HOSỌ OPLỌN TỌN 30
OHÀN 97 Ohó Jiwheyẹwhe Tọn Wẹ Nọ Hẹnmẹ Dogbẹ̀
Be A Gán Gbẹ́ Plọnnu sọn Nuplọnmẹ Dodonu Tọn Biblu Tọn lẹ Mẹ Ya?
“Yẹn ma na wọn nado nọ flinnu mì to whepoponu gando onú ehelẹ go, dile etlẹ yindọ mì ko yọ́n yé bo ko yin hinhẹn lodo gligli to nugbo . . . lọ mẹ.”—2 PITA 1:12.
NUHE E BẸHẸN
Lehe a sọgan yí nuhọakuẹ he to nuplọnmẹ dodonu tọn Biblu tọn lẹ mẹ do yizan mẹ do eyin owhe susu lẹ tlẹ ko juwayi sọn whenue a plọn yé whla tintan godo.
1. Nawẹ nuplọnmẹ Biblu tọn lẹ yinuwado ji we to whenue a plọn yé to tintan whenu gbọn?
NUPLỌNMẸ dodonu tọn Biblu tọn lẹ ko diọ gbẹzan mítọn. Di apajlẹ, whenue mí plọn dọ yinkọ Jiwheyẹwhe tọn nọ yin Jehovah mí ze afọdide tintan nado lẹzun họntọn etọn. (Isa. 42:8) Whenue mí plọn nugbo lọ gando ninọmẹ oṣiọ lẹ tọn go, mí masọ nọ kanse eyin mẹyiwanna mítọn he kú lẹ to yaji ba. (Yẹwh. 9:10) Podọ to whenue mí plọnnu gando opagbe Jiwheyẹwhe tọn lọ go dọ aigba na lẹzun Paladisi, mí masọ nọ hanú gando sọgodo mítọn go ba. Adọ̀ nọ gbó mí dọ gbẹzan mítọn na dite e ma yin na ojlẹ gli de, enẹ wẹ na owhe 70 kavi 80 poun gba—amọ́ kakadoi.—Salm. 37:29; 90:10.
2. Nawẹ 2 Pita 1:12, 13 dohia dọ Klistiani he tlẹ whèwhín lẹ lọsu sọgan mọaleyi sọn nuplọnmẹ dodonu tọn Owe-wiwe tọn lẹ mẹ gbọn?
2 Mí ma dona yí nukunpẹvi do pọ́n nuplọnmẹ dodonu tọn Biblu tọn lẹ gbede. Klistiani he “yin hinhẹn lodo gligli to nugbo” lọ mẹ lẹ wẹ apọsteli Pita kàn wekanhlanmẹ etọn awetọ hlan. (Hia 2 Pita 1:12, 13.) Amọ́ todin, yé pannukọn owù gbigbọmẹ tọn lẹ to agun lọ mẹ, ehe bẹ mẹplọntọ lalo lẹ po gbẹtọ jijọ-madi-Jiwheyẹwhe tọn lẹ po hẹn. (2 Pita 2:1-3) Pita jlo na hẹn mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu etọn lẹ po lodo po yanwle lọ po nado gọalọna yé na yé nido pehẹ owù enẹlẹ. Nado jẹ yanwle enẹ kọ̀n, e flinnu yé gando nuhe yé ko plọn wayi delẹ go. Nuplọnmẹ ehelẹ na gọalọna yé nado hẹn tenọgli yetọn go kakajẹ opodo.
