“Mẹnu Wẹ Ko Yọ́n Ayiha Jehovah Tọn?”
“‘Mẹnu wẹ ko yọ́n ayiha Jehovah tọn, na e nido sọgan plọnnu in?’ Ṣigba, míwlẹ tindo ayiha Klisti tọn.”—1 KỌL. 2:16.
1, 2. (a) Etẹwẹ nọ vẹawuna mẹsusu? (b) Etẹwẹ mí dona flin gando aliho nulẹnpọn tọn mítọn po Jehovah tọn po go?
BE E ko vẹawuna we nado mọnukunnujẹ nulẹnpọn mẹdevo lẹ tọn mẹ pọ́n ya? Vlavo hiẹ wlealọ to agọe bo mọdọ a ma sọgan mọnukunnujẹ aliho nulẹnpọn tọn alọwlemẹ towe tọn mẹ to gigọ́ mẹ. Na nugbo tọn, sunnu lẹ po yọnnu lẹ po nọ lẹnnupọn to aliho voovo mẹ bo tlẹ nọ dọho to aliho voovo mẹ. To aṣa delẹ mẹ, sunnu lẹ po yọnnu lẹ po tlẹ nọ do ogbè dopolọ sin wunmẹ voovo. Humọ vogbingbọn he tin to aṣa po ogbè lẹ po mẹ sọgan zọ́n bọ aliho nulẹnpọn tọn po walọ gbẹtọ lẹ tọn po na gbọnvo. Ṣigba dile mẹde to mẹdevo lẹ yọnẹn dogọ do, mọ wẹ e nọ bọawuna mẹlọ nado mọnukunnujẹ aliho nulẹnpọn tọn yetọn mẹ dogọ do niyẹn.
2 Enẹwutu, e ma dona paṣa mí dọ aliho nulẹnpọn tọn mítọn gbọnvo taun na Jehovah tọn. Gbọn yẹwhegán etọn Isaia gblamẹ, Jehovah dọna Islaelivi lẹ dọmọ: “Linlẹn ṣie ma yin linlẹn mìtọn, mọ aliho mìtọn ma yin aliho ṣie.” Enẹgodo, nado basi zẹẹmẹ nugbo ehe tọn Jehovah zindonukọn dọmọ: “Na le olọn yiji hú aigba do, mọkẹdẹ wẹ aliho ṣie yiji hú aliho mìtọn, linlẹn ṣie hú linlẹn mìtọn.”—Isa. 55:8, 9.
3. Aliho awe tẹlẹ mẹ wẹ mí sọgan dovivẹnu nado wleawuna ‘haṣinṣan pẹkipẹki hẹ Jehovah’ te?
3 Ṣigba, be enẹ zẹẹmẹdo dọ mí ma tlẹ dona tẹnpọn nado mọnukunnujẹ aliho nulẹnpọn tọn Jehovah tọn mẹ wẹ ya? Lala. Dile etlẹ yindọ mí ma sọgan mọnukunnujẹ linlẹn Jiwheyẹwhe tọn lẹpo mẹ to gigọ́ mẹ gbede, Biblu na mí tuli nado wleawuna ‘haṣinṣan pẹkipẹki hẹ Jehovah.’ (Hia Psalm 25:14; Howhinwhẹn lẹ 3:32.) Dopo to aliho he mẹ mí sọgan dọnsẹpọ Jehovah te wẹ nado yí nukun nujọnu tọn do pọ́n nuwiwa etọn lẹ to Ohó etọn Biblu mẹ bo na ayidonugo yé. (Ps. 28:5) Aliho devo wẹ nado dovivẹnu bo yọ́n “ayiha Klisti tọn,” mẹhe yin “apajlẹ Jiwheyẹwhe mayinukundomọ lọ tọn.” (1 Kọl. 2:16; Kọl. 1:15) Gbọn whenu yiyizan nado plọn kandai Biblu tọn lẹ po ayihamẹlinlẹnpọn do yé ji po dali, mí sọgan jẹ nukunnumọjẹ jẹhẹnu Jehovah tọn lẹ po aliho nulẹnpọn tọn etọn lẹ po mẹ ji.
Dapana Ayilinlẹn Agọ̀
4, 5. (a) Ayilinlẹn agọ̀ tẹwẹ mí dona dapana? Basi zẹẹmẹ. (b) Aliho nulẹnpọn tọn agọ̀ tẹ mẹ wẹ Islaelivi lẹ jai jẹ?
