Yin Awujonanutọ, Podọ Jlẹkajinọ
‘Nọ flinnu yé nado yin awujonanutọ.’—TITU 3:1, 2.
1, 2. Etẹwẹ Owe-wiwe dọ gando awujonanu go, podọ naegbọn ehe do sọgbe?
JEHOVAH, Otọ́ owanyinọ mítọn olọn mẹ tọn wẹ yọnnuin hugan. Taidi nudida etọn lẹ, mí nọ lẹhlan e dè na anademẹ to gbẹzan mítọn mẹ. (Ps. 48:14) Devi Jakobu dọna mí dọ “nuyọnẹn he sọn aga whẹ́ wẹ wé, whenẹnu wẹ e yin jijọho, bosọ nọ wà dẹẹdẹ [kavi nọ joawunanu], e ma sinyẹnawu nado vẹvẹna, e gọ́ na lẹblanu po sinsẹ́n dagbe po, matin odiọ, matin yẹnuwiwa.”—Jak. 3:17.
2 Apọsteli Paulu dotuhomẹna mí dọmọ: “Mì gbọ homẹmimiọn [kavi awujonanu] mítọn ni zun yinyọnẹn hlan omẹ popo.”a (Flp. 4:5) Klisti Jesu wẹ Oklunọ podọ Ota agun Klistiani tọn. (Efe. 5:23) Lehe e yin nujọnu do sọ dọ dopodopo mítọn ni nọ yinuwa po lẹnpọn dagbe po, bo nọ joawuna anademẹ Klisti tọn bosọ yin awujonanutọ to nuyiwa hẹ mẹdevo lẹ whenu!
3, 4. (a) Na apajlẹ delẹ he do ale he mí nọ mọyi eyin mí joawunanu hia. (b) Etẹwẹ mí na gbadopọnna?
3 Ale susu wẹ mí nọ mọyi eyin mí wleawufo nado joawunanu to aliho jlẹkaji tọn mẹ. Di dohia: To whenuena sébibla nukunbianamẹtọ lẹ tọn de yin didegbà to Grande-Bretagne, e sọawuhia dọ to paa mẹ agahun-dótọ lẹ nọ yigbe nado hodo anademẹ he nọ yin nina yé lẹ ma nado hẹn agbàn delẹ he dotẹnmẹ ko nọ yin nina yé nado hẹn biọ agahun mẹ dai. Humọ, eyin mí to mọto kùn, mí nọ mọdọ dandannu wẹ e yin nado joawuna húnkùntọ devo lẹ, taidi to whenue mí jẹ alipétẹn lẹ, nado hẹn ẹn diun dọ nulẹpo to yìyì linsinlinsin bọ asidan de ma jọ.
4 Na susu mítọn, e ma nọ bọawu nado joawunanu. Mì gbọ mí ni gbadopọnna onú atọ̀n delẹ he na gọalọna mí nado yin awujonanutọ, enẹ wẹ, mẹwhinwhàn mítọn, pọndohlan mítọn gando aṣẹpipa go, podọ obá he mẹ mí dona nọ joawunanu jẹ.
Naegbọn Mí Dona Nọ Joawunanu?
5. To Osẹ́n Mose tọn glọ, etẹwẹ sọgan whàn afanumẹ de nado basi dide nado gbọṣi klunọ etọn dè?
5 Apajlẹ hohowhenu tọn de do nuhe dona nọ whàn mí nado joawunanu hia. To Osẹ́n Mose tọn glọ, Heblu he lẹzun afanumẹ lẹ dona nọ yin tuntundote to owhe ṣinawetọ afanumẹ-yinyin tọn yetọn whenu kavi tlolo he owhe Jubile tọn wá. Ṣigba afanumẹ de sọgan basi dide nado zindonukọn taidi afanumẹ. (Hia Eksọdusi 21:5, 6.) Etẹwẹ sọgan whàn afanumẹ de nado wàmọ? Owanyi wẹ nọ whàn ẹn nado gbọṣi ninọmẹ enẹ mẹ, to aṣẹpipa klunọ mẹtọnhopọntọ etọn tọn glọ.
