Sinagọgu—Fie Jesu po Devi Etọn lẹ po Dọyẹwheho Te
“Enẹgodo e to yìyì lẹdo Galili lẹpo pé, bo to mẹplọn to sinagọgu yetọn lẹ mẹ bosọ to yẹwheho wẹndagbe ahọluduta lọ tọn dọ.”—MATIU 4:23.
KANDAI owe Wẹndagbe tọn lẹ dohia dọ Jesu nọ yì sinagọgu mẹ gbọzangbọzan. Vlavo e tin to Nazalẹti wẹo, yèdọ tòpẹvi he mẹ e whẹ́n te, kavi to Kapẹlnaumi, tòdaho he wá yin yinyọnẹn taidi owhé etọn, kavi to tòpẹvi po gbétatò he e dlapọn to owhe atọ̀n daa he e yizan to lizọnyizọn etọn whenu lẹ po mẹ, Jesu nọ saba de nado yì sinagọgu mẹ nado dekunnu bo plọnmẹ gando Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn go. Na nugbo tọn, to whenuena Jesu to nulẹnpọndo lizọnyizọn etọn ji, e dọmọ: “Whepoponu wẹ yẹn nọ plọnmẹ to sinagọgu mẹ podọ to tẹmpli mẹ, fihe Ju lẹpo nọ pli do.”—Johanu 18:20.
Mọdopolọ, apọsteli Jesu tọn lẹ po Klistiani dowhenu tọn devo lẹ po nọ saba plọnmẹ to sinagọgu Ju lẹ tọn mẹ. Ṣigba, nawẹ Ju lẹ wá jẹ sinsẹ̀n basi ji to sinagọgu lẹ mẹ gbọn? Podọ to azán Jesu tọn gbè, nawẹ nọtẹn sinsẹ̀n-bibasi tọn enẹlẹ nọ yin gbigbá do? Mì gbọ mí ni gbadopọnna kanbiọ ehelẹ to gigọ́ mẹ.
Nọtẹn Titengbe de to Gbẹzan Juvi lẹ Tọn Mẹ Juvi sunnu lẹ nọ zingbejizọnlin whla atọ̀n to owhe dopo mẹ yì Jelusalẹm nado basi hùnwhẹ lẹ to tẹmpli wiwe lọ mẹ. Ṣigba na nuhe dù sinsẹ̀n-bibasi egbesọegbesọ tọn yetọn, yé nọ saba yí sinagọgu he tin to lẹdo yetọn mẹ zan, vlavo yé to Palestine kavi dopo to otò Ju lẹ tọn susu he tin to gbonu Palestine tọn de mẹ.
Whetẹnu wẹ Ju lẹ jẹ sinagọgu yizan ji? Mẹdelẹ yise dọ ojlẹ he mẹ Ju lẹ yin hinhẹn yì kanlinmọgbenu to Babilọni (607-537 J.W.M.) wẹ, yèdọ whenue tẹmpli Jehovah tọn yin gbigbakija. Kavi e sọgan ko yin ojlẹ vude to kọlilẹ Ju lẹ tọn sọn kanlinmọgbenu godo, whenue Ẹzla yẹwhenọ lọ dotuhomẹna gbẹtọ lẹ nado tindo oyọnẹn po nukunnumọjẹnumẹ gigọ́ Osẹ́n Jiwheyẹwhe tọn po.—Ẹzla 7:10; 8:1-8; 10:3.
To dowhenu, hogbe lọ “sinagọgu” zẹẹmẹdo “pipli” kavi “agun” to paa mẹ. Zẹẹmẹ enẹ wẹ yin yiyizan to Septante mẹ, yèdọ lẹdogbedevomẹ Glẹkigbe Owe-wiwe Heblu tọn lẹ tọn. Ṣigba to nukọn mẹ, hogbe lọ wá yin yiyizan na ohọ̀ he mẹ gbẹtọ lẹ nọ pli do nado basi sinsẹ̀n. To owhe kanweko tintan W.M., diblayin tòpẹvi he Jesu dlapọn lẹpo wẹ tindo sinagọgu yetọn titi; tòdaho lẹ tindo sinagọgu susu; ṣigba Jelusalẹm tọn wẹ sù hugan. Nawẹ nọtẹn enẹlẹ nọ yin gbigbá gbọn?