4 Dile mí to ayihamẹlẹnpọn do nuwiwa Jehovah tọn lẹ ji, mí dona dapana ayilinlẹn lọ nado dawhẹna Jiwheyẹwhe po nujinọtedo gbẹtọvi tọn lẹ po. Ayilinlẹn ehe yin alọdlẹndo to ohó Jehovah tọn he yin kinkandai to Psalm 50:21 mẹ dọmọ: “Hiẹ sọ lẹndọ yẹn tlẹ taidi hiẹ lọsu.” E taidi nuhe weyọnẹntọ Biblu tọn de dọ to nuhe hugan owhe 175 die dọmọ: “Gbẹtọvi lẹ nọ yawu dawhẹna Jiwheyẹwhe sọgbe hẹ nujinọtedo yetọn titi lẹ bo nọ lẹndọ osẹ́n he gbẹtọ dona hodo lẹ wẹ nọ deanana Jiwheyẹwhe.”
5 Mí dona tin to aṣeji ma nado dike nujinọtedo po ojlo mítọn titi lẹ po ni deanana pọndohlan he mí tindo gando Jehovah go. Naegbọn ehe do yin nujọnu? Na dile mí to Owe-wiwe lẹ plọn, e sọgan taidi dọ delẹ to nuyiwa Jehovah tọn lẹ mẹ ma sọgbe sọn pọndohlan he tindo dogbó, podọ he yin mapenọ mítọn mẹ. Islaelivi hohowhenu tọn lẹ jai jẹ aliho nulẹnpọn tọn mọnkọtọn mẹ bo wá tadona agọ̀ kọ̀n gando nuyiwa Jehovah tọn lẹ hẹ yé go. Doayi nuhe Jehovah dọna yé go dọmọ: “Ganṣo mìwlẹ dọmọ, Aliho OKLUNỌ tọn ma yin jijlọ gba. Sè dinvie, hiẹ owhé Islaeli tọn E: Be aliho ṣie ma yin jijlọ gba? Be aliho mìwlẹ tọn lẹ ma wẹ yin majlọ?”—Ezek. 18:25.
6. Etẹwẹ Job plọn, podọ nawẹ mí sọgan mọaleyi sọn numimọ etọn mẹ gbọn?
6 Onú dopo he sọgan gọalọna mí nado dapana nuṣiwa lọ nado yí nujinọtedo mítọn titi lẹ do dawhẹna Jehovah wẹ nado yọnẹn dọ pọndohlan mítọn tindo dogbó podọ to whedelẹnu ma nọ sọgbe paali. Job dona plọn nugbo ehe. To whenue Job to yaji, e jẹflumẹ bo lẹzun ṣejannabinọ jẹ obá de mẹ. E wọnji whẹho he yin nujọnu hugan lẹ go. Ṣigba, Jehovah gbọn owanyi dali gọalọna ẹn nado hẹn pọndohlan etọn gbloada. Jehovah dohia dọ nukunnumọjẹnumẹ Job tọn tindo dogbó gbọn kanbiọ voovo he hugan 70 kinkanse Job dali, ehe Job ma sọgan na gblọndo yetọn. Job whiwhẹ ede bo jla pọndohlan etọn do.—Hia Job 42:1-6.
Wleawuna “Ayiha Klisti Tọn”
7. Naegbọn dogbigbapọnna nuwiwa Jesu tọn lẹ na gọalọna mí nado mọnukunnujẹ aliho nulẹnpọn tọn Jehovah tọn mẹ?
7 Jesu hodo apajlẹ Otọ́ etọn tọn to nuhe e dọ bo wà lẹpo mẹ to pipé mẹ. (Joh. 14:9) Enẹwutu, dogbigbapọnna nuwiwa Jesu tọn lẹ na gọalọna mí nado mọnukunnujẹ aliho nulẹnpọn tọn Jehovah tọn mẹ. (Lom. 15:5; Flp. 2:5) Todin, mì gbọ mí ni gbadopọnna kandai awe to Owe Wẹndagbe tọn lẹ mẹ.
8, 9. Dile kandai Johanu 6:1-5 tọn dohia do, ninọmẹ tẹ wutu wẹ Jesu kàn kanbiọ sè Filippi podọ naegbọn Jesu wàmọ?
