Amareferanse m’omu Kaye ly’Embuganano Akasi n’Akalamo k’Omukristu
© 2023 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
SIKU 3-9, MWEZI GWA 7
OBUCHIRE B’OMU CHINWA CHA MUNGU | EZRA 4-6
“Murhayimanzaga Akola Akasi”
Oli Wabona Ebi Zakariya Abonaga Si?
13 Akasi k’okushuba kuyumbaka ehekalu kalilahizwe. Aliko abalume balishimikirwe bayerekeze; k’okuderha Omudahwa Mukulu Yeshuwa (Yoshuwa) na Guvernere Zerubabeli, “barhondera kushuba kuyumbaka enju ya Mungu.” (Ezr. 5:1, 2) Ku Bayahudi baguma, okujira ntyo kwakabonekene nk’eli simikiro erhakwirire. Birhakashobokene mpu ehekalu liyumbakwe omu bwibisho y’abapinzani barhabona; n’echola chakarhumire bajira okwabo koshi bagalire yi bayimanzya akasi. Abola balume babiri baliyumangiire, k’okuderha, Yoshuwa na Zerubabeli, balikenere echakashuba kubayemeza oku Yehova ali haguma nabo. Banachibona. Nka gurhe?
w86 1/2 buk. 29, chisanduku chi. 2-3
Esu lya Yehova “Lyaliri oku Bashamuka”
Amango Abayahudi bayorhaga e Babiloni barhengayo, echihe cha myaka 16 ch’okurhakola akasi charhondera. Omulebi Hagai na Zakariya baligalire kukula Abayahudi omu hali balirimo, n’akasi k’okushuba yumbaka ehekalu lya Yehova kashuba kurhondera. Aho h’anahola abakulu be Perse barhondera kupinga akola kasi. Abanzi babo babaza ntya: “Inde wabahaga oruhusa lokuyumbaka eyila nju?”—Ezra 5:1-3.
Echishubizo kw’echola chibazo chalikwanene kuyerekana olwimango lwabo. Nk’abashamuka bayubahaga, akasi k’okushuba kuyumbaka ehekalu kakayumangire ahola h’anahola. Nk’abashamuka bashulaga oburhe abola bakulu, bakababuzize aho h’anahola okukola akasi. Naho abashamuka (nta ngangane baliyerekezwe na guvernere Zerubabeli n’Omudahwa mukulu Yoshuwa) bashubiza oku mayeri aliko omu njira ekwanene. Bayibusa abakulu erhegeko Koreshi ahanaga lyabaga lyayibirirwe mu myaka minene, lyaliyerekene oku mwami ahere Abayahudi oruhusa l’okuyumbaka. Babwene oku bulala bamenyere esheriya y’abaperse eyerekene oku nta muntu okwanene kuhindamula erhegeko, abola bakulu babona oku barhavuna erhegeko lya mwami. Abayahudi bahaabwa oruhusa l’okugendereza akasi kugerera aha Mwami Dariyo ahanaga erhegeko limenyikene n’esheriya.—Ezra 5:11-17; 6:6-12.
Oli Wabona Ebi Zakariya Abonaga Si?
7 Ebintu byahindamuka byarhabala bwenene abaliri bayumbaka ehekalu. Bichi ebyola byahindamukaga? Omu 520 M.K.Y., omwami muhyahya, Dariyo I, arhondera kurhegeka e Perse. Omu mwaka gwa 2 g’oburhegesi bwage, arhegeera ok’okulahiza kuyumbaka ehekalu, kurhapatene n’esheriya. Nantyo, Dariyo ahaana erhegeko ly’okugendereza akasi. (Ezr. 6:1-3) Ogola mwazi gwinja gonyine gwasomeza abantu boshi; aliko arhanali gonyine gw’aliderhere. Mwami arhahaanaga konyine erhegeko okw’amola mashanja maturene Abayahudi maleke okubabuza kuyumbaka, s’ahubwe, babahe n’efuranga, na byoshi bakenere omu kugendereza akasi n’okukamala! (Ezr. 6:7-12) Echola charhuma Abayahudi bamala akasi k’okuyumbaka ehekalu mu myaka ene yonyine; omu 515 M.K.Y.—Ezr. 6:15.
Oli Wabona Ebi Zakariya Abonaga Si?
16 Eyindi njira Yehova ali akolesa omu kurhuyerekeza, ali “muja mwimana onakengukire.” (Mt. 24:45) Mango maguma hali ok’oyola muja akarhuha obwerekezi burhavire bwarhugwa bwinja. Omufano, hali oku rhwakahaabwa obwerekezi buyerekene gurhe rhwakachirheganya yi rhufuma echinjira, aliko eyi rhuli rhwawaza oku chirhaba emunda rhulamire. Changwa hali oku rhwakabona nk’omuja mwimana avir’akabya kuyubaha obulwala b’okuyahukira. Gurhe rhwakajira nka rhwamabona nka lero obwerekezi rhwahaabirwe burhafarhire? Rhwakawaza oku nyungu Abaizraeli bapataga omu kuyunviriza Yoshuwa na Zerubabeli. Rhwakawaza oku zindi ngani z’omu Biblia rhwachigerere kusoma. Hali amango abantu ba Mungu baliri bahaabwa obwerekezi bushushire oku masu m’abantu nka lero burhafarhire, aliko bwanayokola akalamo.—Amu. 7:7; 8:10.
