Inang Makatilingala nga Organo—Ang Aton Tagipusuon

“MAGAPASALAMAT ako sa imo, kay ginhimu ako sing makahalangawa kag makatilingala. Makatilingala ang imo mga binuhatan, ang akon kalag nakakilala sing maayo sini.” (Salmo 139:14) Inang mainapresyahon nga pinamulong ni manalagna David nagatandog gid sa nasulod naton, kay sa pagkamatuod ginhimu sang Manunuga ang aton lawas sa paagi nga nagapukaw sang katingala kag kahangawa.

Busa, sa iya libro Man the Unknown, si Alexis Carrel, nagdaug sang Nobel nga premyo, nagsiling nahanungod sa dugo, “ang suba sang kabuhi” nga nagapanalaytay sa aton arterya kag kaugatan: “Ginadala sini sa tagsa ka selula ang nagakaigo nga pagkaon. Sa amo man nga tion, nagapanghikot subong panguna nga manugtinlo nga nagakuha sang mga higku nga ginapain sang buhi nga mga tisyu. Nagaunod man ini sang kemikal nga mga sustansia kag mga selula nga makasarang sa pagkay-o sa mga organo kon kinahanglanon. Makatilingala gid ining mga kinaiya. Kon nagahimu sinang makahayanghag nga katungdanan, ang nagailig nga dugo daw kaangay sang makusog nga sulog nga, sa bulig sang lunang kag kahoy nga naanod sa sulog sini, magasugod sa pagkay-o sa mga balay nga yara sa pangpang.” (Pahina 77-8) Huo, handurawa ang pagkaon kag higku sang lawas nga ginaatipan sa amo man nga ilig kag wala gid nagatublag ang isa kag isa! Kag ano ang nagahimu sa sining suba sang kabuhi nga mag-ilig sa aton lawas? Ang tagipusuon!

Ang tagipusuon amo gid ang pagpadayag sang kaalam sang Manunuga. Isa ini ka mahumok maskular nga organo nga subong kadaku sang inumol sang isa. Sa mga lalaki nagabug-at ini sing 11 onsas kag sa mga babayi sing 9 onsas.a May apat ini ka chamber, ang duha sa tuo kag ang duha sa wala. Ang natuo mas naibabaw nga chamber nagabaton sang dugo gikan sa sirkulasyon sa lawas. Kon mabuta na ini, ang dugo ginabomba pakadto sa naubos nga chamber kag halin didto pakadto sa baga. Ang madamung valve nagapugong sa dugo gikan sa pagpundo kon ginabomba pasulod. Sa baga ginapaguwa sang dugo ang iya carbon dioxide kag sa amo man nga tion nagakuha pasulod sang kinahanglanon katama nga oksiheno. Halin sa baga ang dugo nagaagi sa mas naibabaw nawala nga chamber, gikan diri ginabomba ini sa naubos nga chamber kag paguwa sa sirkulasyon sa lawas, nagahimu sa dugo nga mapakaon ang tanan nga selula sang lawas kag makuha ang ila lainlain nga higku.

Gani sing aktuwal may yara duha ka pagbomba kag duha ka sirkulasyon. Ang magulogamay diutay nga duha ka natuo nga chamber nagaatipan sa sirkulasyon sang dugo sa baga, kag ang madulodakudaku kag makusogkusog nga duha ka natuo nga chamber nagadala sang dugo sa bilog nga lawas. Sa kabilogan may yara mga 60,000 milyas (97,000 km) ka blood vessels—mga arterya, mga kaugatan kag capillaries.

Sa hitsura, ang tagipusuon ginahuman sang nalala sing pinakasibud nga maskulo sa lawas. Kon ang isa ka tawo nagadalagan sing tuman kadasig, ining pinasahi nga maskulo nagahimu sa iya tagipusuon nga mangabudlay sing doble sangsa iya iban nga maskulo. Ina nga mga maskulo kapuyon sa ulihi, apang ang maskulo sang tagipusuon nagapangabudlay sing walay langan halin sa pagkabun-ag tubtob sa lulubngan. Apang, ang tagipusuon diutay lamang sing pahuway sa tapos sang kada pitik. Pagkatawo ang tagipusuon nagapitik sing mga 150 ka beses sa isa ka minuto; pagkahamtong nagahinay ini tubtob mga 72 ka pitik kada minuto.b Sa bug-os nga pagkabuhi nga mga 70 ka tuig, ang tagipusuon nakapitik sing mga 4,000 ka milyon ka beses. Kag sa sina nga tion nakabomba ini sing 46 ka milyon ka galon, ukon mga 174 ka milyon ka litro, sang dugo. Ang tagipusuon nagapitik sing doble kadasig kon mag-ehersisyo kita sing makakalapoy, kag nagapitik man ini sing labi kahinali kon maganyat kita, mahadlok ukon maakig, gani nagahanda sa aton sa “pag-away ukon pagpalayo.”

Ang isa pa ka talalupangdon kaayo nga kamatuoran nahanungod sa tagipusuon amo nga ginaaman sini ang iya kaugalingon nga enerhiya. Ang autonomic nervous system amo ang nagahimu sang pagbulagay nga aksion sa tiyan sa paghanda sini sa pagkaon agod tunawon kag amo ang nagahimu sang ritmiko nga aksion sang mga tinai diin ang mga higku sang lawas ginapaabante, nga sa ulihi pagguwaon. Apang ang tagipusuon may iya kaugalingon nga tuboran sang enerhiya, ang pacemaker. Wala pirme ginaapresyaha ini nga kamatuoran. Gani ang diutay nga tagipusuon nagasugod sa pagpitik antes ini masuplayan sang bisan ano nga ugat. Kag ang tagipusuon natukiban nga pirme nagapitik kon kuhaon gikan sa lawas, kag amo gid sini kon ang tagipusuon ginasuplayan sang dugo.

Sa pagkamtuod inang importante, mapisan nga organo nagakabagay nga tratahon sing maayo. Nagakahulugan ina sang paghatag sing nagakaigo nga nutrisyon, paghatag sa sini sing nagakaigo nga pahuway, subong man ehersisyo, agod magpabilin nga makusog. Ang tabako dapat likawan. Sing dugang, ang timbang kag pagkahaganhagan dapat ipakita sa pagkalipay sa maayong mga butang sa kabuhi.

Sanglit ang tagipusuon importante nga organo, masami ini ginasambit sa Biblia. Apang, subong sang makita naton, ang ginapadaku sang Biblia amo ang malaragwayon sa baylo sang literal nga tagipusuon.

[Mga footnote]