6. Nawẹ owanyi nọ gọalọna mí nado joawunanu gbọn?
6 To aliho dopolọ mẹ, owanyi mítọn na Jehovah nọ whàn mí nado klan gbẹzan mítọn do wiwe na ẹn bo nọgbẹ̀ sọgbe hẹ klandowiwe mítọn. (Lom. 14:7, 8) “Ehe wẹ owanyi Jiwheyẹwhe tọn, dọ mí ni yìn osẹ́n etọn: osẹ́n etọn masọ yin nupẹnagbanmẹ gba,” wẹ apọsteli Johanu wlan. (1 Joh. 5:3) Owanyi ehe ma nọ dín onú etọn titi. (1 Kọl. 13:4, 5) To nuyiwa hẹ mẹdevo lẹ whenu, owanyi kọmẹnu tọn nọ whàn mí nado joawunanu bo hò dagbemẹninọ yetọn pọ́n jẹnukọnna mítọn. Kakati nado dike ṣejannabi ni deanana mí, mí nọ lẹn mẹdevo lẹ tọn pọ́n.—Flp. 2:2, 3.
7. Adà tẹwẹ awujonanu nọ yiwà to lizọnyizọn mítọn mẹ?
7 Hodidọ po walọ mítọn lẹ po ma dona hẹn mẹdevo lẹ dahli. (Efe. 4:29) Na nugbo tọn, owanyi na whàn mí nado dapana nudepope he sọgan glọnalina mẹhe wá sọn lẹdo kavi aṣa devo mẹ lẹ nado zindonukọn to sinsẹ̀n-bibasi hlan Jehovah mẹ. Ehe nọ saba biọ dọ mí ni joawunanu. Di apajlẹ, mẹmẹyọnnu mẹdehlan he ko jẹakọ hẹ aṣọ́donu po bọsẹ gaa yọnnu tọn po yiyizan lẹ ma nọ tẹkudo onú ehelẹ yiyizan ji to lẹdo he mẹ enẹ sọgan fọ́n ayihaawe dote gando walọ dagbe yetọn go bo hẹn mẹdevo lẹ dahli te lẹ mẹ.—1 Kọl. 10:31-33.
8. Nawẹ owanyi na Jiwheyẹwhe sọgan gọalọna mí nado nọ yinuwa taidi mẹhe “whè hú” gbọn?
8 Owanyi mítọn na Jehovah nọ gọalọna mí nado dapana goyiyi. To gbèdopo he devi lẹ dọnnu nado yọ́n mẹhe klohugan to yé mẹ, Jesu ze ovi pẹvi de ṣite to ṣẹnṣẹn yetọn bo dọmọ: “Mẹdepope he na yí ovivu [ehe] to oyín ṣie mẹ, e yí mi: mẹdepope he sọ yí mi, e yí ewọ he do mi hlan: na ewọ he whè hú to mìmẹpo mẹ, dopolọ wẹ yin kiklo.” (Luku 9:48; Malku 9:36) Dopodopo mítọn sọgan mọdọ e vẹawu tlala nado yinuwa taidi mẹhe “whè hú.” Mape he mí dugu etọn po ayilinlẹn goyiyi tọn po sọgan whàn mí nado dín otẹn he yiaga, ṣigba whiwhẹ na gọalọna mí nado nọ joawunanu.—Lom. 12:10.
9. Nado yin awujonanutọ, etẹwẹ mí dona kẹalọyi?
9 Awujonanu nọ biọ dọ mí ni kẹalọyi aṣẹpipa mẹhe Jiwheyẹwhe de do otẹn azọngban tọn mẹ lẹ tọn. Klistiani nugbo lẹpo wẹ nọ kẹalọyi nunọwhinnusẹ́n titengbe tatọ́-yinyin tọn. Apọsteli Paulu zinnudo ehe ji hlan Kọlintinu lẹ to aliho he họnwun mẹ dọmọ: “Yẹn jlo mì ni yọnẹn dọ, Klisti wẹ ota mẹdopodopo tọn; podọ sunnu wẹ ota yọnnu tọn; Jiwheyẹwhe sọ wẹ ota Klisti tọn.”—1 Kọl. 11:3.
