tọn lẹ nido yin whinwhlẹngán. Mẹssia dona yí ogbẹ̀ ede tọn do sanvọ́! Yẹwhegán lẹ basi zẹẹmẹ gigọ́ gando nugbo ehe go to Owe-wiwe Heblu tọn lẹ mẹ. Di apajlẹ, yẹwhegán Daniẹli dọ tlọlọ dọ ‘Mẹssia Nukọntọ lọ,’ na yin ‘sinsánsẹ,’ kavi yin hùhù nado “klọ́ ylanwa lọ sẹ̀.” (Dan. 9:24-26) Isaia dọ dọdai dọ Mẹssia na yin gbigbẹdai, yin homẹkẹndo, bo na yin hùhù kavi yè na sọnú in, na e nido hẹn ylando gbẹtọvi mapenọ lẹ tọn.—Isa. 53:4, 5, 7.
11. Donù aliho delẹ go he mẹ Ovi Jehovah tọn desọn ojlo mẹ nado yí ede do sanvọ́ na mí nido mọ whlẹngán.
11 Whẹpo Ovi dopo akàn Jiwheyẹwhe tọn nido wá aigba ji, e ko yọ́n nuhe whlẹngán mítọn na biọ to e si. E yọnẹn dọ emi dona jiya tlala bo na yin hùhù to godo mẹ. Whenue Otọ́ etọn dọ onú enẹlẹ na ẹn, be e whleawu kavi whèkọdakun wẹ ya? Paali. Kakatimọ, e desọn ojlo mẹ bo hodo anademẹ Otọ́ etọn tọn lẹ. (Isa. 50:4-6) Mọdopolọ, to whenuena Jesu tin to aigba ji, e setonuna Otọ́ etọn bo hẹn ojlo Etọn di. Etẹwutu? E dọmọ: “Yẹn yiwanna Otọ́.” E sọ yidogọ dọ: “Mẹde ma tindo owanyi he klohu ehe, dọ mẹde ze ogbẹ̀ etọn liai na họntọn etọn lẹ.” (Joh. 14:31; 15:13) Na taun tọn, owanyi he Ovi Jehovah tindo na mí wẹ zọ́n bọ mí do yin whinwhlẹngán. Dile etlẹ biọ dọ e ni yí ogbẹ̀ pipé etọn do sanvọ́ do ota mítọn mẹ, e yí ayajẹ do wàmọ na whlẹngán mítọn wutu.
Nuhe Whlẹngán Mítọn Biọ to Jehovah Si
12. Dohia ojlo mẹnu tọn wẹ ofligọ lọ yin, podọ naegbọn e do wleawu etọn?
12 E ma yin Jesu wẹ de linlẹn avọ́sinsan ofligọ lọ tọn tọ́n gba. Kakatimọ, ofligọ lọ yin adà tangan dohia ojlo Jehovah tọn. Apọsteli Paulu dohia dọ agbà tẹmpli lọ tọn he ji avọ́sinsan lọ lẹ nọ yin bibasi do, nọtena ojlo Jehovah tọn. (Heb. 10:10) Enẹwutu, Jehovah whẹ́whẹ́ wẹ mí duahọ pinpẹn-nutọn-yinyọnẹn na whlẹngán he mí mọ gbọn avọ́sinsan Klisti tọn gblamẹ tọn do. (Luku 1:68) Dohia ojlo vonọtaun po owanyi daho etọn na gbẹtọvi lẹ po tọn wẹ enẹ yin.—Hia Johanu 3:16.
13, 14. Nawẹ apajlẹ Ablaham tọn sọgan gọalọna mí nado mọnukunnujẹ nuhe Jehovah wà do ota mítọn mẹ gbọn?
13 Etẹwẹ e biọ to Jehovah si nado do owanyi etọn hia mí to aliho mọnkọtọn mẹ? E na vẹawuna mí nado mọnukunnujẹemẹ. Ṣigba, kandai Biblu tọn de tin he sọgan gọalọna mí nado mọnukunnujẹemẹ hezeheze. Jehovah biọ to dawe nugbonọ lọ, Ablaham si nado wà nuhe vẹawu taun de—enẹ wẹ nado yí visunnu etọn Isaki do sanvọ́. Otọ́ owanyinọ de wẹ Ablaham yin. Na Jehovah dọna ẹn gando Isaki go dọ “visunnu towe dopo akàn lọ he hiẹ yiwanna.” (Gẹn. 22:2) Ṣogan, Ablaham mọdọ ojlo Jehovah tọn wiwà yin nujọnu tlala hugan owanyi he e tindo na Isaki. Ablaham ma whleawu nado setonuna nuhe Jiwheyẹwhe biọ to e si. Etomọṣo, Jehovah ma dike Ablaham ni wà nuhe Ewọ lọsu na wá wà to gbèdopo. Jiwheyẹwhe do angẹli de hlan nado hẹnalọdotena Ablaham whẹpo e nido yí visunnu etọn do sanvọ́. Ablaham magbe nado setonuna Jiwheyẹwhe etọn to mẹtẹnpọn sinsinyẹn enẹ mẹ bo deji dọ fọnsọnku wẹ todido dopo akàn he e tindo nado vọ́ dẹpẹ lọ mọ whladopo dogọ. Ṣigba, e tindo yise mlẹnmlẹn dọ Jiwheyẹwhe na hẹn fọnsọnku enẹ yọnbasi. Abajọ Paulu dọ dọ Ablaham gọ̀ Isaki mọyi gbọn fọnsọnku gblamẹ “to yẹhiadonu-liho.”—Heb. 11:19, NW.