Obuhirhi bw’Ekiroho
w93 15/6 buk. 32 chi. 3-5
Wakalangalira Ebiblia Si?
Echola chicheri chakolerwaga e Tarso vile eli omu sud-est ye Turquie ya zene. Echola chicheri chakolwaga amango m’oburhegesi bwa Guvernere Mazaeus we Perse omu kagana ka 4 M.K.Y. Echola chicheri chaliyerekene oku ali Guvernere we provense yaliri oku “lwindi lunda ly’olwinji,” k’okuderha olwinji lwe Efrata.
Aliko si bula gurhe ogula musemwa gusimisize? Bulala wabugana okola kon’okola kw’anayirikirwe omu Biblia yawe. Olwandiko lwa Ezra 5:6–6:13 luyerekene ebi Mwami Dario we Perse na guvernere Tatenai bayandikiranaga. Byaliderhere okw’Abayahudi bakashubire yumbaka ehekalu e Yerusalemu. Ezra aliri mwandisi ominuzire w’okukoporora Esheriya ya Mungu, n’abantu balilangalire oku eby’ayandika byaba by’okuli birhanaherhe magosa. Mwabona omu Ezra 5:6 n’omu 6:13 aliyirikire Tatenai “guvernere w’oku lwindi lunda ly’olwinji.”
Ezra ayandikaga ebila hofi omu mwaka gwa 460 M.K.Y., myaka 100 ntya embere echola chicheri chikolwe. Hali bantu baguma bakawaza oku ebyola binwa biyerekene echeo ch’oyola mukulu wa mira, mali mafasiriyo marhaherhe kamaro. Aliko akaba wakalangalira abandisi be Biblia haba n’omu rhuntu rhutyuli-tyuli, k’echola chirhakayongera obwizere bwawe n’omu bindi bintu bayandikaga?
SIKU 10-16 MWEZI GWA 7
OBUCHIRE B’OMU CHINWA CHA MUNGU | EZRA 7-8
“Okuntu Ezra Alichigendeseze Kwalihere Yehova Olukengo”
w00 1/10 buk. 14 chi. 8
Efunzo—Lisimisize Lyakanalerha Enyungu
8 Nechi, obuzigire bwerhu oku chinwa cha Yehova bukwanene kurhenga oku murhima, bulala omu murhima m’omuli okuntu rhunachiyunva. Rhukwanene kusimiswa n’okurhanga kugalukira mandiko maguma rhwamamala kusoma. Rhukwanene kukengeera oku bintu bizu-zibu by’ekiroho, okumahumba bwenene n’oku biwazako bwenene. Ebyola bihemere okuwaza n’okusalira bwisirire. Kuguma na Ezra, birhuhemere kurheganya omurhima gwerhu embere w’okusoma n’okuyiga Echinwa cha Mungu. Biyandikirwe ntya oku bimulolere: “Ezra yenyine abaga arheganyize omurhima gwage omu kusoma esheria ya Yehova, okukola nk’okwederhere, n’okuyigiriza Abaizraeli amarhegeko n’okunali. (Ezra 7:10) Rhulole mihigo esharhu yarhumaga Ezra arheganya omurhima gwage: okusoma, okukolesa eby’ayigire, n’okuyigiriza. Rhukwanene kukulikira omufano gwage.
si buk. 75 chi. 5
Echitabu ch’Ebiblia Nimero ye 13—1 Mambo ya Nyakati
5 Nta muntu waligalire kuyandika eyila ngani y’okuli yakanachizerwa kulusha Ezra. “Bulala Ezra yenyine abaga arheganyize omurhima gwage embere y’okusoma esheriya ya Yehova n’okukola nk’oku enaderhere n’okuyigiriza amarhegeko n’ehaki omu Izraeli.” (Ezra 7:10) Yehova ali murhabere n’Eroho lyage lichesibwa. Omwami we Perse walirhegekere egulu lyoshi arhegeera oku Ezra agwerhe obwengehe bwa Mungu anamuha obukulu omu provense ye Yuda. (Ezra 7:12-26) Bulala abaga ahaabirwe obukulu burhengere emwa Mungu n’enwa mwami, Ezra akajire ayandika engani yage bwinja omu kukolesa ebitabu binja bwenene byaliriho.
it-1-F buk. 1153 chi. 4
Obwirhohye
Bunarhuma Omuntu Ayerekezwa Bwinja. Omuntu ochirhohyezye embere za Mungu akalangalira oku Mungu amuha obwerekezi bwage. Ezra aligwerhe engabane ekomere y’okukula balume barhalukire 1 500 e Babiloni n’okubaheka e Yerusalemu buzira kuganja abadahwa, Abanetinimu, n’abakazi n’abana. Kandi balihekere e oro nene ne arja y’okulimbisa e hekalu lye Yerusalemu. Balikenere obulanzi omu lugenzi lwabo, aliko Ezra arhalilonzeze kuhema mwami we Perse abasoda b’okubaherekeza yayerekana oku arhahebere obulangalire omu misi yabantu. Kwanza, abaga abwirire mwami ntya: “Efune nyinja ya Mungu werhu eli haguma na balala boshi banamulonza.” Ch’echarhumaga atangaza oku ntaye olyage na ntaye onywage y’abantu bachirhohya embere za Yehova. Bahema Mungu abarhabale, abayunviriza anabalanga oku mirhego y’abanzi babo omu njira yoshi yi bamala olugenzi lwabo omu bulanzi. (Ezr 8:1-14, 21-32) Bulala omulebi Danieli alichirhoheze embere za Mungu omu kolonza obwerekezi n’okulonza ayunve ebintu amango aliri buhungiro e Babiloni, Mungu amuha lukengo lunene omu kumurhumira malaika amuyereke echibonekezi.—Da 10:12.