10. Eyin mí joawuna aṣẹpipa Jehovah tọn, etẹwẹ enẹ nọ dohia?
10 Awujijona aṣẹpipa Jiwheyẹwhe tọn nọ dohia dọ mí dotu bosọ dejido ewọ go taidi Otọ́ owanyinọ mítọn. E yọ́n nuhe to jijọ lẹpo podọ e sọgan suahọ mí dile e jẹ do. Alọgọnamẹnu wẹ e yin nado hẹn enẹ do ayiha mẹ to whenuena mẹdevo lẹ gboawupo nado yinuwa hẹ mí po sisi po kavi gblehomẹ bo jẹ adán wà ji. Paulu wlan dọmọ: “Eyin e yin wiwà, le e te to huhlọn mẹ na mì, mì nọ nọ̀ jijọho hẹ omẹ popo.” Nado zinnudo ayinamẹ enẹ ji, Paulu na anademẹ dọmọ: “Mì yiahọsu mìde tọn blo, ṣigba mì kuku gbọ bo jotẹn hlan homẹgble: na yè wlan ẹn dọ, Ahọsuyi wẹ ṣie; yẹn na suahọ, wẹ [Jehovah] dọ.”—Lom. 12:18, 19.
11. Nawẹ mí sọgan dohia dọ mí to awujona tatọ́-yinyin Klisti tọn gbọn?
11 Dandannu wẹ e sọ yin nado nọ joawuna aṣẹpipa mẹhe Jiwheyẹwhe de do otẹn azọngban tọn mẹ to agun Klistiani tọn mẹ lẹ tọn. Osọhia weta 1 do Klisti Jesu hia taidi mẹhe hẹn “sunwhlẹvu” agun lẹ tọn do adusilọ etọn mẹ. (Osọhia 1:16, 20) To paa mẹ, “sunwhlẹvu” ehelẹ nọtena pipli mẹho kavi nugopọntọ lẹ tọn to agun lẹ mẹ. Nugopọntọ he yin dide enẹlẹ nọ joawuna tatọ́-yinyin Klisti tọn bo nọ hodo apajlẹ etọn to aliho he mẹ e yinuwa hẹ mẹdevo lẹ po homẹdagbe po te mẹ. Hagbẹ agun lọ tọn lẹpo nọ litaina tito he Jesu zedai gbọn “afanumẹ nugbonọ, nuyọnẹntọ” lọ gblamẹ nado nọ wleawuna núdùdù gbigbọmẹ tọn to osaa sisọ mẹ. (Mat. 24:45-47) To egbehe, eyin mí nọ plọn nudọnamẹ ehelẹ bo nọ yí yé do yizan mẹ sọn ojlo mẹ wá, enẹ nọ dohia dọ dopodopo mítọn to awujona tatọ́-yinyin Klisti tọn, podọ ehe nọ yidogọna jijọho po pọninọ mítọn po.—Lom. 14:13, 19.
Awujonanu—Jẹ Obá tẹ Mẹ?
12. Naegbọn awujonanu do tindo dogbó?
12 Ṣigba, awujonanu ma zẹẹmẹdo dọ mí dona nọ yí nukunpẹvi do pọ́n yise mítọn kavi nunọwhinnusẹ́n Klistiani tọn mítọn lẹ gba. Etẹwẹ Klistiani dowhenu tọn lẹ wà to whenuena sinsẹ̀ngán lẹ degbena yé ma nado plọnmẹ to oyín Jesu tọn mẹ ba? Pita po apọsteli he pò lẹ po yí adọgbigbo do gblọn dọmọ: “Míwlẹ ma hà nọma setonuna Jiwheyẹwhe hú gbẹtọ.” (Owalọ 4:18-20; 5:28, 29) Enẹwutu, eyin aṣẹpatọ lẹ tẹnpọn to egbehe nado hẹn mí gánnugánnu nado doalọtena yẹwheho wẹndagbe lọ tọn didọ, mí ma nọ jọgbe, dile etlẹ yindọ mí sọgan diọ aliho yẹwhehodidọ tọn mítọn lẹ nado sọgan pehẹ ninọmẹ lọ po zinzin po. Eyin yé hẹnalọdotena lizọnyizọn whédegbè jẹ whédegbè tọn mítọn, mí sọgan dín aliho devo lẹ nado dọnsẹpọ gbẹtọ lẹ bo zindonukọn nado to azọ́n he Jiwheyẹwhe dena mí lọ hẹndi. Mọdopolọ, eyin “huhlọn daho lẹ” hẹnalọdotena opli mítọn lẹ, mí nọ pli to sọha kleunkleun lẹ mẹ to nuglọ.—Lom. 13:1; Heb. 10:24, 25.
