Be Hiẹ Yọnẹn Ya?

Gbọnvona Biblu, kunnudenu tẹwẹ dohia dọ Jesu nọgbẹ̀ pọ́n nugbonugbo?

▪ Wekantọ paa susu he nọgbẹ̀ sẹpọ ojlẹ Jesu tọn donù ewọ go tlọlọ to wekinkan yetọn lẹ mẹ. Dopo to yé mẹ wẹ Cornelius Tacitus, he basi kandai whenuho Lomu tọn to ojlẹ ahọluigbagán lẹ tọn mẹ. Gando miyọ́n he dùnú to Lomu to owhe 64 W.M. go, Tacitus dọ dọ linlin lọ gbayipe to gbẹtọ lẹ ṣẹnṣẹn dọ Ahọluigbagán Néron wẹ hẹn nugbajẹmẹji enẹ wá. Tacitus dọ dọ Néron tẹnpọn nado bli owhẹ̀ lọ dokọna pipli de he gbẹtọ lẹ nọ ylọdọ Klistiani lẹ. Tacitus wlan dọmọ: “Klisti, mẹhe dè yinkọ yetọn wá sọn, yin hùhù to alọ ayimatẹn-gán Pọntiu Pilati tọn mẹ to gandudu Tibeliu tọn glọ.”—Annales, XV, 44.

Whenuho-kàntọ Ju Flavius Josèphe lọsu dọho gando Jesu go. To whenuena e to hodọ gando nujijọ he wá aimẹ to okú Festu tọn, yèdọ togán Lomunu Jude tọn to nudi owhe 62 W.M. po ojlẹ he mẹ mẹjẹmẹtẹnmẹ etọn Albinus hẹ gánzinpo ji po ṣẹnṣẹn go, Josèphe dọ dọ Yẹwhenọ Daho Annas “ylọ hagbẹ Whẹdatẹn Daho Ju lẹ tọn lẹ pli bo hẹn dawe de, he yinkọ etọn yin Jakọbu, yèdọ nọvisunnu Jesu mẹhe nọ yin yiylọdọ Klisti tọn, wá nukọn yetọn gọna mẹdevo delẹ.”—Antiquités Judaïques, XX, 200 (ix, 1).

Naegbọn Jesu do nọ yin yiylọdọ Klisti?

▪ Kandai owe Wẹndagbe tọn lẹ dọ dọ whenuena angẹli Gabliẹli sọawuhia Malia bo dọna ẹn dọ ewọ na mọhò, e yidogọ dọ visunnu he e na ji lọ dona yin yiylọdọ Jesu. (Luku 1:31) Oyín ehe gbayipe taun to Ju lẹ ṣẹnṣẹn to ojlẹ Biblu tọn mẹ. Whenuho-kàntọ Ju Josèphe dọho gando omẹ 12 go he tindo oyín enẹ, gbọnvona mẹhe go Owe-wiwe donù lẹ. Visunnu Malia tọn nọ yin yiylọdọ “Nazalẹti tọn” nado do e hia taidi Jesu he wá sọn Nazalẹti lọ. (Malku 10:47) E sọ wá yin yinyọnẹn taidi “Klisti lọ” kavi Jesu Klisti. (Matiu 16:16) Etẹwẹ ehe zẹẹmẹdo?

Hogbe Gungbe tọn lọ “Klisti” wá sọn hogbe Glẹki tọn Khri·stosʹ mẹ, he sọgbe pẹpẹ hẹ hogbe Heblu tọn lọ Ma·shiʹach (Mẹssia). To paa mẹ, hogbe awe ehelẹ zẹẹmẹdo “Mẹyiamisisadode.” Po gbesisọ po, hogbe ehe ko yin yiyizan na mẹdevo lẹ jẹnukọnna Jesu. Di apajlẹ, Mose, Aalọn po Ahọlu Davidi po yin yiylọdọ mẹyiamisisadode, ehe zẹẹmẹdo dọ Jiwheyẹwhe de yé do otẹn azọngban po aṣẹpipa po tọn lẹ mẹ. (Levitiku 4:3; 8:12; 2 Samuẹli 22:51; Heblu lẹ 11:24-26) Jesu, yèdọ Mẹssia he yin didọdai lọ wẹ yin afọzedaitọ titengbe Jehovah tọn. Enẹwutu, e sọgbe dọ Jesu ni yin yiylọdọ “Klisti lọ, Visunnu Jiwheyẹwhe ogbẹ̀nọ lọ tọn.”—Matiu 16:16; Daniẹli 9:25.

[Yẹdide to weda 15]

Yẹdide Flavius Josèphe tọn