Obuhirhi bw’Ekiroho
w06 15/1 buk. 19 chi. 10
Amawazo Makulu mali omu Chitabu cha Ezra
7:28–8:20—Bula gurhe Bayahudi banene baganganaga kugaluka e Yerusalemu haguma na Ezra? Chiro akaba oku hali hamagera myaka erhalukire 60 kurhenga echigusho chirhanzi cha Bayahudi chigalukire omu chihugo chabo, e Yerusalemu erhaliza kuba mu bantu banene. Okugaluka e Yerusalemu kwaliri kurhondera akalamo buhya-hya omu hali zibi zinayubahisize. Nta bikulo e Yerusalemu ya mira yaliherhe byakarhabere Abayahudi babaga balamire akalamo kenja omu Babiloni. Barhakabulire kuyubaha olola lugenzi luyubahisize. Abagalukaga balikwanene kugwarha obwemere bukomere mu Yehova, obushiru omu mparamyo y’okuli, n’obushiru b’okuhama. Chiro na Ezra aligwarhire emisi kugerera efune ya Yehova. Bulala Ezra alibahebere omurhima milala 1 500—nkabaga bantu 6 000 bayemera kuja e Yerusalemu haguma naye. Amango Ezra ashuba kubaheba omurhima, Balawi 38 na Banetinimu 220 nabo bayinja.
SIKU 17-23, MWEZI GWA 7
OBUCHIRE B’OMU CHINWA CHA MUNGU | EZRA 9-10
“Engaruka z’Okurhakenga”
w06 15/1 buk. 20 chi. 1
Amawazo Makulu mali omu Chitabu cha Ezra
9:1, 2—Okushabana n’abantu barhaharamya Yehova baliri omu chihugo kwakalerhere buhanya buhe? Eshanja lyabaga lyashubire kugalulwa, lyalikwanene kulanga obuharamye bwa Yehova kugera amango Masiya akayinjire. Okushabana n’abandi bantu barhaharamya Yehova kwakalerhere obuhanya oku buharamye b’okuli. Bulala bantu baguma baliri bajira endagano y’obuhya haguma n’abantu banaharamya ebishushanyo, echola chakarhumire eshanja lyoshi lyayiganya engeso zibi z’amashanja m’echipagani. Obuharamye b’okuli bwakazindire eyi bwaherere oku gulu. Masiya akajire ayinja eju ya bande? Birhasomeze okubona Ezra alivunikire omurhima oku bilolere ebyaliri byarhengerera!
w09 1/10 buk. 10 chi. 6
Bichi Yehova Arhuhemere?
Okukenga kwerhu kurhengere oku murhima kwarhulerhera emigisho. Musa aliyandikire ntya: “Mukenge amarhegeko . . . mbahere zene, mali oku nyungu yenyu.” (Mustari gwe 13) Nechi, buli rhegeko Yehova anarhuha buli chintu anarhubwira rhujire—chiba eyi chili oku nyungu yerhu. Gurhe byakabere nka Yehova arharhuhaga amola marhegeko? Ebiblia ederhere oku: “Mungu ali buzigire.” (1 Yoh. 4:8) Che chirhumire amarhegeko anarhuha manarhulerhera enyungu zigenderere. (Isa. 48:17) Okukola byoshi Yehova arhuhemere rhujire kwarhulanga oku milago rhwakahurana zene n’okugwarha emigisho egenderere omu mango mayinjire omu burhegesi b’Obwami bwage.
Obuhirhi bw’Ekiroho
w06 15/1 buk. 20 chi. 2
Amawazo Makulu mali omu Chitabu cha Ezra
10:3, 44—Bulagurhe bafukuzaga abakazi haguma n’abana babo? Nk’abana bayorhaga, abakazi bafukuzwaga bakahanzize bachiyunva baje kurhangula abana babo. Kandi, ahanene abana badorho banazigana kulangwa n’abanyina.
SIKU 24-30, MWEZI GWA 7
OBUCHIRE B’OMU CHINWA CHA MUNGU | NEHEMIA 1-2
“Aho Han’aho Nasalira”
w08 15/2 buk. 3 chi. 5
Ohebe Yehova Embere zawe buli Mango
5 Hali amango byakarhuhema rhusalire juba-juba Mungu arhurhabale. Mango maguma Mwami Artashasta we Perse arhegera oku Nehemiya waliri amuhereza eby’okunywa, agwerhe omugayo. Amubaza ntya: “Bichi olonzeze nkujirirage?” “Aho han’aho [Nehemiya] asalira Mungu w’embingu.” Nehemiya arhakamalire bisanzi binene ali asalira bulala aliri asalira omu murhima. aliko, Mungu alishubize kwelyola sala, bulala Mwami alihere Nehemiya oburhabale y’ashuba yumbaka ebibambazi by’Eyerusalemu. (Osome Nehemia 2:1-8.) Nechi, chiro esala lyaba liyufuhire linali lya bwisirire, lyakarhurhabala.