3. Na apajlẹ nuhewutu Klistiani lẹpo dona zindonukọn nado nọ lẹnayihamẹpọn do nuplọnmẹ dodonu tọn Biblu tọn lẹ ji tọn.
3 Dile mí to lilẹzun Klistiani he whèwhín de, mí gán penugo bo plọn nuplọnmẹ dodonu tọn Biblu tọn yọyọ lẹ. Di apajlẹ: Nudàtọ azọ́nyọnẹntọ de po mẹhe ṣẹṣẹ jẹ núdùdù didà plọn ji de po gán zan núdanú dopolọ lẹ whenue yé to núdùdù de dà. Amọ́ dile ojlẹ to yìyì, nudàtọ azọ́nyọnẹntọ lọ ko plọn nado yọ́n núdanú enẹlẹ zan ganji bo dà núdùdù lọ to aliho yọyọ he fọnjlodotenamẹ lẹ mẹ. Mọdopolọ, mẹhe ko to Jehovah sẹ̀n sọn whenu dindẹn die lẹ po Biblu plọntọ yọyọ lẹ po gán nọ pọ́n nugbo dodonu tọn Biblu tọn lẹ hlan to aliho voovo lẹ mẹ. Ninọmẹ kavi lẹblanulọkẹyi sinsẹ̀nzọn tọn mítọn lẹ sọgan ko diọ sọn whenue gbọ́n mí yí baptẹm. Eyin mí yí nuhe mí plọn sọn whenu dindẹn die lẹ zan to ninọmẹ alọnu tọn mítọn mẹ, mí gán mọ nuplọnmẹ yọyọ he sọ yọ́n-na-yizan lẹ. Mì gbọ mí ni pọ́n nuhe Klistiani he whèwhín de gán plọn sọn nuplọnmẹ dodonu tọn Biblu tọn atọ̀n delẹ mẹ.
JEHOVAH WẸ DIDATỌ LỌ
4. Nawẹ pinplọn dọ Jehovah wẹ Mẹdatọ lọ nọ yinuwado mí ji gbọn?
4 “Mẹhe basi nulẹpo wẹ Jiwheyẹwhe.” (Heb. 3:4) Mí yọnẹn dọ planẹti mítọn gọna nutogbẹ̀ he to e ji lẹ yin bibasi gbọn Mẹdatọ he yọnnuin bosọ dohuhlọn hugan de dali. Ewọ wẹ dá mí, enẹwutu e yọ́n mí kitokito. Hú popolẹpo, e nọ hò mítọn pọ́n. E yọ́n nuhe na wà dagbe na mí hugan. Nugbo he bọawu lọ dọ Jehovah wẹ yin Mẹdatọ lọ yinyọnẹn ko yinuwado mí ji to aliho he jiawu de mẹ bo ko zọ́n bọ gbẹzan mítọn nọ tindo zẹẹmẹ nujọnu tọn po lẹndai po.
5. Nugbo tẹwẹ gán gọalọna mí nado wleawuna whiwhẹ? (Isaia 45:9-12)
5 Nugbo lọ dọ Jehovah wẹ yin Mẹdatọ lọ gán plọn mí whiwhẹ. To whenue Jobu ko ze ayiha do ede po gbẹtọvi devo lẹ po ji glanglan godo, Jehovah flinnu in dọ Emilẹ wẹ Didatọ ganhunupotọ lọ. (Jobu 38:1-4) Nuflinmẹ ehe gọalọna Jobu nado mọdọ aliho Jiwheyẹwhe tọn lẹ yiaga hú gbẹtọvi tọn lẹ. Mọdopolọ, to wekanhlanmẹ yẹwhegán Isaia tọn mẹ, e dọmọ: “Be okò na dọna Zẹ́ndotọ dọ: ‘Etẹ basi a te?’”—Hia Isaia 45:9-12.
6. Whetẹnu wẹ mí gán nọ lẹnnupọndo otẹn yiaga Jehovah tọn taidi Mẹdatọ mítọn ji? (Sọ pọ́n yẹdide lọ lẹ.)
6 Dile Klistiani de to numimọ tindo dogọ, e gán jẹ jidedo pọndohlan edetiti tọn lẹ go ji zẹjlẹgo kakati nado nọ lẹhlan Jehovah po Ohó Etọn po nado mọ anademẹ. (Jobu 37:23, 24) Amọ́ etẹwẹ lo, eyin mẹde nọ lẹnnupọn sisosiso do nuyọnẹn mayọnjlẹ po kiklo-yinyin Mẹdatọ etọn tọn po ji? (Isa. 40:22; 55:8, 9) Nugbo titengbe ehe na gọalọna ẹn nado to whiwhẹnọ yin zọnmii, podọ ma nado nọ mọdọ linlẹn emitọn lẹ yin nujọnu hugan.
