“Mì Nọ Hẹjó Mìnọzo”

FEBI, heyin Klistiani owhe kanweko tintan whenu tọn de, tindo nuhahun de. E to gbejizọnlinzin sọn Kẹnklea, to Grèce, jei Lomu, ṣigba e ma jẹakọ hẹ yisenọ hatọ lẹ to tòdaho enẹ mẹ gba. (Lomunu lẹ 16:1, 2) “Lẹdo Lomu tọn pete [to whenẹnu] yin lẹdo he ylan bo gọna danuwiwa,” wẹ lẹdogbedevomẹtọ Biblu tọn Edgar Goodspeed dọ, “podọ hotẹli lẹ sọgan ko diyin taidi nọtẹn he ma jẹ na yọnnu walọ dagbenọ de, titengbe yọnnu Klistiani de.” Enẹwutu fie wẹ Febi na dọ́?

Gbẹtọ lẹ nọ zingbejizọnlin dindẹn lẹ to ojlẹ Biblu tọn lẹ mẹ. Jesu Klisti po devi etọn lẹ po wàmọ nado dọyẹwheho wẹndagbe lọ tọn gbọn Jude po Galili po pete. Madẹnmẹ to enẹgodo, mẹdehlan Klistiani lẹ taidi Paulu hẹn wẹndagbe lọ yì otò voovo lẹ mẹ lẹdo ohù Méditerranée pé, gọna Lomu, heyin tatọ́-tònọ Ahọluigba Lomu tọn. Eyin Klistiani owhe kanweko tintan whenu tọn lẹ to gbejizọnlinzin, vlavo to aigba Juvi lẹ tọn ji kavi to gbonu etọn, fie wẹ yé nọ nọ̀? Nuhahun tẹlẹ wẹ yé nọ pehẹ eyin yé to adọtẹn dín? Etẹwẹ mí sọgan plọn sọn yé dè gando johẹmẹ go?

“Yẹn Na Jẹ Owhé Towe Gbè to Egbé”

Johẹmẹ zẹẹmẹdo owanyi po homẹdagbe po didohia jonọ lẹ, podọ e ko yin jẹhẹnu de he nọ dohiagona sinsẹ̀n-basitọ nugbo Jehovah tọn lẹ sọn ojlẹ dindẹn die. Di apajlẹ, Ablaham, Lọti, po Lebeka po do johẹmẹ hia. (Gẹnẹsisi 18:1-8; 19:1-3; 24:17-20) To whenuena e to hodọ gando lehe ewọ nọ yinuwa hẹ jonọ lẹ gbọn go, tọgbo Job dọmọ: “Jonọ ma dọ́ alihogbó ji gba; ṣigba yẹn hùn ohọ̀n ṣie lẹ hlan aliho lọ.”—Job 31:32.

Gbejizọnlinzintọ he to adọtẹn dín sọn Islaelivi hatọ yetọn lẹ dè lẹ, nọ saba sinai poun to alihogbó tòdaho de tọn tó bo nọtepọn oylọ-basinamẹ de. (Whẹdatọ 19:15-21) Whétọ lẹ nọ saba klọ́ afọ jonọ yetọn lẹ tọn bo nọ na núdùdù po núnùnù po yé, bosọ nọ na amà kanlin yetọn lẹ. (Gẹnẹsisi 18:4, 5; 19:2; 24:32, 33) Gbejizọnlinzintọ he ma jlo na yin agbàn to kọ̀ji na johẹmẹtọ yetọn lẹ nọ hẹn nuhe yé sọgan do nuhudo etọn lẹ—yèdọ blẹdi po ovẹn po na yede podọ ogbé-húhú po amà po na kẹtẹkẹtẹ yetọn lẹ. Adọtẹn kẹdẹ wẹ yé nọ biọ.