be buk. 177 chi. 4
Okuderha Buzira Kuchirheganya
Amango bamakuhema ochifasiriye oku bilolere obwemere bwawe omu kasanzi orhaliwazize, bichi byakakurhabala ochifasiriye bwinja? Oyige Nehemiya, wasaliraga bwisirire embere y’okushubiza oku chibazo Mwami Artashasta amubazaga. (Ne. 2:4) Naho, opange juba-juba omu bwenge ebiwaderha. Entambu okwanene kujira zipangiwe ntya: 1) Ochishoge wazo liguma changwa mabiri amafasiriyo mawe mayimangireko (wakashishoga kukolesa amawazo mali omu Kutoa Sababu kwa Kutumia Maandiko). 2) Ochishoge mandiko mahe wakolesa omu kukaziza amola mawazo. 3) Opange okuntu warhondera kufasiriya n’amayeri y’omuntu wakubazaga aba tayari kukuyunviriza. Naho wanaja warhondera kuderha.
Obuhirhi bw’Ekiroho
w86 15/2 buk. 25
Obuharamye b’Okuli Buli Bwahimana
Hali amango Nehemiya aliri asalira “ezuba n’obudufu” eju y’okubona akuntu e Yerusalemu yaliharabiswe. (1:4, 6) Amango apata orozo l’okubwira Mwami Artashasta oku bilolere omuhigo gwage g’okushuba kuyumbaka ebibambazi bye Yerusalemu, Nehemiya ashuba kusalira, omu kujira ntyo ashuba kugalukira echintu aliri azigana kujira. Echishubizo chinja cha Yehova charhuma ahaabwa akasi k’okushuba kuyumbaka ebibambazi by’evile ye Yerusalemu.
Bichi Birhuyigirize? Nehemiya alilonzeze obwerekezi bwa Yehova. Amango rhuli rhwarhola esimikiro zikomere, nerhu rhukwamere rhuyorhe omu sala n’okuchihangana kukola nk’oku obwerekezi bwa Yehova buyerekene.—Ro. 12:12.
SIKU 31 MWEZI GWA 7–SIKU 6 MWEZI GWA 8
OBUCHIRE B’OMU CHINWA CHA MUNGU | NEHEMIA 3-4
“Owazize Ok’oli w’Akamaro Bwenene omu Kuntu Orhakakola Akasi k’Efune Si?”
w06 1/2 buk. 10 chi. 1
Amawazo Makulu mali Omu Chitabu cha Nehemia
3:5, 27. Rhurhakwanene kubona nk’akasi k’efune kali kakolwa oku nyungu z’obuharamye b’okuli kali karhuhezeza olukengo, nk’oku “bakulu baguma balengerere” b’Abatekowa baliri bajira. Ahali h’okujira ntyo, rhukwanene kuyiganya bandi Batekowa baliri tayari kuchihaana oku bulonza yi bakola omu makasi mali nk’amola.
w19.10 buk. 23 chi. 11
Gurhe Yehova akakukolesa?
11 Myaka minene embere w’ahola, bali ba Shalumu baliri omu bantu Yehova akolesaga omu kukwiza ebibambazi bye Yerusalemu. (Ne. 2:20; 3:12) Chiro akaba okw’eshe aliri murhwali, bali ba Shalumu baliri tayari kukola akasi kakomere kakanabahanyagaza. (Ne. 4:15-18) Baliri tofauti bwenene n’abalume b’akamaro b’Abatekowa, “barhalilonzeze kuchichimya yibakola” kw’akola kasi! (Ne. 3:5) Waza busime bungana gurhe baliyunvirhe amango akola kasi kahwa omu siku 52 zonyine! (Ne. 6:15) Zene, bali-berhu baherhe omurhima g’okuchihaana, banasiimira bwenene okurhabala mw’eyila mbero y’akasi kachesibwa: Okuyumbaka n’okukwiziza amaju mahaanirwe emwa Yehova eju y’obuharamye bwerhu. Obumenyi bwabo, obushiru n’obwimana bwabo biba by’akamaro bwenene y’akola kasi kayenera.
w04 1/8 buk. 18 chi. 16
Rhugwarhe Amawazo ma Yesu oku Bilolere Obukulu
16 Abakristu boshi, babe misole changwa bakulire, bakwanene kuchihangana kugwarha amawazo ma Yesu oku bilolere obukulu. Omu chibaga hali makasi manene makwanene kukolwa. Omenye wakagaya nka bamakuhema okole akasi kabonekene oku kali k’ehali y’eshishi. (1 Samweli 25:41; 2 Wafalme 3:11) Bazere we munahira abana benyu n’emisole yenyu yachibiruka omurhima bakole n’obusime engabane yoshi-yoshi bakahaabwa, ebe oku Chumbi ly’Obwami, oku mbuganano nkulu changwa oku chumbi ly’embuganano zikulu si? Banababona yimwakola akasi k’ehehali y’eshishi si? Mwene-werhu muguma oli wakola zene oku biro bikulu by’Abahamirizi ba Yehova, ayibukire bwinja-bwinja omufano gw’abazere bage. Aderhere ntya: “Okuntu baliri bakola obusafi oku Chumbi ly’Obwami changwa oku chumbi ly’embuganano zikulu kwanyereka kangana gurhe bali babona okw’akola kasi kali k’akamaro. Mango manene baliri bachihaana omu kukola akasi oku nyungu z’echibaga changwa z’omulala gwa bene-berhu na bali-berhu, chiro akaba okw’akola kasi kalibonekene oku kali k’ehali y’eshishi kangana gurhe. Omurhima gwabo g’okuchihaana gwantabere nyemere oku bulonza buli ngabane yoshi-yoshi bampere inkole hanola oku Beteli.”
