Ang Pinalangga Ko nga Abyan
Sin-o ang imo mga abyan? Amo lamang bala ang imo mga katubotubo? Basaha ang sugilanon sang isa ka pamatan-on tuhoy sa isa sang iya mga abyan nga mga pito ka dekada ang kamagulangan sa iya.
ANG amon pamilya nagsaylo sa Aberdeen, Scotland, mga siam ka tuig na ang nagligad, sang anom ka tuig pa lamang ako. Ginkulbaan gid ako sadto bangod magaeskwela ako sa bag-o nga eskwelahan kag mangilala sing bag-o nga mga abyan. Apang may mapinalanggaon nga nagbulig sa akon sa akon bag-o nga kahimtangan. Isa ka may edad nga babayi, nga nakilala anay sang akon mga ginikanan, ang nagapuyo malapit sa amon puluy-an. Pormal ako nga ginpakilala kag wala madugay nakibot ako sa paghibalo kon daw ano sia ka makawiwili. Bataon sia sa tagipusuon, kag maayo gid magpamayo.
Gin-arkilahan ang balay nga amon gin-istaran, gani nagsaylo kami sa permanente nga balay halos isa ka milya ang kalayuon kay Tiyay Louie. Gingamit ko ang ekspresyon nga “tiyay” bilang pagtahod kag pagpalangga. Ginsubuan ako sang magsaylo kami, kay pirme namon sia ginaduaw sang akon magulang nga lalaki.
Apang, ang eskwelahan nga akon gin-eskwelahan malapit lamang sa balay ni Tiyay Louie. Gani kada Biernes pagkatapos sang klase kag antes ako magsulod sa akon panggab-i nga pag-ensayo sa Scottish Country Dancing sa eskwelahan, nagakadto ako sa balay ni Tiyay Louie agod mag-inom sing tsa. Nangin rutina ko ini. Ginadala ko ang isa sang akon mga libro sang sugilanon, kag ginabasahan niya ako samtang nagakaon ako sing mga cucumber sandwich kag nagainom sing isa ka baso sang mabugnaw nga gatas.
Madumduman ko pa yadtong mga Biernes nga daw tuman kahinay nga nagaligad samtang malangkagon ko nga ginahulat ang alas 3:30 s.h. nga bagting, nga nangin isa ka senyal nga magdalidali ako pakadto kay Tiyay Louie. Sa sini nga tion nga una ko nga natun-an kon daw ano ka makawiwili kag makalilipay ang tigulang nga mga tawo. Sa katunayan, wala ko sia ginakabig nga tigulang. Bataon pa sia para sa akon. Makamaneho sia sing salakyan, kag mamentinar ang isa ka mahumot nga balay kag isa ka hardin—ano pa ang pangitaon sang isa ka bata?
Tatlo ka tuig ang nagligad, kag manugtapos na ako sa elementarya. Namat-od sadto si Tiyay Louie nga indi na niya masarangan sa pagtatap ang iya hardin kag ang isa ka panalgan nga balay amo ang mas praktikal nga pililian. Sadto nga tion indi ko pa mahangpan ang kahulugan sang pagtigulang. Ginsubuan ako bangod ang iya balay didto sa lain nga bahin sang banwa. Ang mga Biernes indi na makalilipay para sa akon sangsa nagligad.
Sang 1990 nangin masinulub-on ang akon pag-eskwela sa hayskol. Ano ang himuon ko sa amo kadaku nga eskwelahan? Paano ako makapakigbagay? Magaeskwela ako sa lain nga eskwelahan malayo sa akon mga abyan, kay ang amon pamilya nagsaylo sa lain nga duog. Apang didto gihapon si Tiya Louie bangod ang iya ginsayluhan nga balay malapit lamang sa akon ginaeskwelahan sa hayskol! Ginpamangkot ko sia kon makakadto ako sa iya balay kon tigpalanyaga agod kaunon ang akon mga sandwich. Sa amo isa naman ka bilidhon nga rutina sang pagpanyaga ang nasugdan.
