Nuvikun otọ́n tọn lẹ doglẹ taun. E do nudọnamẹ he to titoji lẹ he nọ dọ nue e na wà lẹ na ẹn. E sọ nọ do nudọnamẹ lẹ he nọ to nugonu etọn lẹ, nọ sẹtẹnna yé bo nọ hẹn yé pọnte, na onú ehe lẹpo wẹ nuvikun lọ lẹ do hudo etọn nado togbẹ̀.
Nuhe Nutogbẹ̀ lẹ Plọn Mí
Nutogbẹ̀ lẹ nọ whẹ́n, nọ sẹtẹn bo nọ gbàkún. Nutogbẹ̀ lẹ wẹ zọ́n bọ ogbẹ̀ lọ mẹ do yọnwhanpẹ taun. Mí ko sọ wá yọ́n nususu taun gando yé go to ojlẹ mítọn mẹ. Etẹwẹ nutogbẹ̀ lẹ plọn mí gando lehe ogbẹ̀ wá aimẹ do go? Lẹnnupọndo kunnudenu he bọdego lẹ ji.
Nutogbẹ̀ lẹ yin didá. Nuvikun susugege wẹ to nutogbẹ̀ dopodopo mẹ. Taidi azọ́nwatọ azọ́nwhé de tọn lẹ, nuvikun ehelẹ nọ wazọ́n he gẹdẹ taun lẹ na nutogbẹ̀ lọ lẹ nido nọgbẹ̀ bosọ gbàkún. Diblayin nutogbẹ̀ lẹpo wẹ e to mọ na. Lẹnnupọndo otọ́n he yè do nọ dà akla ji. Nuvikun pẹvi taun de wẹ. Yijlẹdo nuvikun gbẹtọvi tọn go, nuvikun otọ́n tọn gán taidi nutata de. Amọ́, e doglẹ taun. E do nudọnamẹ he to titoji lẹ he nọ dọ nue e na wà lẹ na ẹn. E sọ nọ do nudọnamẹ lẹ he nọ to nugonu etọn lẹ, nọ sẹtẹnna yé bo nọ hẹn yé pọnte. Adà ehe lẹpo wẹ nuvikun lọ lẹ do hudo etọn nado togbẹ̀. Eyin yè do otọ́n núdùdù de mẹ, nuvikun otọ́n lọ tọn lẹ nọ bẹ azọ́n bọ núdùdù lọ nọ fọ́n. Amọ́, eyin otọ́n lọ ma ko yì núdùdù de mẹ, e ma gán wà nudepope.
E ko dẹn din bọ weyọnẹntọ lẹ to dodinnanu bayi do nuvikun otọ́n tọn lẹ ji, na yé jlo na mọnukunnujẹ lehe nuvikun gbẹtọvi tọn lẹ nọ wazọ́n do mẹ ganji. Ṣogan, yé ma ko mọdona nususu. Weyọnẹntọ Ross King he nọ plọnnumẹ to wehọmẹ alavọ tọn Chalmers University of Technology to Suède dọmọ: “Mí ma ko do dodinnanutọ he pé nado bayi dodinnanu he na zọ́n bọ mí nado mọnukunnujẹ lehe otọ́n tata nọ wazọ́n do mẹ.”
Etẹwẹ a lẹn? Eyin yè pọ́n lehe nuvikun otọ́n tọn tata doglẹ sọ, be e wá aimẹ na ede wẹ ya? Kavi mẹde wẹ bayi i?
Nutogbẹ̀ de janwẹ gán ji nutogbẹ̀ devo. Nuvikun gududu tọn he yè nọ ylọdọ ADN bẹ nuvikun flinflin he nọ yin nucléotide lẹ hẹn. Nuvikun flinflin mọnkọ liva 3 linlán wẹ to nuvikun gbẹtọvi tọn dopodopo mẹ. Nuvikun flinflin ehelẹ yin awuwlena to aliho de mẹ bọ agbasa mítọn gán wazọ́n na mí nido tindo onú dojó lẹ to lanmẹ.
Weyọnẹntọ lẹ dọ dọ e na vẹawu nado mọ ADN eyin yè tlẹ tẹnpọn whla liva susu nado hò nuvikun flinflin (nucléotides) lẹ dopọ. E ma yọnbasi bọ ohó fó.
Dodinnanutọ lẹ ma ko de nude tọ́n he dohia dọ nue ma do gbọfufu gán ji nue do gbọfufu.
Gbẹtọvi lẹ gbọnvo pete na nutogbẹ̀ he pò lẹpo. Gbẹtọvi lẹ kẹdẹ wẹ tindo nugopipe he nọ zọ́n bọ yé gán duvivi ogbẹ̀ tọn ganji. Yé gán nọ wà anazọ́n, yé gán nọ wanu dopọ hẹ ode awetọ, bosọ dọ nuhe yé to linlẹn gando mẹdevo lẹ go. Yé gán dọ́ nulẹ pọ́n, sewán, sènú, mọnú, bo doayi sinmẹ voovo lẹ go. Yé gán sọ basi tito na osọ bo dindona nuewutu yé do to gbẹ̀mẹ.
Etẹwẹ a lẹn? Be mí jọ po nugopipe ehelẹ po, na mí do hudo yetọn nado nọgbẹ̀ bo gbàkún wutu wẹ ya? Kavi e dohia dọ Mẹdatọ owanyinọ de wẹ dá mí po nugopipe enẹlẹ po?