Obuhirhi bw’Ekiroho
w06 1/2 buk. 9 chi. 1
Amawazo Makulu Mali omu Chitabu cha Nehemia
4:17, 18—Nka gurhe omuntu akagalire kuyumbaka na fune nguma? Birhalikomere ku balala baliri baheka emizigo. Ey’emizigo yakabere yajire oku rhwe changwa oku chirhugo, fune nguma yanayorha ey’efarhire omuzigo “okw’eyindi fune efarhire embundi.” Ab’okuyumbaka balikenere fune ebiri yi bagala kukola akasi kabo, ‘baliri bayorha eyi buli muguma achishwekere kw’engorho yage omu mankinya, eyi banali bayumbaka.’ Baliri bayorha eyi bali tayari kuchilwako amango omwanzi amabarhera.
SiKU 7-13 MWEZI GWA 8
OBUCHIRE B’OMU CHINWA CHA MUNGU | NEHEMIA 5-7
“Nehemia Alilonzeze Akolere Abandi s’Arhali mpu Bamukolere”
w02 1/11 buk. 27 chi. 3
Oshigikire Obuharamye b’Okuli—Zene na Kugenderera
Nehemia alijirire bintu binene olekere okukolesa ebisanzi byage n’obuhashe bwage b’okupanga ebintu bwinja. Kandi alikoleseze ebirugu byage omu kurhabala oku buharamye b’okuli. Akolesa efuranga zage y’akula bene-babo b’Abayahudi omu buja. Aliri ahozana efuranga buzira nyungu. Nta mango “alilemerere” Abayahudi omu kubaseza bamulipe ebi balikwanene kumulipa yewe nka guvernere. Ahali h’okujira ntyo, aliri akaribisa n’okulisa “bantu egana na makumi marhano” na balala baliri barhenga omu mashanja mabaturene.” Buli lusiku aliri ashegera abahisi bage “inka nguma, ntama ndarhu z’endondole n’enyunyi”. N’echindi, enyuma wa buli siku ekumi aliri abaha “divayi nene ya buli lubero”—na kw’ebyola byoshi, aliri akolesa efuranga zage.—Nehemia 5:8, 10, 14-18.
w16.09 buk. 6 chi. 16
“Orhalekaga Efune Zawe Zaluha”
16 Kugerera oburhabale bwa Yehova, Nehemia n’abaliri haguma naye bakomeza efune zabo yi bakola akasi bwinja. Bamala kuyumbaka ebibambazi bye Yerusalemu mu siku 52 zonyine! (Ne. 2:18, mahugulo m’eshishi; 6:15, 16) Nehemia arhaliri alola gurhe akasi kali kagenda konyine. Si naye alikakolereko. (Ne. 5:16) Konakuguma, bashamuka banene baherhe obuzigire banayiganya Nehemia omu kuba tayari kurhabala oku kasi k’echiteokrasi k’okuyumbaka changwa okukola obusafi n’okukwiziza Echumbi lyabo ly’Obwami. Omu kukola haguma n’ababo bahubiri n’omu kujira entangulo z’obulagizi banakomeza efune zizambire za balala bayunvirhe emilago omu murhima.—Osome Isaya 35:3, 4.
w00 1/2 32
Yehova nj’Akuyibuka Si?
Ebiblia ezigana kuyerekana oku emwa Mungu echinwa “kuyibuka” chiba chiderhere okujira chintu chilebe chikwirire. Omufano, amenji m’envula y’echihonzi mabere ma mamala siku 150 mahubizye egulu, “Mungu ayibuka Nowa . . . , Mungu ageza echihusi oku gulu n’amanji marhondera kukala.” (Mwanzo 8:1) Enyuma w’amagana m’emyaka, Samsoni walishwekerwe anajirwa mpumi n’Abafilistini, asalira ntya: “Yehova, onyibuke, wekalama wee, ompe emisi, eyi turu yonyine.” Yehova ayibuka Samsoni amuha emisi echubukire ey’olugero l’omuntu omu kuntu achiholere oku banzi ba Mungu. (Waamuzi 16:28-30) Oku bilolere Nehemia, Yehova aligishire obushiru bwage n’obuharamye b’okuli bwagalulwa omu Yerusalemu.