Etẹwẹ gán gọalọna mí nado tindo pọndohlan he sọgbe gando linlẹn mítọn lẹ go? (Pọ́n hukan 6tọ)e
7. Etẹwẹ Rahela wà nado kẹalọyi diọdo de he wá aimẹ gando anademẹ lẹ go?
7 Rahela he nọ nọ̀ Slovénie ko mọdọ nulinlẹnpọn do Mẹdatọ etọn ji ko gọalọna ẹn nado kẹalọyi diọdo de he wá aimẹ to titobasinanu lọ mẹ gando anademẹ lẹ go. E dọmọ: “To ojlẹ de mẹ wayi, e vẹawuna mi nado kẹalọyi nudide he mẹhe to anadenanu lẹ basi lẹ. Di apajlẹ, etlẹ yin to whenue n’pọ́n linlin agọe tọn Hagbẹ Anademẹtọ tọna he gando ogbì hihla go godo, e paṣa mi taun to tintan whenu nado mọdọ mẹmẹsunnu de hlá ogbì bo to hodidọ de na. Enẹwutu, n’hodẹ̀ hlan Jehovah dọ ni gọalọna mi nado diọada sọgbe hẹ diọdo ehe.” Rahela yigbe dọ taidi Didatọ olọn po aigba po tọn, Jehovah penugo mlẹnmlẹn nado deanana titobasinanu etọn hlan fihe jẹ. Eyin a nọ mọdọ e vẹawuna we nado diọada sọgbe hẹ nukunnumọjẹnumẹ yọyọ de kavi nado kẹalọyi anademẹ yọyọ de, naegbọn a ma na gbọn whiwhẹ dali lẹnayihamẹpọn do lehe nuyọnẹn po huhlọn Mẹdatọ mítọn tọn po yiaga do sọ ji?—Lom. 11:33-36.
NUHEWUTU JIWHEYẸWHE DO JOTẸNNA YAJIJI
8. Nawẹ nupinplọn gando nuhewutu Jiwheyẹwhe do jotẹnna yajiji go nọ hẹn ale wá na mí gbọn?
8 Naegbọn Jiwheyẹwhe jotẹnna yajiji? Mẹdelẹ he ma ko penugo nado mọ gblọndo na kanbiọ enẹ nọ gblehomẹ do Jiwheyẹwhe go kavi nọ wá tadona kọ̀n dọ ewọ ma tlẹ tin paali! (Howh. 19:3) To vogbingbọn mẹ, a ko plọn dọ ylando he mí dugu etọn po mape po wẹ hẹn yajiji wá, e ma yin Jehovah. A ko sọ plọn dọ homẹfa he Jehovah tindo na gbẹtọvi lẹ ko na dotẹnmẹ livi susu yetọn lẹ nado wá yọ́n ewọ, podọ nado yọ́n lehe Jehovah na hẹn yajiji wá opodo kakadoi do. (2 Pita 3:9, 15) Nugbo ehelẹ ko vọ́ jide na we bosọ dọ̀n we sẹpọ ewọ dogọ.
9. Ninọmẹ tẹlẹ mẹ wẹ mí gán flin whẹwhinwhẹ́n he wutu Jehovah jotẹnna yajiji te?
9 Mí yọ́n nuhewutu e do yin dandan nado nọ fahomẹ dile mí to tenọpọn Jehovah nado hẹn yajiji wá opodo. Amọ́, whenue míwlẹ kavi mẹyiwanna mítọn lẹ to pipehẹ flumẹjijẹ, mawadodo kavi nuhẹnbu de, mí gán kanse míde nuhewutu Jehovah ma do yawu yinuwa. (Hab. 1:2, 3) To ojlẹ mọnkọ lẹ mẹ, mí nọ yinuwa po nuyọnẹn po eyin mí lẹnnupọndo whẹwhinwhẹ́n he wutu Jehovah do dike bọ dodonọ lẹ nọ jiya ninọmẹ sinsinyẹn lẹ tọn ji.b (Salm. 34:19) Mí gán sọ lẹnnupọndo lẹndai etọn nado hẹn opodo wá na yajiji whladopo podọ kakadoi ji.
10. Nawẹ Anne pehẹ awubla he okú onọ̀ etọn tọn hẹnwa na ẹn gbọn?
10 Nugbo lọ gando yajiji go gán gọalọna mí nado doakọnnanu. Anne he nọ nọ̀ lopo Mayotte tọn ji to ohù Inde tọn ṣẹnṣẹn dọmọ: “Okú onọ̀ ṣie tọn to owhe delẹ die wayi hẹn mi blawu taun. Amọ́, n’nọ flinnu dee whẹwhẹ dọ e ma yin Jehovah wẹ yin adọ̀ yajiji tọn. E to jejeji nado sukúndona yajiji wunmẹ lẹpo bo fọ́n mẹyiwanna mítọn lẹ sọnku. Ayihamẹlinlẹnpọn do nugbo ehelẹ ji zọ́n bọ n’tindo jijọho ahun mẹ tọn bọ e nọ saba paṣa yẹnlọsu.”