8 Yí nukun homẹ tọn do pọ́n nujijọ lọ. Ojlẹ kleun de jẹnukọnna Juwayi owhe 32 W.M. wẹ. Apọsteli Jesu tọn lẹ ṣẹṣẹ lẹkọ sọn azọ́n yẹwhehodidọ ayidego tọn de mẹ to Galili. Na nuṣikọna yé wutu, Jesu plan yé yì fihe to olá de to agewaji whèzẹtẹn Ohù Galili tọn tó. Ṣigba, gbẹtọ fọtọ́n susu hodo yé yì finẹ. To whenue Jesu gbọazọ̀nna gbẹtọgun ehe bo plọn nususu yé godo, nuhahun sinsinyẹn de fọndote. Nawẹ omẹ ehe lẹpo sọgan mọ núdùdù to fihe to olá ehe gbọn? To whenue Jesu doayi nuhudo lọ go e kanse Filippi he wá sọn lẹdo enẹ mẹ dọmọ: “Fie wẹ mí na mọ akla họ̀ te na omẹ ehelẹ nado dù?”—Joh. 6:1-5.
9 Naegbọn Jesu kàn kanbiọ ehe sè Filippi? Be Jesu jẹflumẹ gando nuhe e na wà go wẹ ya? Lala. Etẹwẹ e tindo to linlẹn mẹ? Apọsteli Johanu he tin to otẹn lọ mẹ basi zẹẹmẹ dọmọ: “[Jesu] to ehe dọ nado tẹ́n ẹn pọ́n wẹ, na ewọ lọsu yọ́n nuhe e jlo na wà.” (Joh. 6:6) Tofi, Jesu tẹ́n obá he mẹ devi etọn lẹ whẹ́n to yise mẹ jẹ pọ́n. Gbọn kanbiọ ehe kinkanse dali, e dọ̀n ayidonugo yetọn bo na yé dotẹnmẹ nado do yise yetọn hia to nuhe ewọ sọgan wà mẹ. Ṣigba, yé ma yí dotẹnmẹ hundote ehe zan bo do lehe pọndohlan yetọn tindo dogbó do hia. (Hia Johanu 6:7-9.) Jesu zindonukọn nado dohia dọ emi penugo nado wà nuhe yé ma tlẹ lẹndọ e sọgan wà. E na núdùdù gbẹtọ fọtọ́n susu he huvẹ to hùhù enẹlẹ to azọ́njiawu-liho.—Joh. 6:10-13.
10-12. (a) Etẹwẹ na ko hẹn Jesu ma nado na nawe Glẹkinu lọ nuhe e biọ to afọdopolọji? Basi zẹẹmẹ. (b) Etẹwẹ mí na gbadopọnna todin?
10 Kandai ehe sọgan gọalọna mí nado mọnukunnujẹ nulẹnpọn Jesu tọn mẹ to ninọmẹ devo mẹ. Ojlẹ vude to whenue Jesu na núdùdù gbẹtọgun daho ehe godo, ewọ po apọsteli etọn lẹ po zingbejizọnlin zẹ̀ dogbó Islaeli tọn go to agewaji biọ lẹdo Tile po Sidoni po tọn mẹ. To finẹ yé dukosọna nawe Glẹkinu de he vẹ̀ Jesu nado gbọazọ̀nna viyọnnu etọn. To tintan whenu Jesu ma pọ́n nawe lọ dè. Ṣigba to whenue nawe lọ ma doalọtena obiọ etọn, Jesu dọna ẹn dọmọ: “Gbọ ovi lẹ ni gọ́ho whẹ́, na e ma sọgbe nado yí akla ovi lẹ tọn bo dlan ẹn hlan avún pẹvi lẹ gba.”—Malku 7:24-27.
11 Naegbọn Jesu gbẹ́ to tintan whenu ma nado gọalọna nawe ehe? Be dile Jesu wà na Filippi do, ewọ to nawe lọ tẹnpọn nado pọ́n lehe e na yinuwa do bo gbọnmọ dali hùn dotẹnmẹna ẹn nado do yise hia wẹ ya? Kọnugbè Jesu tọn he ma yin didehia to kandai lọ mẹ ma hẹn nawe lọ gbọjọ. Hogbe lọ “avún pẹvi” he e yizan hẹn nuyijlẹdonugo lọ ma nado sọwhánmẹ. Enẹwutu, Jesu na ko to nuyiwa taidi mẹjitọ de he jlo na na ovi etọn nuhe e biọ ṣigba bo dovọ́na ẹn whẹ́ nado tẹ́n gbemima ovi lọ tọn pọ́n. Depope he whẹho lọ yin, to whenue nawe lọ do yise hia, Jesu desọn ojlo mẹ bo na ẹn nuhe e biọ.—Hia Malku 7:28-30.