Obuhirhi bw’Ekiroho
w07 1/7 buk. 30 chi. 15
“Ogenderere Kuhima Obubi omu Kujira Amenja”
15 Echa kasharhu, abanzi ba Nehemia bakolesa omulenganyi w’Omuizraeli mpu ye Shemaya, ashumike Nehemia avune Esheriya ya Mungu. Shemaya abwira Nehemiya ntya: “Rhupange akasanzi rhwakabuganana omu nju ya Mungu w’okuli omu hekalu ndani, rhwanachinga n’emilyango bulala bayinja kukuyirha.” Shemaya aderha oku hali abali balonza kuyirha Nehemiya s’akafumya akalamo kage omu kuchibisha omu hekalu. Oku bwindi, Nehemia arhaliri mudahwa. Akajirire echaha nk’achibishaga omu nju ya Mungu. Akavunire Esheriya ya Mungu omu kulonza kufumya akalamo kage si? Nehemia ashubiza ntya: “Omuntu oli nka nyono akaja omu hekalu ashube alame? Nanga, nta jamo!” Bulagurhe Nehemia arhafarhwaga n’omurhego alirhegerwe? Bulala alimenyere oku chiro akaba Shemaya aliri Muizraeli kuguma naye, “arhali Mungu wamurhumaga.” Okuderha okuli, omulebi w’okuli arhakamuhanwire haba n’akatyu oku avune Esheriya ya Mungu. Kandi oku bwindi, Nehemia arhachilekaga ahimwe n’abanzi babi. Enyuma wa siku zigeke ajira eyila ripoti: “Na ntyo echibambazi chayunjula omu siku 25 z’omwezi gwa eluli, eyi rhwamamala siku 52 rhwayumbaka.”—Nehemia 6:10-15; Hesabu 1:51; 18:7.
Siku 14-20 MWEZI GWA 8
OBUCHIRE B’OMU CHINWA CHA MUNGU | NEHEMIA 8-9
“Obusime Burhengere Emwa Yehova che Chisenge Chenyu”
w13 15/10 buk. 21 chi. 2
Ebi Rhwakayiga Oku Bilolere Esala Lyalirheganyizwe Bwinja
2 Mwezi muguma embere bajire embuganano, Abayahudi babaga bamalire kushuba yumbaka ebibambazi by’Eyerusalemu. (Ne. 6:15) Olubaga lwa Mungu lwamala akasi mu siku 52 zonyine, baja barhondera kuseza obwenge bwabo oku bintu by’ekiroho bakenere. Sasa omu lusiku lurhanzi l’omwezi guhyahya gwa Tishri, babuganana boshi haguma oku chibuga ch’abantu boshi yi bayunviriza Ezra, n’abandi Balawi, oku bali basoma n’okufasiriya Esheriya ya Mungu. (Efoto 1) Emilala Yoshi, ehirirwe mu “boshi bakala baherhe obwenge b’okuyunviriza,” bayumanga “kurhenga esezi kugera emidi” yi bayunviriza. Guli mufano gukwirire bwenene ku balala boshi banaja oku mbuganano omu Machumbi m’Obwami makwirire! Arhali ntyo? Chiro akaba oli omu Chumbi ly’Obwami ofumbamiremo, onachiyunva sa ziguma k’obwenge bwawe buli bwazerera eyi n’eyi oku bintu birhavire byaba by’akamaro? Akaba ntyo ku bili, shuba owaze oku mufano gw’abola Baizraeli ba mira. Barhaliyunvirize konyine si bayemera n’ebibayunvirhe bihume oku murhima gwabo kugerera ahabarhonderaga kulaka eju y’okubona gurhe eshanja lyabo lyagambirwe kukenga Esheriya ya Mungu.—Ne. 8:1-9.
w07 15/7 buk. 22 chi. 9-10
Wagenderera Kulambagira Kugerera Eroho Si?
9 Obushagaluke buba borhere b’okuyunva busime bunene. Yehova aba “Mungu w’obusime.” (1 Timoteo 1:11; Zaburi 104:31) Omugala anachishingira okujira obulonza bw’Eshe. (Zaburi 40:8; Waebrania 10:7-9) “Obushagaluke bwa Yehova ch’echisenge cherhu.”—Nehemia 8:10.
10 Omwishingo gurhengere emwa Mungu gunarhuma rhwayunva rhutoshekere amango rhuli rhwajira obulonza bwa Mungu chiro n’omu bihe bikomere, amaganya, changwa amalibuko. Rhunayunva obusime bunene bwenene bulerherwe ‘n’okumenya Mungu bwinja’! (Mezali 2:1-5) Obwira bwerhu haguma na Yehova bunarhulerhera obusime, bunalerhwa n’obumenyi b’okuli n’obwemere muye n’omu nchungu ya Yesu Kristu. (1 Yohana 2:1, 2) Echindi chinarhulerhera obusime kuli kuba omu mulala muguma g’omu gulu lyoshi gwa bene-berhu na bali-berhu. (Sefania 3:9; Hagai 2:7) Obulangalire bwerhu b’Obwami n’olukengo l’okuhubiri emyazi minja binarhusimisa. (Matayo 6:9, 10; 24:14) Ebyola byoshi binarhuha obunihire b’okulama esiku n’amango. (Yohana 17:3) Bulala rhugwerhe obulangalire bunene ntyo, kweri “rhukwanene kugwarha omwishingo.”—Kumbukumbu 16:15.