11. Nawẹ whẹwhinwhẹ́n he Jehovah tindo nado jotẹnna yajiji gán gọalọna mí nado to yẹwhehodọ zọnmii gbọn?
11 Nugbo lọ yinyọnẹn gando nuhewutu Jiwheyẹwhe jotẹnna yajiji go gán whàn mí nado to yẹwhehodọ zọnmii. To whenue Pita ko basi zẹẹmẹ dọ homẹfa Jehovah tọn nọ dekọtọn do whlẹngán mẹ na mẹhe lẹnvọjọ lẹ godo, e wlan dọmọ: “Mì lẹnnupọndo omẹ nankọ he e jẹ dọ mìwlẹ ni yin to walọ wiwe lẹ po nuyiwa mẹdezejo na Jiwheyẹwhe tọn lẹ po mẹ ji.” (2 Pita 3:11) Lizọnyizọn mítọn yin dopo to “nuyiwa mẹdezejo na Jiwheyẹwhe tọn” enẹlẹ mẹ. Taidi Otọ́ mítọn, mí yiwanna gbẹtọ lẹ. Mí jlo dọ yé ni nọgbẹ̀ to aihọn yọyọ dodowiwa tọn Jiwheyẹwhe tọn mẹ. Jehovah gbọn homẹfa dali to dotẹnmẹ na mẹhe to lẹdo towe mẹ lẹ nado sẹ̀n ewọ. Lẹblanulọkẹyi nankọ die a tindo nado yin azọ́nwatọ hatọ Jiwheyẹwhe tọn, podọ nado gọalọna mẹsusu dile e yọnbasi do nado wá plọnnu gando ewọ go whẹpo opodo lọ nido wá!—1 Kọl. 3:9.
MÍ TO GBẸNỌ TO “AZÁN GODO TỌN LẸ” MẸ
12. Ale tẹwẹ mí nọ mọyi na mí yọnẹn dọ mí to gbẹnọ to “azán godo tọn lẹ” mẹ wutu?
12 Biblu basi zẹẹmẹ jijọ he gbẹtọ lẹ na tindo to “azán godo tọn lẹ” mẹ tọn to aliho he sọgbe mẹ. (2 Tim. 3:1-5) E ma biọ dọ mí ni yì fidindẹn whẹpo do yọ́n lehe dọdai ehe to hẹndi mọ do. Dile mí mọ bọ jijọ gbẹtọ lẹ tọn to yinylan deji, mí nọ kudeji hugan gbede pọ́n dọ yè gán dejido Ohó Jiwheyẹwhe tọn go.—2 Tim. 3:13-15.
13. Sọgbe hẹ apajlẹ he Jesu na to Luku 12:15-21 mẹ, kanbiọ tẹlẹ wẹ mí gán kanse míde?
13 Nugbo lọ dọ mí to gbẹnọ to azán godo tọn lẹ mẹ nọ zọ́n bọ mí nọ yinuwa po linlẹn niyaniya-yinyin tọn po. Doayi nuhe mí gán plọn gando linlẹn niyaniya-yinyin tọn go sọn apajlẹ he Jesu na to Luku 12:15-21 mẹ. (Hia.) Naegbọn dawe adọkunnọ lọ do yin yiylọdọ “nulunọ”? E ma yin na dawe lọ yin adọkunnọ wutu, amọ́ na e ma ze nuhe jẹ lẹ do otẹn tintan mẹ wutu wẹ. E bẹ “adọkun pli na ede, ṣigba bo ma yin adọkunnọ hlan Jiwheyẹwhe.” Naegbọn ehe do yin whẹho niyaniya tọn de? Jiwheyẹwhe dọna dawe lọ dọmọ: “To ozán ehe mẹ, yè to ogbẹ̀ towe biọ sọn dè we.” To egbehe, dile titonu ehe to dindọnsẹpọ vivọnu, mí gán kanse míde dọ: ‘Etẹwẹ yanwle ṣie lẹ nọ dohia gando linlẹn niyaniya-yinyin tọn ṣie go? Etẹwẹ dogbọn yanwle he n’nọ gọalọna ovi ṣie lẹ nado zedai lẹ go? Be nuhe n’nọ yí huhlọn, whenu po nutindo ṣie lẹ po do wà jẹnukọn whẹ́ wẹ nado bẹ adọkunnu lẹ pli na dee ya kavi n’nọ yí yé do bẹ adọkunnu pli do olọn mẹ?’
