Mẹdopodopo Na Sinai to Ovotin Etọn Glọ

NUHUDO yẹtẹn tọn nọ sù taun to alunlun he hunmiyọ́n lẹ whenu to Islaeli po lẹdo etọn po mẹ. Atin depope he wleawu yẹtẹn tọn nọ yọ́n taun, titengbe eyin atin lọ sẹpọ whégbè. Po amà gbigblo etọn lẹ po, gọna alà he nọ kẹ̀ taun etọn lẹ, ovotin nọ na yẹtẹn dagbe hugan atin lẹdo lọ mẹ tọn devo depope.

Sọgbe hẹ owe lọ Plants of the Bible, “yẹtẹn [ovotin de tọn] nọ fakọnamẹ bo nọ miọn hugan gohọ̀ de tọn.” Ovotin he tin to vẹngle tó to Islaeli hohowhenu tọn mẹ lẹ nọ wleawuna gbọjẹtẹn kleun dagbe lẹ na glesi lẹ.

To vivọnu azọ́nzán yozònọ, he dite de tọn, hagbẹ whẹndo tọn lẹ sọgan sinai to ovotin yetọn glọ bo duvivi gbẹdido dagbe tọn. Humọ, ovotin sọ nọ de sinsẹ́n vivi susu tọ́n na mẹhe dó e lọ. Enẹwutu, sọn ojlẹ Ahọlu Sọlọmọni tọn mẹ gbọ́n, aisinsin to ovotin glọ nọ zẹẹmẹdo jijọho, kọdetọn dagbe, po adọkun po.—1 Ahọlu lẹ 4:24, 25.

Owhe kanweko lẹ jẹnukọn, yẹwhegán Mose basi zẹẹmẹ Aigba Pagbe tọn taidi ‘aigba ovotin lẹ tọn.’ (Deutelonomi 8:8) Amẹ́ 12 lẹ do kunnudenu hia dọ aigba lọ dojo gbọn ovò-sinsẹ́n po atin-sinsẹ́n devo lẹ po hinhẹnwa osla Islaelivi lẹ tọn mẹ dali. (Osọha lẹ 13:21-23) To owhe kanweko 19tọ mẹ, mẹde he basi gbejizọnlin yì aigba Biblu tọn lẹ ji na linlin dọ ovotin yin dopo to atin he gbayipe hugan to finẹ lẹ mẹ. Abajọ Owe-wiwe nọ saba donu ovò-sinsẹ́n po ovotin lẹ po go!

Atin He Nọ Sẹ́n Whlaawe to Owhe Mẹ

Ovotin nọ yọ́n to aigba susu ji, podọ adọ̀ etọn he nọ dlẹn taun nọ hẹn ẹn nado doakọnna alunlun ojlẹ gaa Islaeli po lẹdo etọn lẹ po tọn. Atin vonọtaun de wẹ e yin to enẹ mẹ dọ e nọ de sinsẹ́n tintan tọ́n to juin mẹ bo nọ de sinsẹ́n taun lọ tọ́n to paa mẹ sọn août mẹ sọyi. (Isaia 28:4) Islaelivi lẹ nọ saba dù sinsẹ́n tintan lọ taidi atin-sinsẹ́n pọpọ. Yé nọ finyọ́n osin sọn sinsẹ́n godo tọn lọ mẹ nado yí ì zan to owhe lọ blebu mẹ. Ovò-sinsẹ́n heyin finfinyọ́n lọ sọgan yin lili nado basi blẹdi, bọ almọndi nọ yin yiyidogọ to whedelẹnu. Blẹdi ovò-sinsẹ́n tọn ehelẹ bọawu nado basi, bo nọ namẹ hùnsìn, bosọ nọ vivi taun.

Abigaili yọnnu nuyọnẹntọ lọ na blẹdi ovò-sinsẹ́n tọn 200 Davidi, po linlẹn lọ po dọ ehe na yin núdùdù dagbe de na mẹhe họ̀njẹgbé lọ lẹ. (1 Samuẹli 25:18, 27) Ovò-sinsẹ́n heyin finfinyọ́n lẹ sọ nọ yinuwa taidi amasin. Ovò-sinsẹ́n húhú lili wẹ yin sisá do nutitẹ̀ he ze ogbẹ̀ Ahọlu Hẹzekia tọn do owù mẹ, ṣigba Jiwheyẹwhe wẹ hẹn Hẹzekia jẹgangan na taun tọn.a—2 Ahọlu lẹ 20:4-7.