Ohọ̀ Sinsẹ̀n-Bibasi Tọn He Tin to Jlẹkaji De Eyin Ju lẹ jlo na do sinagọgu de ai, yé nọ saba dín otẹn he yiaga de bo nọ gbá ohọ̀ lọ deji to aliho de mẹ bọ họntonu etọn (1) nọ pannukọn Jelusalẹm. Ṣigba, e taidi dọ nujinọtedo họgbigbá tọn enẹlẹ ma nọ yin hihodo to whepoponu, na e ma nọ bọawu nado gbá ohọ̀ lọ lẹ domọ to whelẹponu.
To whenue sinagọgu lọ yin gbigbá fó, e nọ saba tin to jlẹkaji, bọ aṣọ́donu lẹ ma nọ sù hugan. Onú tangan he nọ nọ̀ sinagọgu lọ mẹ wẹ aki de (2) kavi apotin de he mẹ nuhe họakuẹ hugan na pipli lọ nọ nọ̀—yèdọ owe-hihá Owe Wiwe tọn lẹ. To opli lẹ whenu, aki lọ nọ yin zize do otẹn etọn mẹ, bo nọ wá yin gigọ̀ do ohọ̀ de mẹ to opli lọ godo nado yin hihọ́-basina (3).
Otẹn nukundeji lẹ yin awuwlena to aki lọ pá (4) na ogán sinagọgu tọn lẹ po jonọ dahodaho lẹ po bọ yé nọ pannukọn agun lọ. (Matiu 23:5, 6) Oplò de tin sẹpọ ṣẹnṣẹn ohọ̀ lọ tọn, fie hodọtọ de nọ nọ̀ nado na hodidọ etọn podọ oján de nọ yin awuwledaina ẹn to oplò lọ ji (5). Oján gaa lẹ nọ yin tito do adà atọ̀n mẹ pannukọn oplò lọ (6).
To paa mẹ, agun lẹdo lọ tọn wẹ nọ deanana azọ́n he nọ yin wiwà to sinagọgu lọ mẹ lẹ bosọ nọ penukundego. Mẹlẹpo wẹ nọ basi nunina sọn ojlo mẹ wá, yèdọ adọkunnọ po wamọnọ po, nado hẹn ohọ̀ lọ do ninọmẹ dagbe mẹ bo nọ jla ẹ do. Ṣigba, nawẹ opli lẹ nọ yin bibasi to sinagọgu mẹ gbọn?
Sinsẹ̀n-Bibasi to Sinagọgu lẹ Mẹ Tito sinsẹ̀n-bibasi tọn to sinagọgu mẹ bẹ ohàn pipà tọn lẹ jiji, dẹ̀hiho, po Owe-wiwe hihia po hẹn, gọna mẹpinplọn po yẹwhehodidọ po. Agun lọ nọ bẹ sinsẹ̀n-bibasi etọn jẹeji po Shema, yèdọ gbeyiyi yise tọn Ju lẹ tọn hihia po. To Heblugbe dowhenu tọn mẹ, yinkọ ehe sinai do hogbe tintan kandai Owe-wiwe tọn tintan he yé nọ hia tọn ji, ehe dọmọ: “Islaeli E, sè [Shema], OKLUNỌ lọ Jiwheyẹwhe mítọn, OKLUNỌ dopo wẹ.”—Deutelonomi 6:4.
Enẹgodo, yé nọ hia Torah, yèdọ owe atọ́n tintan Biblu tọn he yin kinkàn gbọn Mose dali lẹ bo nọ dọhodo yé ji. (Owalọ lẹ 15:21) Apadewhe kandai yẹwhegán lẹ tọn (haphtaroth) hihia nọ bọdego, bọ yé nọ basi zẹẹmẹ po yọ́n-na-yizan etọn po. To whedelẹnu, hodọtọ jonọ lẹ nọ yí adà tito-to-whinnu lọ tọn ehe wà, dile Jesu basi do to nujijọ he yin nùdego to Luku 4:16-21 mẹ whenu.
E họnwun dọ owe-hihá he yin zizena Jesu to opli enẹ ji ma tindo weta po wefọ lẹ po taidi Biblu mítọn egbezangbe tọn lẹ. Enẹwutu, mí sọgan yí nukun homẹ tọn do pọ́n Jesu dile e yí amiyọnlọ etọn do to owe-hihá lọ tún, bosọ to adusilọ etọn yí do to vivọ́ ẹ há kaka e do wá mọ fihe dín e te lọ. To wehihia lọ godo, owe-hihá lọ nọ yin vivọ́ há kakajẹ bẹjẹeji.