Dile etlẹ yindọ Biblu ma nọ saba dọ lehe Jesu mọ adọtẹn gbọn to gbejizọnlin yẹwhehodidọ tọn etọn lẹ whenu do sọ, ewọ po devi etọn lẹ po dona nọ dọ́ fide dandan. (Luku 9:58) To whenuena e yì Jẹliko, Jesu dọna Zaṣe poun dọ: “Yẹn na jẹ owhé towe gbè to egbé.” Zaṣe yí jonọ Jesu tọn “po homẹhunhun po.” (Luku 19:5, 6) Malta, Malia, po Lazalọsi po to Bẹtani nọ saba yí jonọ họntọn yetọn Jesu tọn. (Luku 10:38; Johanu 11:1, 5, 18) Podọ to Kapẹlnaumi, e taidi dọ owhé Simọni Pita tọn gbè wẹ Jesu nọ nọ̀.—Malku 1:21, 29-35.

Anademẹ he Jesu na apọsteli etọn 12 lẹ gando lizọnyizọn lọ go do nususu hia dogbọn johẹmẹ wunmẹ he yé sọgan donukun to Islaeli dali. Jesu dọna yé dọmọ: “Mì donukun azọ́nnú de, sika, kavi fataka, kavi ogànvẹẹ to sẹgẹ mìtọn lẹ mẹ blo, kavi azọpò na whẹntọngbé mìtọn blo, mì hẹn awù awe, kavi afọpa, kavi opò blo: na azọ́nwatọ jẹ na núdùdù etọn. Otò depope kavi gbeta depope mẹ he mì na biọ, mì kanse eyin mẹhe to e mẹ jẹ; finẹ wẹ mì ni nọ̀ kaka mì na do tọ́n sọn finẹ.” (Matiu 10:9-11) Jesu yọnẹn dọ gbẹtọ ahunjijlọnọ lẹ na yí devi etọn lẹ bo na na yé núdùdù, adọtẹn, po dandannu devo lẹ po.

Ṣigba, ojlẹ lọ ja bọ wẹndagbe-jlatọ he to gbejizọnlinzin lẹ lọsu wẹ dona penukundo nuhudo po akuẹzinzan yetọn titi lẹ po go. To pọndohlan mẹ na wangbẹna he na wá fọ́n sọta hodotọ etọn lẹ to sọgodo podọ whenue azọ́n yẹwhehodidọ tọn lọ na wá gbloada yì aigba he tin to gbonu Islaeli tọn lẹ ji, Jesu dọmọ: “Mẹhe tindo sẹgẹ de, gbọ e ni yí ì, podọ ṣakoto de mọkẹdẹ.” (Luku 22:36) Gbejizọnlin bibasi po adọtẹn dindin po na lẹzun dandannu to wẹndagbe lọ hinhẹn gbayipe mẹ.

“Mì Jo Mìde Hlan Johẹmẹ”

Na jijọho tin jẹ obá de mẹ bọ aliho dagbe lẹ sọ tin lẹdo Ahọluigba Lomu tọn pé to owhe kanweko tintan whenu wutu, mẹsusu nọ saba zingbejizọnlin dindẹn lẹ.a Sọha gbejizọnlinzintọ lẹ tọn he yiaga taun zọ́n bọ nuhudo daho tin na fie yé sọgan nọ dọ́ lẹ. Nuhudo enẹ yin pọngbọ hẹnwana gbọn hotẹli he tin to alihogbó lẹ tó bo nọ dẹn do yedelẹ sọ gbejizọnlin azán dopo tọn lẹ dali. Ṣigba, owe lọ The Book of Acts in Its Graeco-Roman Setting dọmọ: “Nuhe yin didọ gando owhé mọnkọtọn lẹ go to owe lẹ mẹ nọ do ninọmẹ he ma dọnmẹdogo yetọn hia. Owe po dodinnanu dòkunkun tọn he tin to aimẹ lẹ po nọ saba dekunnu dọ nọtẹn enẹlẹ nọ dohó bo nọ kudiho, podọ aṣọ́donu depope ma nọ saba tin. Yé sọ nọ gọ́ na lanpanpan lẹ, núdùdù po núnùnù mọmọ tọn lẹ po, azọ́ngán po azọ́nwatọ he go yè ma sọgan dejido lẹ po, ahisinọ he ma tindo yinkọ dagbe lẹ, podọ to paa mẹ walọ fẹnnuwiwa tọn lẹ.” Matin ayihaawe, gbejizọnlinzintọ walọ dagbenọ de dona dapana adọtẹn dindin do hotẹli mọnkọtọn lẹ to whedepopenu he e yọnbasi.