To hohowhenu, ovò-sinsẹ́n húhú họakuẹ taun to lẹdo Méditerranée tọn lẹpo mẹ. Tonudọtọ Cato do ovò-sinsẹ́n de hia nado duto Togán Lomu tọn lẹ ji nado bẹ Awhàn Atọ̀ntọ puniques tọn jẹeji sọta Carthage. Lẹdo Asia Pẹvi tọn heyin Caria mẹ wẹ ovò-sinsẹ́n húhú he yọnhugan Lomu tọn lẹ nọ wá sọn. Enẹwutu carica lẹzun yinkọ latin tọn na ovò-sinsẹ́n húhú. Lẹdo Turquie egbezangbe tọn dopolọ gbẹsọ nọ basi ovò-sinsẹ́n húhú he yọ́n taun lẹ.

Islaelivi glesi lẹ nọ saba dó ovotin do vẹngle lẹ mẹ, ṣigba yé nọ sán dehe ma sẹ́n lẹ liai. Yé ma sọgan hẹn aigba dagbe he ma sù sọmọ lẹ gú na atin he ma nọ sẹ́n lẹ gba. To oló Jesu tọn mẹ gando ovotin he ma sẹ́n de go, glesi lọ dọna ovẹnla-sántọ lọ dọmọ: “Pọ́n, sọn owhe atọ̀n helẹ mẹ wẹ yẹn to sasaho, do to sinsẹ́n dín to ovotin he ji, bo ma mọ nude: sán ẹn liai; etẹwutu wẹ e tẹ́njan aigba?” (Luku 13:6, 7) Na atin he nọ de sinsẹ́n tọ́n lẹ nọ yin takuẹ sú na to ojlẹ Jesu tọn mẹ wutu, atin he ma sẹ́n depope na domẹ ahọ́ mẹ.

Ovò-sinsẹ́n yin nujọnu taun to núdùdù Islaelivi lẹ tọn mẹ. Enẹwutu, eyin jijẹ ovò-sinsẹ́n tọn ma sù—vlavo na whẹgbledomẹ sọn Jehovah dè wutu—e nọ dekọtọn do nugbajẹmẹji mẹ. (Hosea 2:12; Amọsi 4:9) Yẹwhegán Habbakuk dọmọ: “Na le ovotin ma tlẹ na gbasẹ́ sọ, mọwẹ sinsẹ́n ma nasọ tin to vẹntin lẹ mẹ; tuklajẹ olivieli tọn na gbòdo, podọ ogle lẹ masọ to núdùdù de na dejó gba . . . Ganṣo yẹn na jaya to OKLUNỌ mẹ, yẹn na jẹaglin to Jiwheyẹwhe whlẹngán ṣie tọn mẹ.”—Habbakuk 3:17, 18.

Yẹhiadonu Akọta Nugbomadọtọ de Tọn

To whedelẹnu, Owe-wiwe nọ yí ovò-sinsẹ́n kavi ovotin zan to yẹhiadonu-liho. Di dohia, Jẹlemia yí kanlinmọ nugbonọ Juda tọn lẹ jlẹdo ohà ovò-sinsẹ́n dagbe tọn go, yèdọ ovò-sinsẹ́n tintan he nọ saba yin dùdù to pọpọ. Ṣigba, Juvi kanlinmọ nugbomadọtọ lẹ yin yiyijlẹdo ovò-sinsẹ́n yìnyọ̀n, he ma sọgan yin dùdù bo dona yin bibẹ dlan lẹ go.—Jẹlemia 24:2, 5, 8, 10.

To oló etọn mẹ gando ovotin he ma sẹ́n lọ go, Jesu dohia dọ Jiwheyẹwhe fahomẹ hẹ akọta Juvi lẹ tọn. Dile e yin didohia jẹnukọn do, e dọho gando dawe de go he tindo ovotin to vẹngle etọn mẹ. Atin lọ ma ko sẹ́n na owhe atọ̀n, bọ mẹhe tindo e lọ jlo na sán ẹn liai. Ṣigba ovẹnla-sántọ lọ dọmọ: “Klunọ jo e do to owhe he mẹ ga, kaka yẹn na do jlodò lẹdo e, bo nasọ [bẹ] ogbó do afọkọ na ẹn. Eyin e hẹn sinsẹ́n sọn whenẹnu, dagbedagbe: ṣigba eyin mọ ma gba, hiẹ na sán ẹn liai.”—Luku 13:8, 9.

