Nuhe Owe-Hihá Hohowhenu Tọn de Bẹhẹn Wá Yin Yinyọnẹn

TO 1970, dodinnanutọ dòkuntọ lẹ mọ owe-hihá he miyọ́n dupò de to Ein Gedi to Israël, sẹpọ whèyihọ-waji huto Ohù Kúkú tọn. Yé mọ owe-hihá lọ to whenue yé to fie sinagọgu de nọ to hohowhenu kùn, ehe yin fifiọ to whenue gbétatò lọ yin gbigbakija to nudi owhe kanweko ṣidopotọ W.M. Lehe owe-hihá lọ te zọ́n bọ e vẹawu nado hia nuhe to e ji; podọ eyin yè tẹdego bo na vlọ́n ẹn, e na gble. Ṣigba, po alọgọ azọ́nwanu nuyọnẹn wintinwintin tọn de tọn po, yè penugo nado mọ nuhe owe-hihá lọ bẹhẹn. Podọ, tito yẹdide tọn ọdinatẹẹ tọn yọyọ de gọalọ nado sọgan hia nuhe to owe-hihá lọ mẹ.

Etẹwẹ yin kinkan do e mẹ? Kandai Biblu tọn de wẹ to owe-hihá lọ mẹ. Adà he miyọ́n dupò lọ bẹ delẹ to wefọ bẹjẹeji tọn owe Levitiku tọn lẹ mẹ hẹn. Wefọ ehelẹ donù yinkọ mẹdetiti tọn Jiwheyẹwhe tọn to Heblugbe mẹ go, yèdọ Tetlaglamu lọ. Owe-hihá ehe sọgan ko tin sọn gblagbla owhe 50 po 400 W.M. po tọn mẹ, bo gbọnmọ dali yin owe-hihá Biblu Heblugbe tọn he dohó hugan, he wá yin mimọ dogọ, sọn whenue gbọ́n alọnuwe hohowhenu tọn Qumrân tọn lẹ yin mimọ. Gil Zohar wlan to The Jerusalem Post mẹ dọmọ: “Whẹpo owe-hihá Ein Gedi tọn he bẹ adà owe Levitiku tọn de hẹn lọ do wá yin hihia, nudi owhe fọtọ́n linlán wẹ juwayi sọn whenue Owe-Hihá Ohù Kúkú Tọn he dohó hugan lẹ (sọn nudi owhe 100 J.W.M.) yin mimọ, po whenue alọnuwe hohowhenu tọn lọ Codex d’Alep he yin kinkan to nudi 930 W.M. yin mimọ po ṣẹnṣẹn.” Sọgbe hẹ dodinnanutọ lẹ, owe-hihá he wá yin hihia ehe dohia dọ kandai Torah Massorète lẹ tọn lọ “yin hihọ́-basina po nugbonọ-yinyin po na owhe fọtọ́n linlán podọ nuṣikan vọkan-basitọ lẹ tọn ma biọ e mẹ.”