13. Etẹwẹ Jesu dọ gando awujijona mẹhe tin to otẹn aṣẹpipa tọn mẹ lẹ go?
13 To Yẹwhehodidọ Osó ji tọn etọn mẹ, Jesu zinnudo nujọnu-yinyin awujijona aṣẹpipa tọn ji dọmọ: “Eyin mẹde jlo nado ylọwhẹ we, bo nado yí awù towe, gbọ e ni yí avọ̀ towe ga. Eyin mẹdepope yí huhlọn do hẹn we yì liu dopo, yì hẹ ẹ jẹ awe.” (Mat. 5:40, 41)b Mẹdevo lẹ tọn hihopọn gọna ojlo lọ nado gọalọna yé sọ nọ whàn mí nado wà hugan nuhe yin bibiọ to mí si.—1 Kọl. 13:5; Titu 3:1, 2.
14. Naegbọn mí ma dona joawuna atẹṣiṣi gbede?
14 Ṣigba, ojlo mítọn nado joawunanu ma dona hẹn mí nado jotẹnna atẹṣitọ lẹ gbede. Teninọ nujikudo tọn mítọn to whẹho ehe mẹ yin dandannu nado hẹn wiwejininọ nugbo lọ tọn po pọninọ agun lọ tọn po go. Paulu wlan gando “mẹmẹsunnu lalonọ lẹ” go dọmọ: “Míwlẹ ma natẹn [yé], lala, e ma yin to ogàn dopo mẹ; na nugbo wẹndagbe tọn nido tin to mì dè.” (Gal. 2:4, 5) Eyin e wá jọ janwẹ bọ atẹṣiṣi fọndote, Klistiani ahundoponọ lẹ na tẹdo nuhe sọgbe go gligli.
Nugopọntọ lẹ Dona Nọ Joawunanu
15. Aliho tẹ mẹ wẹ Klistiani nugopọntọ lẹ sọgan nọ joawunanu te to opli yetọn lẹ whenu?
15 Dopo to nuhe nọ yin bibiọ sọn mẹhe yin dide nado wadevizọn taidi nugopọntọ lẹ si wẹ ojlo tintindo nado nọ joawunanu. Paulu wlan dọmọ: ‘Enẹwutu nugopọntọ dona yin homẹmiọnnọ,’ kavi awujonanutọ. (1 Tim. 3:2, 3) Ehe yin nujọnu taun titengbe to whenuena sunnu he yin dide lẹ pli nado lẹnnupọndo whẹho agun lọ tọn lẹ ji. Whẹpo nudide de nado yin bibasi, dopodopo mẹhe tin to finẹ lẹ tọn nọ vò nado dọ linlẹn etọn tọ́n hezeheze, dile etlẹ yindọ e ma yin dandan dọ mẹho lẹpo ni dọhodo whẹho de ji. To hodọdopọ de whenu, pọndohlan mẹde tọn sọgan diọ dile e sè bọ mẹdevo lẹ dọ̀n ayidonugo wá nunọwhinnusẹ́n Owe-wiwe tọn he yọ́n-na-yizan delẹ ji. Kakati nado gbẹ́ linlẹn mẹdevo lẹ tọn dai bo tẹdo pọndohlan etọn titi go, mẹho he whèwhín de nọ joawunanu. To bẹjẹeji hodọdopọ lọ tọn, pọndohlan lẹ sọgan gbọnvo, ṣigba nulẹnpọn dopọ to odẹ̀ mẹ nọ yidogọna pọninọ to mẹho awujonanutọ he yin jlẹkajinọ lẹ ṣẹnṣẹn.—1 Kọl. 1:10; Hia Efesunu lẹ 4:1-3.
16. Gbigbọ tẹwẹ Klistiani nugopọntọ de dona nọ dohia?
16 Klistiani mẹho de dona nọ dovivẹnu nado nọgodona tito yẹwhehọluduta tọn to nuwiwa etọn lẹpo mẹ. Gbigbọ enẹ dona nọ sọawuhia etlẹ yin to whenue e to nukunpedo lẹngbọpa lọ go, podọ ehe nọ gọalọna ẹn nado hò mẹdevo lẹ tọn pọ́n bo yinuwa hẹ yé po homẹdagbe po. Pita wlan dọmọ: “Mì nọ yìn lẹngbọpa Jiwheyẹwhe tọn he tin mì ṣẹnṣẹn, bo nọ donukun e go, e gbọn mananọmawà dali blo, adavo po ojlo po; e ma yin adọwhẹ́n tọn gba, adavo ojlo zogbe tọn.”—1 Pita 5:2.