To whenuena Jesu dọ oló ehe, e ko to yẹwhehodọ na owhe atọ̀n, bo to tintẹnpọn nado dó yise do ahun Juvi lẹ tọn mẹ. Jesu hẹn nuwiwa etọn jideji, yèdọ “[bẹ] ogbó do afọkọ” na ovotin yẹhiadonu tọn lọ—akọta Juvi lẹ tọn—bo hùn dotẹnmẹ dote na ẹn nado sẹ́n. Ṣigba, to osẹ he jẹnukọnna okú Jesu tọn mẹ, e họnwun hezeheze dọ akọta enẹ to pọmẹ ko gbẹ́ Mẹssia lọ dai.—Matiu 23:37, 38.

Whladopo dogọ, Jesu yí ovotin zan nado do ninọmẹ ylankan gbigbọmẹ tọn akọta lọ tọn hia. Dile e tọ́nsọn Bẹtani jei Jelusalẹm azán ẹnẹ poun jẹnukọnna okú etọn, e mọ ovotin de he tindo amà susugege ṣigba ma tindo sinsẹ́n depope. Na ovò-sinsẹ́n tintan nọ sọawuhia po amà lẹ po wutu—yèdọ whẹpo amà ni tlẹ do vùn to whedelẹnu—sinsẹ́n matindo atin lọ tọn dohia dọ e ma yọn-na-yizan.—Malku 11:13, 14.b

Taidi ovotin he kọamà bo ma sẹ́n lọ, akọta Juvi lẹ tọn tindo awusọhia mẹkiklọ tọn. Ṣigba e ma ko de sinsẹ́n he hùnhomẹ na Jiwheyẹwhe lẹ tọ́n gba, bosọ gbẹ́ Ovi Jehovah lọsu titi tọn dai to godo mẹ. Jesu hodẹdo ovotin wẹnsinọ lọ, podọ to wunkẹngbe, devi lẹ doayi e go dọ e ko fiọ. Po gbesisọ po, atin he fiọ enẹ nọtena gbigbẹ́ Ju lẹ dai Jiwheyẹwhe tọn taidi omẹ dide etọn lẹ.—Malku 11:20, 21.

‘Mì Plọnnu sọn Ovotin Dè’

Jesu sọ yí ovotin zan nado plọnmẹ nupinplọn titengbe de gando tintin tofi etọn go. E dọmọ: “Mì plọn oló ovotin tọn; whenuena alà etọn ṣẹṣẹ tọ́n, bosọ kọamà, mìwlẹ yọnẹn dọ ojlẹ alúnlùn tọn sẹpọ: Yèdọ mọkẹdẹ wẹ mìwlẹ ga, whenuena mìwlẹ mọ onú helẹ pó, mì ni yọnẹn dọ e sẹpọ, yèdọ to ohọ̀n ji.” (Matiu 24:32, 33) Amamú he to sisẹ́ ovotin de tọn lẹ yin ohia ayidego tọn de dọ alúnlùn ko sẹpọ. Mọdopolọ, dọdai titengbe Jesu tọn heyin kinkàndai to Matiu weta 24, Malku weta 13, po Luku weta 21 po mẹ wleawuna kunnudenu he họnwun lẹ gando tintin tofi etọn to huhlọn Ahọluduta olọn tọn mẹ go.—Luku 21:29-31.

Na mí to gbẹnọ to ojlẹ ayidego tọn mọnkọtọn mẹ to whenuho mẹ wutu, mí na jlo nado plọnnu sọn ovotin dè na jide tọn. Eyin mí wàmọ bo nọ nukle to gbigbọmẹ, mí na tindo todido nado mọ hẹndi dọdai titengbe lọ tọn heyin: “Yé na sinai omẹ dopodopo to vẹntin etọn glọ podọ to ovotin etọn glọ; podọ mẹde ma nasọ hẹn yé savò gba: na onù OKLUNỌ awhànpa lẹ tọn tọn ko dọ ẹ.”—Mika 4:4.

[Nudọnamẹ Odò Tọn]