14 Be a sọgan yí nukun homẹ tọn do pọ́n lehe e na ko vẹawuna Ablaham do sọ dile e to awuwle nado yí visunnu etọn do sanvọ́ ya? To linlẹn de mẹ, nuhe mẹ Ablaham jugbọn enẹ gọalọna mí nado yọ́n numọtolanmẹ Jehovah tọn to whenue e to mẹhe e ylọdọ “Visunnu ṣie; Mẹvivẹ ṣie” yí do sanvọ́. (Mat. 3:17) Ṣigba, flindọ numọtolanmẹ awufiẹsa tọn he Jehovah tindo na ko sinyẹn hú mọ. Ewọ po Ovi etọn po ko duvivi haṣinṣan pẹkipẹki de tọn dopọ na owhe livi lẹ, podọ etlẹ yin owhe liva lẹ. Ovi lọ yí ayajẹ do wazọ́n po Otọ́ etọn po taidi “azọ́nwatọgan” vivẹ de, podọ taidi Hoyidọtọ etọn, “Ohó lọ.” (Howh. 8:22, 30, 31; Joh. 1:1) E na vẹawuna mí nado mọnukunnujẹ nuhe Jehovah doakọnna mẹ to whenue Ovi etọn yin yasana, yin ṣinṣanko, bo wá yin hùhù taidi sẹ́nhẹngbatọ de to godo mẹ. Whlẹngán mítọn biọ avọ́sinsan daho to Jehovah si! To whelọnu lo, nawẹ mí sọgan dohia dọ mí yọ́n pinpẹn whlẹngán enẹ tọn gbọn?
Nawẹ Hiẹ Sọgan Dohia Dọ A Yọ́n Pinpẹn Whlẹngán Tọn Gbọn?
15. Nawẹ Jesu dotana nuyiwa ovẹsè tọn daho etọn gbọn, podọ etẹwẹ ehe hẹn yọnbasi?
15 Jesu dotana nuyiwa ovẹsè tọn daho lọ to whenue e yin finfọnsọnku bo yì olọn mẹ godo. To whenue e lẹkọyi Otọ́ yiwanna etọn dè, e ze nuhọakuẹ avọ́sinsan etọn tọn do nukọnna Ẹn, podọ enẹ hẹn dona susu wá. Gbọnmọ dali, jona ylando lẹpo tọn yọnbasi, tintan na ylando mẹmẹsunnu yiamisisadode Klisti tọn lẹ tọn, podọ na ylando “aihọn lẹpo tọn.” Na avọ́sinsan enẹ wutu, mẹhe tindo lẹnvọjọ nujọnu tọn sọn ylando yetọn lẹ mẹ bo lẹzun hodotọ nugbo Klisti tọn lẹ sọgan tindo haṣinṣan dagbe de hẹ Jehovah Jiwheyẹwhe. (1 Joh. 2:2) Nawẹ enẹ gando gowe gbọn?