To whelọnu lo, e mayin nupaṣamẹ dọ Owe-wiwe lẹ dotuhomẹna Klistiani lẹ pludopludo nado nọ do johẹmẹ hia mẹdevo lẹ. Paulu dotuhomẹna Klistiani Lomu tọn lẹ dọmọ: “Mì nọ má hlan matindo mẹwiwe lẹ tọn; mì jo mìde hlan johẹmẹ.” (Lomunu lẹ 12:13) E flinnu Klistiani Juvi lẹ dọmọ: “Mì wọn nado nọ do owanyi hia hlan jonọ lẹ blo; na gbọn enẹ dali mẹdelẹ hẹjó angẹli lẹ mayọnẹn.” (Heblu lẹ 13:2) Pita na tuli sinsẹ̀n-basitọ hatọ etọn lẹ nado ‘nọ hẹjó yenọzo matin hùnhlún.’—1 Pita 4:9.

Etomọṣo, ninọmẹ delẹ tin he mẹ johẹmẹ didohia ma sọgbe te. Gando “mẹdepope he jẹ osẹ́n mẹ, bo masọ nọte to oplọn Klisti tọn mẹ” go, apọsteli Johanu dọmọ: “Mì yí ì do owhé mìtọn gbè blo, mì sọ hodẹ̀ ali dagbe tọn na ẹn blo: na ewọ he hodẹ̀ ali dagbe tọn na ẹn, yin mimátọ to azọ́n ylankan etọn mẹ.” (2 Johanu 9-11) Gando ylanwatọ he ma lẹnvọjọ lẹ go, Paulu wlan dọmọ: ‘Mì dogbẹ́ hẹ yé blo, eyin omẹ he yè ylọ mẹmẹsunnu de yin galọtọ, kavi nukunkẹnnọ, kavi boṣiọ-sẹ̀ntọ, kavi nutlọtọ, kavi ahànnumunọ, kavi alọslonamẹtọ; mì dùnú hẹ omẹ mọtọnnkọ lala blo.’—1 Kọlintinu lẹ 5:11.

Mẹklọtọ lẹ po mẹdevo lẹ po na ko tẹnpọn nado yí homẹdagbe Klistiani nugbo lẹ tọn zan na yanwle ṣejannabi tọn. Nuplọnmẹwe owhe kanweko awetọ W.M. de he ma sinai do Biblu ji, he dọho gando yise Klistiani tọn go, bo nọ yin yiylọdọ La Didache kavi Nuplọnmẹ Apọsteli Wiawe lẹ Tọn, na ayinamẹ dọ johẹmẹ ni yin didohia yẹwhehodọtọ tomẹyitọ de na “azán dopo, kavi awe eyin nuhudo etọn tin.” Enẹgodo, to whenuena e jlo na yì, “e ma dona kẹalọyi nudevo adavo núdùdù . . . Eyin e biọ akuẹ, yẹwhegán lalonọ de wẹ ewọ.” Owe lọ zindonukọn dọmọ: “Eyin e jlo na gbọṣi owhé towe gbè bo ka yọ́n alọnuzọ́n de wà, gbọ e ni wazọ́n bo dùnú na ede. Ṣigba eyin e ma yọ́n alọnuzọ́n depope wà, penukundo nuhudo etọn lẹ go sọgbe hẹ nukunnumọjẹnumẹ towe, enẹ na zọ́n bọ sunnu depope ma na gbọṣi dè we taidi adidọnọ na e yin Klistiani wutu. Ṣigba eyin ewọ ma jlo na wàmọ, be e yí Klisti do to ajọwa wẹ; họ́ dewe sọta omẹ mọnkọtọn.”