12 Kandai awe ehelẹ to Owe Wẹndagbe tọn lẹ mẹ gọalọna mí taun nado yọ́n “ayiha Klisti tọn.” Todin mì gbọ mí ni pọ́n lehe kandai ehelẹ sọgan gọalọna mí nado mọnukunnujẹ ayiha Jehovah tọn mẹ ganji do.
Nuyiwa Jehovah Tọn hẹ Mose
13. Nawẹ nukunnumimọjẹ aliho nulẹnpọn tọn Jesu tọn mẹ na gọalọna mí gbọn?
13 Nukunnumimọjẹ aliho nulẹnpọn tọn Jesu tọn mẹ na gọalọna mí nado mọnukunnujẹ adà Owe-wiwe tọn he sọgan vẹawu nado mọnukunnujẹemẹ lẹ mẹ. Di apajlẹ, lẹnnupọndo hogbe Jehovah tọn na Mose to whenue Islaelivi lẹ basi oyìnvu sika tọn de nado nọ sẹ̀n ji. Jiwheyẹwhe dọmọ: “Yẹn ko mọ gbẹtọ helẹ, bo, doayi e go, gbẹtọ kọ̀sinsinyẹnnọ de wẹ: enẹwutu gbọ sọn go e, na homẹgble ṣie ni hẹ̀zo do yé ji, podọ na yẹn nido và yé: Yẹn bo nasọ basi akọta daho de sọn hiẹ mẹ.”—Eks. 32:9, 10.
14. Nawẹ Mose yinuwa hlan ohó Jehovah tọn gbọn?
14 Kandai lọ zindonukọn dọmọ: “Mose bosọ vẹ̀ OKLUNỌ Jiwheyẹwhe etọn lọ, bo dọmọ, OKLUNỌ, etẹwutu homẹgble towe hẹ̀zo do gbẹtọ towe lẹ ji, he hiẹ ko hẹn tọ́njẹgbonu sọn aigba Egipti tọn lọ ji po huhlọn daho po podọ po alọ huhlọnnọ de po? Etẹwutu Egiptinu lẹ lọ [nado] dọho, dọmọ, Oylan wẹ e hẹn yé jẹgbonu na nado hù yé to osó lẹ lọ mẹ, podọ nado và yé sọn nukunmẹ aigba lọ tọn? Lẹ́ sọn homẹgble zogbe towe mẹ, bo diọlinlẹn oylan he tọn do gbẹtọ towe lẹ go. Flin Ablaham, Isaki, po Islaeli po, devi towe lẹ, mẹhe hiẹ whlé hlan gbọn dewe lọsu dali, bo dọ hlan yé dọmọ, Yẹn na hẹn okún towe sudeji di sunwhlẹvu olọn tọn lẹ, podọ aigba he lẹpo he yẹn ko dọho etọn wẹ yẹn na na hlan okún mìtọn, yé bo nasọ yí do dugu kakadoi. OKLUNỌ lọ sọ diọlinlẹn oylan lọ tọn he e dọ e do wà hlan gbẹtọ etọn lẹ.”—Eks. 32:11-14.a
15, 16. (a) Dotẹnmẹ tẹwẹ nuhe Jehovah dọ hundote na Mose? (b) Linlẹn tẹ mẹ wẹ Jehovah “diọlinlẹn” te?
15 Be nuhudo tin dọ Mose ni jla nulẹnpọn Jehovah tọn do wẹ ya? Paali! Dile etlẹ yindọ Jehovah dọ nuhe e yin whinwhàn nado wà, e ma yin whẹdida godo tọn etọn niyẹn. Na nugbo tọn, Jehovah to Mose tẹnpọn wẹ, dile Jesu wà na Filippi po nawe Glẹkinu lọ po do to godo mẹ. Dotẹnmẹ yin hùnhùn dotena Mose nado do pọndohlan etọn hia.b Jehovah de Mose taidi whẹgbọtọ to Islaeli po Ewọ po ṣẹnṣẹn, podọ Jehovah na sisi otẹn he mẹ E de Mose do. Be Mose na dike flumẹjijẹ ni yinuwado e ji wẹ ya? Be e na yí dotẹnmẹ hundote ehe zan nado na tuli Jehovah nado gbẹ́ Islaeli dai bo wleawuna akọta huhlọnnọ de sọn kúnkan Mose lọsu titi tọn mẹ wẹ ya?