17. Nawẹ hagbẹ agun lọ tọn lẹpo sọgan nọ do gbigbọ awujonanu tọn hia to nuyiwa hẹ ode awetọ mẹ gbọn?
17 Hagbẹ yọnhonọ agun lọ tọn lẹ nọ yọ́n pinpẹn alọgọ họakuẹ mẹhe ma ko tindo yọnhowhe lẹ tọn bo nọ yinuwa hẹ yé po yẹyi po. Taidi kọdetọn de, jọja lẹ nọ na sisi mẹhomẹ he ko tindo numimọ to sinsẹ̀n-bibasi Jehovah tọn mẹ na owhe susu lẹ. (1 Tim. 5:1, 2) Mẹho Klistiani lẹ nọ dín sunnu he pegan he yé sọgan de azọngban delẹ na, bo nọ plọnazọ́n yé nado gọalọ to nukunpipedo lẹngbọpa Jiwheyẹwhe tọn go mẹ. (2 Tim. 2:1, 2) Klistiani dopodopo dona yọ́n nujọnu-yinyin ayinamẹ gbọdo Paulu tọn he dọmọ: “Mì nọ yí mẹhe dugán to mì ji lẹ sè, bo nọ litai [kavi joawu] hlan yé: na yé to alindọn mìtọn lẹ họ́, yé he ma sọgan nọma dogbè [nuhe yé] wà lẹ tọn, na yé nido yí ayajijẹ do basi i, e yin po homẹgble po blo: na enẹ ma yin alenu na mì gba.”—Heb. 13:17.
Awujonanu to Whẹndo Mẹ
18. Naegbọn e do yin nujọnu nado do gbigbọ awujonanu tọn hia to whẹndo mẹ?
18 Dandannu wẹ e sọ yin dọ hagbẹ whẹndo tọn lẹ ni nọ do gbigbọ awujonanu tọn hia. (Hia Kọlọsinu lẹ 3:18-21.) Biblu do azọngban he hagbẹ whẹndo Klistiani tọn dopodopo dona nọ hẹndi hia. Asu lọ wẹ ota asi etọn tọn podọ ewọ wẹ tindo azọngban lọ taun nado deanana ovi lẹ. Asi lọ dona kẹalọyi aṣẹpipa asu etọn tọn, podọ ovi lẹ dona dovivẹnu nado nọ setonu, yèdọ aliho nuyiwa tọn de he nọ hẹn homẹ Oklunọ tọn hùn tlala. Hagbẹ whẹndo tọn dopodopo sọgan yidogọna pọninọ po jijọho po to whédo lọ mẹ gbọn awujijonanu to aliho he sọgbe bosọ to jlẹkaji mẹ dali. Biblu bẹ apajlẹ delẹ hẹn he sọgan gọalọ nado basi zẹẹmẹ nuagokun ehe tọn.
19, 20. (a) Na nuhe dù awujonanu, do vogbingbọn he tin to apajlẹ Eli po Jehovah tọn po ṣẹnṣẹn hia. (b) Etẹlẹ wẹ mẹjitọ lẹ sọgan plọn sọn apajlẹ ehelẹ mẹ?
19 To whenuena Samuẹli gbẹ́ pò to pẹvi, Eli wẹ to devizọnwa to Islaeli taidi yẹwhenọ daho. Ṣigba, visunnu Eli tọn lẹ, yèdọ Họfini po Finehasi po do yede hia nado yin “visunnu Beliali tọn” kavi nuvọ́nọ lẹ, podọ yé “ma yọ́n [Jehovah] gba.” Eli sè linlin ylankan lẹ gando yé go, gọna linlin lọ dọ yé nọ zanhẹ yọnnu he nọ wadevizọn to ohọ̀n gòhọ opli tọn ji lẹ. Nawẹ e yinuwa gbọn? Eli dọna yé dọ eyin Jehovah wẹ yé wà oylan do, mẹdepope ma sọgan hodẹ̀ do ota yetọn mẹ. Ṣigba e ma gbẹnuna yé bo domẹplọnlọ yé go. Taidi kọdetọn de, visunnu Eli tọn lẹ zindonukọn to walọ ylankan yetọn mẹ. To godo mẹ, Jehovah magbe dọ yé jẹna whẹdida okú tọn. To whenuena Eli sè linlin okú yetọn tọn, ewọ lọsu jai bo kú. Kọdetọn blawu nankọ die! E họnwun dọ, awujonanu Eli tọn ma sọgbe, na e na dotẹnmẹ ovi etọn lẹ nado zindonukọn to walọ ylankan yetọn lẹ mẹ.—1 Sam. 2:12-17, 22-25, 34, 35; 4:17, 18.