16. Basi zẹẹmẹ nuhewutu mí dona yọ́n pinpẹn whlẹngán he Jehovah hẹn yọnbasi na mí tọn.
16 Mì gbọ mí ni gọyì apajlẹ he go mí donù to bẹjẹeji lọ ji. Mí ni dọ dọ doto he mọ pọngbọ na azọ̀n lọ wá mì mẹhe to azọ̀njẹ lọ lẹ dè to ohọ̀ he mẹ mì yin ginglọn do bo dọ dọ: N’deji dọ eyin depope to mì mẹ kẹalọyi aliho nukunpedomẹgo tọn lọ bo yìn osù lọ lẹ, azọ̀n etọn na gbọ. Eyin suhugan mì mẹhe to azọ̀n lọ jẹ lẹ tọn gbẹ́ anademẹ doto lọ tọn, bo dọ dọ amasin lọ nùnù kavi osù lọ lẹ yìnyìn na vẹawu taun ka lo? Be hiẹ lọsu na gbẹ́, dile etlẹ yindọ a kudeji mlẹnmlẹn dọ amasin lọ na wazọ́n ya? E na vẹawu! Matin ayihaawe hiẹ na yọ́n pinpẹn pọngbọ he yin mimọ lọ tọn bo hodo anademẹ doto lọ tọn lẹ po sọwhiwhe po, vlavo bo tlẹ sọ dọhona mẹdevo lẹ gando nudide towe go. To linlẹn he yiaga hugan de mẹ, apàpà dona nọ sọ́ dopodopo mítọn nado do obá he mẹ mí yọ́n pinpẹn whlẹngán he Jehovah hẹn ẹn yọnbasi na mí gbọn avọ́sinsan ofligọ Ovi etọn tọn gblamẹ tọn jẹ hia.—Hia Lomunu lẹ 6:17, 18.
17. Aliho tẹlẹ mẹ wẹ a sọgan do pinpẹn-nutọn-yinyọnẹn towe hia na nuhe Jehovah wà nado whlẹn we gán lẹ te?
17 Eyin mí yọ́n nuhe Jehovah po Ovi etọn po wà nado whlẹn mí sọn ylando po okú po si nugbonugbo, enẹ na whàn mí nado do pinpẹn-nutọn-yinyọnẹn hia. (1 Joh. 5:3) Mí na nọ diahi hẹ ayilinlẹn mítọn nado waylando. Mí ma na desọn ojlo mẹ nado hẹn ylanwiwa zun aṣa kavi nọ zan gbẹzan awe. Gbẹzan mọnkọtọn zinzan na dohia dọ mí ma yọ́n pinpẹn, kavi nuhọakuẹ-yinyin ofligọ lọ tọn paali. Kakatimọ, mí na do pinpẹn-nutọn-yinyọnẹn mítọn hia, gbọn vivẹnudido vẹkuvẹku nado gbọṣi wiweji to nukun Jiwheyẹwhe tọn mẹ dali. (2 Pita 3:14) Mí nasọ wàmọ gbọn todido jiawu whlẹngán mítọn tọn mimá hẹ mẹdevo lẹ dali, na yelọsu nido sọgan tindo haṣinṣan dagbe de hẹ Jehovah po todido ogbẹ̀ madopodo tọn po. (1 Tim. 4:16) Na nugbo tọn, e jẹ dọ mí ni yí huhlọn po whenu mítọn lẹpo po do pà Jehovah po Ovi etọn po! (Malku 12:28-30) Po jejejininọ po, mí to nukọnpọnhlan whenue mí na mọ pọngbọ mlẹnmlẹn sọn azọ̀n si. Mí sọgan nọgbẹ̀ dile Jiwheyẹwhe jlo do, yèdọ to pipé mẹ kakadoi—ehe lẹpo na yọnbasi, na nuhe Jehovah wà nado whlẹn mí gán wutu!—Lom. 8:21.
[Nudọnamẹ odò tọn]
a Linlin lẹ dohia dọ gbẹtọ 20 yì 50 to kanweko ji mẹhe tin to aihọn mẹ lẹ tọn wẹ grippe espagnole bẹpla to fisusu to ojlẹ lọ mẹ. Azọ̀n enẹ sọgan ko hù 1 yì 10 to kanweko ji, mẹhe e bẹpla lẹ tọn to fidelẹ. To vogbingbọn mẹ, Ebola yin azọ̀n de he ma gbayipe sọmọ, ṣigba to fie e gbànú te delẹ, e ko hù nudi gbẹtọ 90 to kanweko ji mẹhe bẹ azọ̀n lọ lẹ tọn.
Nawẹ Hiẹ Na Na Gblọndo Gbọn?
• Naegbọn hiẹ do tindo nuhudo whlẹngán tọn vẹkuvẹku?
• Nawẹ nuyiwa mẹde-yido-sanvọ́ tọn Jesu tọn gando gowe gbọn?
• Etẹwẹ yin numọtolanmẹ towe gando nunina ofligọ tọn he Jehovah basi go?
• Etẹwẹ awuwledainanu Jehovah tọn nado whlẹn we gán whàn we nado wà?
[Yẹdide to weda 27]
To Azán Ovẹsè tọn gbè, yẹwhenọ daho Islaeli tọn nọ yinuwa taidi Mẹssia to yẹhiadonu-liho
[Yẹdide to weda 28]
Ojlo Ablaham tọn nado yí visunnu etọn do sanvọ́ plọn mí nususu gando avọ́sinsan daho he Jehovah basi go