16 Nuhe Mose dọ do yise po jide etọn to whẹdida dodo Jehovah tọn mẹ po hia. Hodidọ etọn do ahunmẹdunamẹnu etọn gando oyín Jehovah tọn go hia, e ma yin ale ṣejannabi tọn. E ma jlo dọ masin ni yin kinkọ̀n do oyín lọ go. Gbọnmọ dali, Mose dohia dọ emi mọnukunnujẹ “ayiha Jehovah tọn” mẹ gando whẹho ehe go. (1 Kọl. 2:16) Etẹwẹ yin kọdetọn lọ? Na Jehovah ma ko wá gbèta godo tọn kọ̀n gando whẹho lọ go wutu, kandai gbọdo lọ dọ dọ e “diọlinlẹn.” To Heblugbe mẹ, hogbe ehe sọgan zẹẹmẹdo poun dọ Jehovah ma hẹn nugbajẹmẹji he e yin whinwhàn nado hẹnwa akọta lọ blebu ji wá ba.
Nuyiwa Jehovah Tọn hẹ Ablaham
17. Nawẹ Jehovah do homẹfa daho hia to nuyiwa etọn mẹ gando ahunmẹdunamẹnu Ablaham tọn lẹ go gbọn?
17 Apajlẹ devo he do lehe Jehovah nọ na dotẹnmẹ devizọnwatọ etọn lẹ nado do yise po jide yetọn po hia wẹ obiọ Ablaham tọn gando otò Sodọmi tọn go. To kandai lọ mẹ Jehovah do homẹfa daho hia gbọn dotẹnmẹ nina Ablaham nado kàn kanbiọ debọdo-dego ṣinatọ̀n sè dali. To ojlẹ de mẹ to kanbiọ lọ lẹ kinkanse whenu, Ablaham dọho ahundopo tọn ehe: “Enẹ ni dẹn do we nado wà ehe hunkọ, nado hù dodonọ po mẹylankan po: podọ na dodonọ lẹ nido taidi mẹylankan lẹ, enẹ ni dẹn do we: be whẹdatọ aihọn lẹpo tọn ma na wà whẹdida jijlọ?”—Gẹn. 18:22-33.
18. Etẹwẹ mí plọn sọn aliho he mẹ Jehovah yinuwa hẹ Ablaham te mẹ?
18 Etẹwẹ mí plọn sọn kandai ehe mẹ gando nulẹnpọn Jehovah tọn go? Be Jehovah tindo nuhudo dọ Ablaham ni yihojlẹdohogo hẹ emi whẹpo do sọgan basi nudide he sọgbe wẹ ya? Lala. Na nugbo tọn, to bẹjẹeji Jehovah sọgan ko dọ whẹwhinwhẹ́n nudide etọn tọn lẹ poun. Ṣigba gbọn kanbiọ ehelẹ dali, Jehovah na dotẹnmẹ Ablaham nado kẹalọyi nudide lọ podọ nado mọnukunnujẹ aliho nulẹnpọn tọn Etọn mẹ. Ehe sọ gọalọna Ablaham nado mọnukunnujẹ obá he mẹ awuvẹmẹ po whẹdida dodo Jehovah tọn po siso jẹ mẹ. Mọwẹ, Jehovah yinuwa hẹ Ablaham taidi họntọn de.—Isa. 41:8; Jak. 2:23.