14. Dile apajlẹ Miki tọn dohia do, naegbọn e do yin nuyọnẹnnu nado nọ lẹnayihamẹpọn do kunnudenu Owe-wiwe tọn lọ ji dọ mí to gbẹnọ to azán godo tọn lẹ mẹ?
14 Pọndohlan mítọn gando ogbẹ̀ go gán diọ pete eyin mí lẹnnupọndo kunnudenu lọ ji dọ mí to gbẹnọ to azán godo tọn lẹ mẹ. Nuhe jọ do mẹmẹyọnnu de he nọ yin Miki go niyẹn. E dọmọ: “Whenue n’yí gbedewema to wehọmẹ, ojlo ahun ṣie mẹ tọn wẹ nado dota agbasazọ́n de mẹ ehe na zọ́n bọ n’na plọnnu gando kanlin lẹ go. N’sọ do yanwle lọ nado yin gbehosọnalitọ whepoponu tọn, podọ nado sẹ̀n to fie nuhudo sù te. Họntọn he whèwhín lẹ na mi ayinamẹ nado lẹnnupọn sisosiso eyin e sọgbe hẹ lẹnpọn dagbe nado doafọna agbasazọ́n he n’jlo bosọ jẹ yanwle gbigbọmẹ tọn ṣie lẹ kọ̀n to ojlẹ dopolọ mẹ. Yé flinnu mi dọ titonu ehe na wá vivọnu to madẹnmẹ. Amọ́ to aihọn yọyọ lọ mẹ, n’na plọnnu gando kanlin susu go dile n’jlo do kakadoi. Enẹwutu, n’kẹalọyi azọ́nplọnmẹ ojlẹ gli tọn de. Ehe zọ́n bọ n’mọ azọ́n he na gọalọna mi nado basi gbehosọnalitọ whepoponu tọn podọ nado sẹtẹn to nukọn mẹ yì fie nuhudo sù te to Équateur.” Todin Miki po asu etọn po to azọ́n lẹdo tọn mẹ to otò enẹ mẹ.
15. Nawẹ mẹlẹ gán gbẹ́ yinuwa gando wẹndagbe lọ go gbọn? Na apajlẹ. (Sọ pọ́n yẹdide lọ lẹ.)
15 Mí ma dona gbọjọ eyin mẹlẹ gbẹ́ wẹndagbe lọ dai to tintan whenu. Gbẹtọ lẹ gán diọ. Lẹnnupọndo apajlẹ nọvisunnu daa Jesu tọn he nọ yin Jakọbu tọn ji. E mọ whenue mẹdaho etọn Jesu whẹ́n bo lẹzun Mẹsia lọ bosọ plọnmẹ hugan lehe gbẹtọvi depope ko plọnmẹ do. Amọ́ na owhe lẹ, Jakọbu ma lẹzun hodotọ Jesu tọn. Whenue Jesu yin finfọnsọnku godo wẹ nọvisunnu etọn wá lẹzun devi—yèdọ mẹde he tindo zohunhun taun!c (Joh. 7:5; Gal. 2:9) Ma nọ yí nukunpẹvi do pọ́n vivẹnudido towe nado gọalọna hẹnnumẹ he ma ko do ojlo hia lẹ kavi nado lẹkọyi mẹhe ma ko kẹalọyi owẹ̀n Ahọluduta lọ tọn lẹ dè blo. Nọ flindọ azán godo tọn lẹ mẹ wẹ mí to gbẹnọ te, enẹwutu azọ́n yẹwhehodidọ tọn mítọn yin niyaniya tọn. Nuhe a dọna yé to egbé gán wá yinuwado yé ji to nukọn mẹ, etlẹ yin vlavo to whenue nukunbibia daho lọ ko bẹjẹeji godo.d
Etẹwẹ gán zọ́n bọ agbọ́ hẹnnumẹ mayisenọ mítọn lẹ tọn ma na pé mí? (Pọ́n hukan 15tọ)f