Apọsteli Paulu tin to aṣeji ma nado lẹzun agbàn pinpẹn to kọ̀ji na johẹmẹtọ etọn lẹ to whenuena e nọ̀ tòdaho delẹ mẹ na ojlẹ dindẹn. E wazọ́n taidi oflò-gbátọ kavi gohọ̀-gbátọ de nado penukundo ede go. (Owalọ lẹ 18:1-3; 2 Tẹsalonikanu lẹ 3:7-12) Nado gọalọna gbejizọnlinzintọ he jẹ na alọgọ to yé mẹ lẹ, e họnwun dọ Klistiani dowhenu tọn lẹ nọ yí wekanhlanmẹ mẹpipa tọn lẹ zan, kẹdẹdile Paulu basi do na Febi. “Yẹn pà Febi mẹmẹyọnnu mítọn hlan mì,” wẹ Paulu wlan, “dọ mì ni yí ì to Oklunọ mẹ . . . podọ na mì ni gọalọna ẹn to azọ́n depope he e ma na nọma tindo to mì dè mẹ.”—Lomunu lẹ 16:1, 2.

Dona He Johẹmẹ Nọ Hẹnwa Lẹ

Mẹdehlan Klistiani owhe kanweko tintan whenu tọn lẹ deji dọ Jehovah na penukundo nuhudo yetọn lẹpo go. Ṣigba be yé sọgan donukun johẹmẹ sọn yisenọ hatọ lẹ dè ya? Lidia kẹalọyi Paulu po mẹdevo lẹ po do owhé etọn gbè. Apọsteli lọ nọ̀ Akuila po Pliskila po dè to Kọlinti. Gàntọ-ṣọ́tọ de to Filippi hẹjó Paulu po Sila po. Jasoni hẹjó Paulu to Tẹsalonika, bọ Filipi hẹjó e to Sesalea, podọ Mnasọni hẹjó e to whenuena e to gbejizọnlinzin sọn Sesalea jei Jelusalẹm. To whenuena e jei Lomu, mẹmẹsunnu lẹ yí jonọ Paulu tọn to Puteoli. Ojlẹ he nọ hẹn ale wá to gbigbọ-liho nankọ die ehelẹ dona ko yin na mẹhe hẹjó e lẹ!—Owalọ lẹ 16:33, 34; 17:7; 18:1-3; 21:8, 16; 28:13, 14.

Weyọnẹntọ Frederick F. Bruce dọmọ: “Nudevo depope ma whàn họntọn, azọnwatọgbẹ́, johẹmẹtọ sunnu po yọnnu po ehelẹ nado gọalọ sọmọ gba, adavo owanyi na Paulu po owanyi na Ogán he e to devizọnwa na lọ po. Yé yọnẹn dọ eyin yé wadevizọn na [Paulu] yé to devizọnwa na [Klisti] wẹ.” Ehe yin mẹwhinwhàn dagbe de na johẹmẹ.

Nuhudo lọ nado do johẹmẹ hia gbẹ́ tin. Afọzedaitọ tomẹyitọ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn fọtọ́n susu nọ yin jóhẹ gbọn yisenọ hatọ lẹ dali. Wẹnlatọ Ahọluduta tọn delẹ nọ basi gbejizọnlin po akuẹ yetọn titi po nado yì dọyẹwheho to fie wẹndagbe lọ ma nọ saba yin lilá te lẹ. Eyin mí nọ yí omẹ mọnkọtọn lẹ do owhé mítọn lẹ gbè, mahopọnna dọ owhé mítọn tlẹ whè, mí na mọ ale susu yí. Johẹmẹ sọn ahun mẹ he sọgan bẹ núdùdù kleun de poun hẹn nọ hùn dotẹnmẹ dagbe lẹ dote nado ‘miọnhomẹna ode awetọ’ podọ nado do owanyi hia mẹmẹsunnu mítọn lẹ po Jiwheyẹwhe mítọn po. (Lomunu lẹ 1:11, 12) Ojlẹ mọnkọtọn lẹ nọ hẹn ale wá na johẹmẹtọ lẹ taun, na “nado namẹ do [ayajẹ] hú nado mọyi.”—Owalọ lẹ 20:35.

[Nudọnamẹ Odò Tọn]

[Yẹdide to weda 23]

Klistiani lẹ nọ ‘jo yede hlan johẹmẹ’