Owe ehelẹ nọ saba yin hihia to Heblu dowhenu tọn mẹ bo nọ yin lilẹdo Alamaikigbe mẹ. To agun he nọ dó Glẹkigbe lẹ mẹ, Septante wẹ nọ yin yiyizan.
Yin Nujọnu to Gbẹzan Egbesọegbesọ Tọn Mẹ Sinagọgu yin nujọnu to gbẹzan egbesọegbesọ Ju lẹ tọn mẹ sọmọ bọ e nọ yin yiyizan na lẹndai voovo lẹ to pọmẹ hẹ ohọ̀ devo he yin gbigbá do apá etọn kavi bọdego lẹ. Owhẹ̀ lẹ nọ yin didọ to finẹ to whedelẹnu, bọ opli lẹdo lọ tọn paa delẹ nọ yin bibasi to finẹ ga, podọ gbẹtọ lẹ sọ nọ pli to abò núdùdù tọn lẹ mẹ nado dùnú dopọ. To whedelẹnu, mẹhe to gbejizọnlin basi lẹ nọ yin yíyí do ohọ̀ sinagọgu lọ tọn delẹ mẹ.
Diblayin to tòpẹvi lẹpo mẹ, wehọmẹ de sọ nọ tin to sinagọgu lẹ mẹ, to paa mẹ to opá dopolọ mẹ. Mí sọgan yí nukun homẹ tọn do pọ́n ohọ̀ de he gọ́ na wehọmẹvi lẹ, he to wekun dahodaho he mẹplọntọ de kàn do wekan-whlẹ de ji hihia plọn. Na taun tọn, wehọmẹ enẹlẹ wẹ zọ́n bọ Ju hohowhenu tọn lẹ do sewé, bọ omẹ paa lẹ lọsu tlẹ do jẹakọ hẹ Owe-wiwe.
Ṣigba, lẹndai tangan sinagọgu lẹ tọn wẹ nado ze tito sinsẹ̀n-bibasi gbesisọ tọn de dai. Enẹwutu, e ma paṣamẹ dọ opli Klistiani owhe kanweko tintan tọn lẹ tindo nususu to kọndopọ mẹ hẹ opli he Ju lẹ nọ basi to sinagọgu mẹ. Taidi opli Ju lẹ tọn to whenẹnu, lẹndai opli Klistiani tọn lẹ tọn wẹ nado sẹ̀n Jehovah gbọn dẹ̀hiho, po ohàn pipà tọn lẹ jiji po dali, gọna Ohó Jiwheyẹwhe tọn hihia po hodọdeji po. Ṣigba nuhe yé tindo to kọndopọ mẹ lẹ ma ko fó do finẹ. Kẹdẹdile e nọ yin bibasi do to sinagọgu lẹ mẹ, nunina sọn ojlo mẹ wá lẹ nọ gọalọ to fie Klistiani owhe kanweko tintan tọn lẹ nọ basi opli te, nado penukundo nuhudo voovo lẹ po akuẹzinzan lẹ po go; podọ lẹblanulọkẹyi lọ nado hia Ohó Jiwheyẹwhe tọn bo dọhodeji ma yin didena pipli sinsẹ̀ngán tọn de gba. To sinagọgu lẹ mẹ, podọ to opli Klistiani owhe kanweko tintan tọn lẹ whenu, sunnu mẹho nugopetọ lẹ wẹ nọ basi tito na opli lọ lẹ bosọ nọ deanana yé.
To egbehe, Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ nọ dovivẹnu nado hodo apajlẹ he Jesu po hodotọ etọn owhe kanweko tintan whenu tọn lẹ po zedai. Opli he yé nọ basi to Plitẹnhọ Ahọluduta tọn yetọn lẹ mẹ tindo onú delẹ to kọndopọ mẹ hẹ opli he nọ yin bibasi to sinagọgu hohowhenu tọn lẹ mẹ. Hú popolẹpo, yanwle he mẹhe yiwanna nugbo lẹ nọ tindo to whepoponu wẹ nọ whàn Kunnudetọ lẹ nado nọ pli dopọ—enẹ wẹ nado “dọnsẹpọ Jiwheyẹwhe.”—Jakọbu 4:8.
[Yẹdide to weda 16, 17]
Apajlẹ Sinagọgu Gamla tọn to owhe kanweko tintan whenu wẹ gọalọ nado basi yẹdide ehe
[Yẹdide to weda 18]
Wehọmẹ sinagọgu tọn lẹ nọ plọnnu yọpọ sunnu he tindo nudi owhe 6 jẹ 13 lẹ