NỌ YỌ́N PINPẸN NUFLINMẸ JEHOVAH TỌN LẸ TỌN
16. Nawẹ a ko mọaleyi sọn nuflinmẹ Jehovah tọn lẹ mẹ gbọn? (Sọ pọ́n apotin lọ “Nọ Yí Yé Zan Nado Gọalọna Mẹdevo Lẹ.”)
16 Delẹ to núdùdù gbigbọmẹ tọn he mí nọ mọyi lẹ mẹ nọ yin awuwlena, na mẹhe ma ko sèhó gando nuplọnmẹ dodonu tọn Biblu tọn lẹ go gbede lẹ. Di apajlẹ, hodidọ na mẹlẹpo mítọn lẹ to sẹmẹsẹmẹ, hosọ po video delẹ po to jw.org ji, gọna zinjẹgbonu mẹlẹpo tọn lẹ nọ yin awuwlena jẹnukọn na mẹhe ma yin Kunnudetọ lẹ. Etomọṣo, mí nọ mọaleyi sọn nuflinmẹ enẹlẹ mẹ. Yé nọ hẹn owanyi mítọn na Jehovah siso bo nọ hẹn yise mítọn to Ohó etọn mẹ lodo, podọ yé nọ gọalọna mí nado do kọdetọn dagbe dogọ whenue mí to nugbo dodonu tọn lẹ plọn mẹdevo lẹ.—Salm. 19:7.
17. Ninọmẹ tẹlẹ mẹ wẹ a gán lẹnnupọndo nuplọnmẹ dodonu tọn Biblu tọn lẹ ji te?
17 Taidi Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ, homẹ mítọn nọ hùn taun whenue nukunnumọjẹnumẹ mítọn gando nugbo Owe-wiwe lẹ tọn de go yin hinhẹn họnwun. Amọ́, mí sọ nọ yọ́n pinpẹn nuplọnmẹ dodonu tọn Biblu tọn he dọ̀n mí wá nugbo lọ mẹ to tintan whenu lẹ tọn taun. Eyin e wá jọ bọ mí yin whiwhlepọn nado tẹdo pọndohlan mítọn go kakati nado litaina anademẹ he wá sọn titobasinanu Jehovah tọn dè lẹ, mí gán gbọn whiwhẹ dali flin mẹhe to anadena titobasinanu enẹ, yèdọ ganhunupotọ podọ Mẹdatọ he yọnnuin hugan lọ. Eyin míwlẹ kavi mẹyiwanna de to akọndona whlepọn de, mí gán fahomẹ bo lẹnnupọndo nuhewutu Jehovah do na dotẹnmẹ yajiji ji. Podọ, whenue mí jlo na basi nudide gando nuhe mí na yí whenu po nutindo mítọn lẹ po do wà hugan go, mí gán flin niyaniya-yinyin azán godo tọn ehelẹ tọn. Mì gbọ nuflinmẹ Jehovah tọn lẹ ni nọ hẹn mí lodo, nọ whàn mí bosọ hẹn mí yin nuyọnẹntọ.
OHÀN 95 Hinhọ́n lọ to Wunhọ́n Dogọ
a Pọ́n video lọ 2023 Linlin Agọe Tọn Hagbẹ Anademẹtọ Tọn #8
b Pọ́n hosọ lọ “Nuhewutu Yajiji Lẹpo Na Doalọte To Madẹnmẹ” to Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ lọ Tọn 15 mai 2007 w.21-25 mẹ.
d Pọ́n hosọ lọ “Etẹwẹ Mí Yọnẹn Gando Whẹdida Jehovah Tọn He to Nukọn Ja lẹ Go?” to Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ lọ Tọn mai 2024 w. 8-13 mẹ.
e ZẸẸMẸ YẸDIDE LẸ TỌN: Pipli mẹho lẹ tọn ma kẹalọyi linlẹn mẹho agun tọn de tọn. To nukọn mẹ, dile e to kọho bo to agahomẹ he gọ́ na sunwhlẹvu lẹ pọ́n, e yin whinwhàn nado lẹnnupọndo linlẹn etọn ji po pọndohlan he sọgbe po.
f ZẸẸMẸ YẸDIDE TỌN: To oplọn mẹdetiti tọn whenu, Kunnudetọ de to dogbapọnna kunnudenu lọ dọ mí to gbẹnọ to azán godo tọn lẹ mẹ. Ehe whàn ẹn nado ylọ nọviyọnnu etọn bo dekunnuna ẹn