20 To vogbingbọn mẹ, lẹnnupọndo lehe Jiwheyẹwhe yinuwa hẹ ovi gbigbọmẹ tọn etọn lẹ do ji. Yẹwhegán Mikaia tindo numimọ ayidego tọn de gando opli de go he Jehovah basi hẹ angẹli Etọn lẹ. Jehovah kanse dọ detẹ to angẹli lẹ mẹ wẹ na penugo nado klọ Ahọlu Ahabi Islaeli tọn nado hẹn aijijẹ ahọlu ylankan ehe tọn wá. Jehovah dotoaina ayinamẹ ovi gbigbọmẹ tọn etọn voovo delẹ tọn. To enẹgodo, angẹli dopo dọ dọ emi na penugo nado wàmọ. Jehovah kàn lehe e na wàmọ gbọn sè e. Linlẹn angẹli lọ tọn yọ́n to nukun Jehovah tọn mẹ bọ e nagbè e nado wà nuhe e dọ. (1 Ahọ. 22:19-23) To pọndohlan gbẹtọvi tọn mẹ, be hagbẹ whẹndo tọn lẹ ma sọgan plọnnu sọn kandai ehe mẹ gando awujonanu go ya? Asu kavi otọ́ Klistiani de na wadagbe nado nọ ze ayinamẹ gọna linlẹn asi etọn po ovi etọn lẹ po tọn do lẹnpọn mẹ. To alọ devo mẹ, asi lẹ po ovi lẹ po dona hẹn do ayiha mẹ dọ eyin yé dọ pọndohlan kavi nujlomẹ de, e sọgan biọ to enẹgodo dọ yé ni yin awujonanutọ bo hodo anademẹ he mẹhe Owe-wiwe na aṣẹ nado basi nudide lọ na lẹ.
21. Etẹwẹ mí na gbadopọnna to hosọ he bọdego mẹ?
21 Lehe mí dopẹ́ do sọ dọ Jehovah nọ flinnu mí to aliho he gọ́ na owanyi po nuyọnẹn po mẹ nado nọ joawunanu! (Ps. 119:99) To hosọ he bọdego mẹ, mí na gbadopọnna lehe awujonanu to aliho jlẹkaji tọn mẹ nọ gọalọna mí nado tindo ayajẹ to alọwle mẹ do.
[Nudọnamẹ odò tọn lẹ]
a E vẹawu nado yí hogbe dopo gee do basi lẹdogbedevomẹ hogbe he apọsteli Paulu yizan tofi tọn. Owe alọdlẹndonu tọn de dọmọ: “Ehe bẹ ojlo tintindo nado gbẹkọ jlọjẹ mẹdetiti tọn lẹ go bo do mẹtọnhopọn po homẹdagbe po hia mẹdevo lẹ hẹn.” Enẹwutu, hogbe lọ bẹ linlẹn awujonanu po lẹnpọn dagbenọ-yinyin po tọn hẹn, kakati nado nọ tẹkudo nuhe osẹ́n dọ lẹ ji majomajo kavi tẹdo jlọjẹ mẹdetiti tọn lẹ go.
b Pọ́n hosọ lọ “Eyin Hiẹ Yin Hinhẹn po Huhlọn po Nado Wazọ́n,” to Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ Lọ Tọn 15 février 2005, weda 23-6 mẹ.
Nawẹ Hiẹ Na Na Gblọndo Gbọn?
• Sinsẹ́n dagbe tẹlẹ wẹ awujonanu sọgan detọ́n?
• Nawẹ nugopọntọ lẹ sọgan do gbigbọ awujonanu tọn hia gbọn?
• Naegbọn gbigbọ awujonanu tọn do yin nujọnu to gbẹzan whẹndo tọn mẹ?
[Yẹdide to weda 4]
Mẹho agun tọn lẹ nọ hodo apajlẹ Klisti tọn to aliho he mẹ e yinuwa hẹ mẹdevo lẹ po homẹdagbe po te mẹ
[Yẹdide to weda 6]
To whenuena mẹho agun tọn lẹ pli, nulẹnpọn dopọ to odẹ̀ mẹ po gbigbọ awujonanu tọn po nọ yidogọna pọninọ