Nagapati ako nga amo yadto ang tion nga nagbag-o ang amon kaangtanan gikan sa bata-sa-tigulang nga kaangtanan padulong sa isa ka magkapareho nga kalipay upod sa isa kag isa. Makita ini sa madamo nga paagi, apang ang isa nga talalupangdon amo sang ginsugdan namon nga ginbasa sing dungan ang klasiko nga—Jane Eyre, Villette, Pride and Prejudice, kag ang The Woman in White—sa baylo sang akon mga libro sang sugilanon. Naghamtong na ang akon pagpili sa materyal nga akon ginabasa.
Gintudluan ako ni Tiyay Louie nga ang gugma sa mga tawo isa ka abilidad kag isa ka arte. Kon indi bangod sa iya, ayhan wala ko ini matun-an tubtob sang nagdaku na ako. Gintudluan niya ako sa pagpamati, kag wala ina matun-an sang madamong tawo sa sining masako gid nga kalibutan, tigulang man ukon pamatan-on. Samtang nagasikungkong ako sa iya sopa, ginsugiran niya ako sang mga estorya sang iya kabuhi kag sang iya mga naeksperiensiahan. Nalipay gid ako sa tuman ka makawiwili nga ihibalo sining babayi.
Gintalikdan ni Tiyay Louie ang—pagpamana, pagtigayon sing kabataan, kag isa ka karera—bangod sang pagtatap sa iya mga ginikanan kag sa iya tiya sa makahalanusbo nga mga balatian. Nagpaposible ini sa iya manghod nga lalaki nga makapabilin sa bug-os tion nga ministeryo.
Sang nagligad nga duha ka tuig, nagluya ang panglawas ni Tiyay Louie, kag nakita ko ang kabang-awan, kabudlayan, kag kasakit nga dala sang pagtigulang. Sining karon lang, sa edad nga 84 anyos, nag-untat na sia sa pagmaneho, kag nangin daku ini nga pagtilaw sa iya. Naanad sia sa aktibo gid nga kabuhi, kag ang pagtiner karon sa iya balay tuman ka makapulung-aw. Dapat niya pakigbatuan ang balatyagon nga nagaistorbo sia sa iban. Bisan pila ka beses namon sia ginsilingan nga palangga namon sia kag himuon namon ang tanan para sa iya, ginabasol niya gihapon ang iya kaugalingon.
Ang mas mabudlay sa karon amo nga ginabudlayan sia sa pagpaligo kag pagsuksok sang bayo. Bisan pa nga ginahimo niya anay ini para sa iban, isa ka pagtilaw karon nga masapwan ang iya kaugalingon nga nagakinahanglan sing kasubong nga bulig. Nagtudlo ini sa akon nga bisan kon ang mga tawo indi na makahimo sing tanan nga butang para sa ila kaugalingon, takus gihapon sila sang aton pagtahod.
Apang, labaw sa tanan, ini nga eksperiensia nakabulig sa akon nga mahangpan kon ano ang pagtigulang. Ang tagsa ka butang nga indi na masarangan himuon ni Tiyay Louie nagapahibi sa akon. Labi sa tanan, kon makita ko sia nga ginapung-awan ukon ginasakitan sing tuman, luyag ko nga maghilibion. Ang labi ko gid nga ginakanugunan amo nga ang tanan niya nga kaalam indi mahimo matigayon ukon maapresyar sang iban nga bata nga mas lamharon sa akon.
Kon kaisa ginahunahuna ko kon bala takus na ang akon nahimo para sa iya. Nalipay bala sia sa akon kag ginpalangga ako subong sang pagpalangga ko sa iya? Apang kon magkadto ako agod magpanyaga kag ginahakos sia, nagakadula ang tanan ko nga pagpangduhaduha.
Ginapabugal ko ang pagtigayon sing amo nga sahi sang abyan. Gintudluan niya ako sing madamo gid maayong mga kinaiya—labi sa tanan gintudluan niya ako sing paghigugma. Indi ko pag-ibaylo ang iya pagpakig-abyan sa isa ka gatos nga abyan nga katubutubo ko. Bisan pa nga sa indi madugay mahalin na ako sa eskwelahan kag indi na makakadto sa iya balay sa pagpanyaga, indi gid ako mag-untat sa pagpalangga, pagduaw, kag pagbulig sa akon pinalangga nga abyan. Gintudluan niya ako nga ang kabuhi mahimo mangin malipayon kag makaalayaw kon ginahunahuna mo ang iban antes sang imo kaugalingon.—Gin-amot.
[Laragway sa pahina 12]
Upod kay Tiyay Louie