Obuhirhi bw’Ekiroho
it-1-F buk. 151 chi. 7
Echiaramu
Hagerere emyaka Abayahudi bamalire kurhenga omu buhungiro Ebabiloni, babuganana e Yerusalemu, omudahwa Ezra abasomera echitabu ch’Esheriya, n’abandi Balawi bafasiriya abantu echola echitabu ch’Esheriya. Nehemia 8:8 haderhere: “Bagenderera kusoma omu chitabu, omu Sheriya ya Mungu w’okuli n’omulenge, baliri bafasiriya bwinja n’okuyerekana bichi biderhere; na ntyo barhabala abantu bayunve ebili byasomwa.” Okola kufasiriya changwa okurhabala abantu bayunve ebili byasomwa, kwakaba eyi kwalihirirwe mw’okugalukira misemwa miguma y’Echiebrania banayiderha oku bugeke omu lulimi lw’Echiaramu Abayahudi bakaba balikomere kuderha omu Babiloni. N’echindi, buzira ngangane, chiro akaba oku Abayahudi baliri bayunva Echiebrania, byalihemere bayunve bwinja bwenene bichi ebyasomerwe biderhere.
SIKU 21-27, MWEZI GWA 8
OBUCHIRE B’OMU CHINWA CHA MUNGU | NEHEMIA 10-11
“Balichishetere Bulala Balisimire Yehova”
w98 10/15 buk. 22 chi. 13
Yerusalemu Okulikize Eby’Ezino Lyayo Liderhere
13 “Emipango yakachizerwa” yarholwaga omu siku za Nehemiya, yaliri yarheganya abantu ba Mungu ba mira oku lusiku l’okuhaana ebibambazi bye Yerusalemu emwa Yehova. Aliko haliri echindi chibazo ch’akamaro byalihemere okulwisa juba-juba. Bulala balikala bachifungire omu lupango luzibu-zibu lwa milyango 12, byalihemere abantu baluge omu Yerusalemu. Chiro akaba oku hali Baizraeli baguma balilamiremo, “evile yaliri nzibu-zibu, aliko eyi bantu bageke bonyine balamiremo.” (Nehemia 7:4) Omu kulwisa echola chibzo, “abantu bashurha esimbi omu kurhola muntu muguma mw’ekumi aje kulama e yerusalemu evile nchesibwa.” Okuyemera bashigikira ogola mupango oku bulonza kwalerhera emigisho oku “bantu boshi bachihaanaga oku bulonza baje kulama e Yerusalemu.” (Nehemia 11:1, 2) Luli lwiganyo lwinja orhakalola oku Bakristu b‘okuli zene, ab’ehali zabo zakayemerera bahamira ahakenerwe Abakristu bakulire ekiroho bakarhabala!
w86 15/2 26
Obuharamye Bunahimana
Okuleka obuhirhi bashokolaga n’okuja lama omu Yerusalemu kwalihemere omuntu ayemere aheza bintu biguma-biguma. Abalilamire mw’eyola vile baliri eyi hali obuhanya bwakabafarha. Eju y’ebyola byoshi, abandi baliri babona ba volontere bayemeraga bajayo oku bakwanene okusingizwa, na nta ngangane baliri basalira Yehova abagishe.
w16.04 buk. 8 chi. 15
Okuba Mwimana Kunarhuma Omuntu Ayemerwa na Mungu
15 Amango rhuhaana akalamo kerhu emwa Yehova, rhwalimulaganyize oku rhwajira obulonza bwage buzira luhinzo. Rhwalimenyere k’okugala kuyeneza echola chilagane kuhemere okuchihangana bwenene. Chiro akaba ntyo, obola bulonza bwerhu bunageregezwa amango bamarhuhema rhujire echintu rhurhakasimire. Amango rhwamachihaana ntyo n’okuyemera rhwakolera Mungu omu kasi karhuhemere okurhenga omu eneo rhunachiyunva rhufumbamiremo, rhwanayerekana oku rhuli bemana. Emigisho okujira ntyo kunalerha eba minene bwenene kulusha byoshi rhwakayemera rhwaheza, changwa amalumwa rhwakapata. (Mal. 3:10) Bobuno gurhe oku bilolere mwali wa Yefta yewe?
Obuhirhi bw’Ekiroho
w06 1/2 buk. 11 chi. 1
Amawazo Makulu m’omu Chitabu cha Nehemia
10:34—Bulagurhe abantu balihemerwe bahanze balerha eshali? Esheriya ya Musa erhalihirire h’erhegeko ly’okuhaana eshali oku hekalu. S’okola kuhema eshali kwaliri kurhabala oku bulagirire bunene bwaliriho. Byali bihemere habonekane eshali zinene z’okuyosa enterekero oku mazabahu. Bishushire oku harhalichili Abanetimu batosheze bagendaga bakola nka baja b’oku hekalu aliko eyi barhali Baizraeli. Byaja byahema, bayinje bashurha esimbi omu kulola bande balerha eshali.
SIKU 28/8–SIKU 3/9
OBUCHIRE B’OMU CHINWA CHA MUNGU | NEHEMIA 12-13
“Obe Mwimana Emwa Yehova Amango m’Okuchishoga Abera”
it-1-F buk. 100 chi. 8
Abaamoni
Bamalire kukula Tobiya omu mbuga y’ehekalu oku chingufu, baja basoma banakolesa erhegeko lya Mungu ly’omu Kumbukumbu 23:3-6 lilahize oku Abaamoni n’Abamowabu barhakwanene kuja omu lubaga lwe Izraeli. (Ne 13:1-3) Elyola rhegeko lyahirwagaho hali hamagera myaka hofi 1 000 bulala Abaamoni n’Abamowabu balilahire kurhabala Abaizraeli amango baliri hofi kuja omu Chihugo Chilaganano, lizigana kuyunvikana kuliyerekene kw’amola mashanja marhalikwanene kuchichanga omu Baizraeli balame haguma nabo omu bulyo bumenyikene n’esheriya omu kuntu bakayunguka n’enyungu zoshi engabo zikwanene. Arhali k’okuderha hoshaho ku muntu muguma-muguma w’Omuamoni changwa Omumowabu barhakalamire omu Izraeli n’okuyunguka n’emigisho Yoshi Mungu aliri aha abantu bage. Echiyerekene ntyo guli mufano gwa Zeleki, oyerekenwe ku naye aliri komanda omu basoda ba Daudi, olekere n’oyola, hali engani ya Rutu w’Omumowabu.—Ru 1:4, 16-18.