Nuhe Mí Plọn sọn E Mẹ
19. Nawẹ mí sọgan hodo apajlẹ Job tọn gbọn?
19 Etẹwẹ mí plọn gando “ayiha Jehovah tọn” go? Mí dona dike Ohó Jiwheyẹwhe tọn ni jla nukunnumọjẹnumẹ mítọn gando ayiha Jehovah tọn go do. Mí ma dona hẹn Jehovah gbede nado kẹalọyi pọndohlan mítọn he tindo dogbó bo dawhẹna ẹn sọgbe hẹ nujinọtedo po nulẹnpọn mítọn po. Job dọmọ: “[Jiwheyẹwhe] ma yin gbẹtọ de, dile yẹn yin, bọ yẹn nado gblọnna ẹn, bọ mí nado wá whẹdida mẹ dopọ.” (Job 9:32) Taidi Job, eyin mí jẹ nukunnumọjẹ linlẹn Jehovah tọn mẹ ji, mí nọ yin whinwhàn nado dọmọ: “Pọ́n, ehelẹ wẹ awọntinslo aliho etọn lẹ tọn lẹ: podọ le mimá whè sọ wẹ yè sè sọn e dè! Ṣigba wanyinyẹn walọ hlọnhlọnnọ etọn tọn mẹnu wẹ sọgan tunwun?”—Job 26:14.
20. Etẹwẹ mí dona wà eyin mí hia adà Owe-wiwe tọn de he vẹawuna mí nado mọnukunnujẹemẹ?
20 Dile mí to Owe-wiwe hia, etẹwẹ mí dona wà eyin mí hia adà de he vẹawu nado mọnukunnujẹemẹ, titengbe eyin e gando aliho nulẹnpọn tọn Jehovah tọn go? Eyin mí ko basi dodinnanu do whẹho lọ ji, bo ma mọ gblọndo gigọ́ janwẹ, mí sọgan pọ́n ẹn taidi mẹtẹnpọn na jidide mítọn to Jehovah mẹ. Flindọ to whedelẹnu, hodidọ delẹ nọ hùn dotẹnmẹ dotena mí nado do yise mítọn to jẹhẹnu Jehovah tọn lẹ mẹ hia. Mì gbọ mí ni nọ kẹalọyi po whiwhẹ po dọ mí ma mọnukunnujẹ nuhe wà e te lẹpo mẹ. (Yẹwh. 11:5) Gbọnmọ dali mí na yin whinwhàn nado kẹalọyi hogbe apọsteli Paulu tọn ehelẹ dọmọ: “Lehe dona susugege, nuyọnẹn po oyọnẹn Jiwheyẹwhe tọn po siso do sọ! Lehe whẹdida etọn lẹ yin dinmamọdona bọ aliho etọn lẹ ma yọ́n dinmọ do sọ! Na ‘mẹnu wẹ ko wá yọ́n ayiha Jehovah tọn kavi mẹnu wẹ ko lẹzun ayinamẹtọ etọn?’ Kavi, ‘Mẹnu wẹ ko na ẹn jẹnukọn, bọ ewọ dona gọjona?’ Na onú lẹpo wẹ wá sọn ewọ dè podọ gbọn ewọ dali podọ na ewọ. Gigo ni tin hlan ewọ kakadoi. Niṣẹ.”—Lom. 11:33-36.
[Nudọnamẹ odò tọn]
a Kandai mọnkọtọn tin to Osọha lẹ 14:11-20 mẹ.
b Sọgbe hẹ weyọnẹntọ delẹ, hogbe Heblu tọn he yin lilẹdo “gbọ sọn go e” to Eksọdusi 32:10 sọgan yin nukunnumọjẹemẹ taidi oylọ-basinamẹ de na Mose nado yinuwa taidi ayinamẹtọ to Jehovah po akọta lọ po ṣẹnṣẹn kavi nado “nọte to fitintlẹn” he tin to ṣẹnṣẹn yetọn. (Ps. 106:23; Ezek. 22:30) Dile e na ko yì do, e họnwun dọ Mose voawu nado dọ linlẹn etọn na Jehovah.
Be Hiẹ Flin Ya?
• Etẹwẹ na gọalọna mí nado dapana ayilinlẹn lọ nado dawhẹna Jehovah gbọn nujinọtedo mítọn titi dali?
• Nawẹ nukunnumimọjẹ nuyiwa Jesu tọn mẹ sọgan gọalọna mí nado tindo ‘haṣinṣan pẹkipẹki hẹ Jehovah’ gbọn?
• Etẹwẹ hiẹ plọn sọn hodọdopọ Jehovah tọn hẹ Mose podọ hẹ Ablaham mẹ?
[Yẹdide to weda 5]
Etẹwẹ mí plọn gando aliho nulẹnpọn tọn Jehovah tọn go to aliho he mẹ e yinuwa hẹ Mose po Ablaham po te?