w13 15/8 buk. 4 chi. 5-6
Mwajirirwe Bachesibwa
5 Osome Nehemia 13:4-9. Rhulamire n’abantu bakarhurhebeka, che chirhumire birhayorohere okuyorha bachesibwa. Waza oku mufano gwa Eliyashibu na Tobiya. Eliashibu aliri mudahwa mukulu, na Tobiya aliri Muamoni waliri akola nka murhambo w’ehali y’eshishi we Yudea omu burhegesi bwe Perse. Tobiya n’abalibamuungire omukono baliri bapinga byoshi Nehemia aliri ajira omu kushuba kuyumbaka ebibambazi bye Yerusalemu. (Ne. 2:10) Abaamoni balilahizwe ku barhakwanene kuja omu mbuga z’ehekalu. (Kum. 23:3) Bobola si, bichi byarhumaga omudahwa mukulu aha omuntu oli nka Tobia efasi y’okuliramo omu hekalu?
6 Tobiya ali abere mwira wa hofi-hofi wa Eliashibu. Tobiya n’omugala Yehohanani balishabire abakazi b’Abayahudi, n’eju y’echola Bayahudi banene baliri balyongomereza Tobiya. (Ne. 6:17-19) Muguma mu banjukulu ba Eliashibu alishabire mwali wa Sanbalati, guvernere we Samariya, waliri muguma mu bera ba hofi-hofi ba Tobiya. (Ne. 13:28) Obola buguma buyerekene echarhumaga Omudahwa Mukulu Eliashibu ayemerera oyola mupinzani orhanali mwemezi amushumike. Aliko Nehemia aliyerekene kw’ali mwimana ku Yehova omu kukabulira ebintu bya Tobiya byoshi embuga w’echumba ch’okuliramo.
w96 15/3 buk. 16 chi. 6
Okuhurana Echibazo ch’Okugeregeza Obwimana
6 Akaba rhuli bemana ku Mungu, rhurhayemera kujira obwira haguma n’abashombanyi ba Mungu. Che charhumaga omwanafunzi Yakobo ayandika: “Mwabo bagonyi we, murhamenyere k’okuba mwira w’egulu kuli kuba mwanzi wa Mungu si? Owalonza kuba mwira w’egulu ey’amachijira mwanzi wa Mungu.” (Yakobo 4:4) Rhulonzeze rhugwarhe obwimana buli nk’obu Mwami Daudi ayerekanaga amango aderha: “Yehova we, aliko si ntashomba balala banakushomba, na balala banakulahira? Inambashomba orhakalola; babere banzi bani bwenene.” (Zaburi 139:21, 22) Rhurhakalonza haba n’akatyu rhukajira obwira haguma n’abantu banajira ebyaha oku bulonza, bulala ntacho n’echiguma rhwakakola haguma nabo. Obwimana ku Mungu buli nk’obola, bwakarhubuza kukomerana n’abanzi ba Yehova bali nk’abola, rhube haguma nabo masu oku masu changwa kugerera eteleviziyo. Arhali ntyo si?
Obuhirhi bw’Ekiroho
it-2-F buk. 539 chi. 8
Emiziki
Enyimpo zaliri zarholwa oku chili chintu ch’akamaro bwenene oku hekalu. Bibonekene bwinja mu Mandiko manene me Biblia maderhere oku abayimpaji baliri “bakulirwa amandi makasi” abalawi barhula bakola, omu kuntu bachihaane loshi omu kasi kabo. (1Ny. 9:33) Okubona bagenderere kuderhwa nka chigusho chiguma chiminuzize ch’omu Balawi kuyerekene oku baliri omu baligalukire kurhenga omu buhungiro e Babiloni. (Ezr 2:40, 41) Chiro n’omu burhegesi b’omwami Artashasta (Longimanus) we Perse, abayimpaji n’ebindi bigusho by’Abalawi barhalihemerwe nabo balipe ‘ebitansi, echisoke, n’ekoli.’ (Ezr 7:24) Enyuma waho, mwami ahaana erhegeko ‘oku abayimpaji balikwanene kuhaabwa ebi bakenere buli lusiku.’ Chiro akaba mwami Artashasta amenyikene oku ye wahiraga h’elyola rhegeko, intangangane, Ezra yiwalihiragaho kugerera oburhwali mwami amuhaga. (Ne 11:23; Ezr 7:18-26) Che chirhumire, biyunvikene oku chiro akaba abayimpaji nabo baliri Balawi, Ebiblia enabayerekana nka chago-chago chigusho, eyi yaderha oku bilolere “Abayimpaji n’abalawi.”—Ne 7:1; 13:10.