Pagbantay sa Kalibutan

Nuklear nga Tigtulugnaw Posible

● Sa nakilal-an nga mga katalagman sang radyoaktibidad kag pagkalaglag sang ­ozone lay­er subong makamamatay nga mga resulta sang inaway nuklear, idugang ang isa pa​—⁠ang nuklear nga tigtulugnaw. Ang report sang Na­tion­al Acad­emy of Sci­ences sang Estados Unidos nagapakita nga ang isa ka mabaskog nga nuklear nga tigtulugnaw posible nga magasunod sa isa ka daku nga inaway nuklear. Suno sa The New York ­Times, ang report sang A­cad­emy nagsiling nga ang “pagnubo sang temperatura halin sa 18 pa 45 ­degrees [Cel­sius] mahimu nga magadugay sing binulan sa ­North Tem­per­ate Zone, upod ang halos bug-os nga pagkadula sang kapawa sa kalabanan nga bahin sang Nakatundan nga Hemisperio.” Tignapulo ka milyon ka tonelada sang agyo kag aso ang magaibwal sa atmospera gikan sa nuklear nga mga lupok kag sunog, paagi sa amo balabagan ang silak sang adlaw. Bisan ang nabagatnan nga hemisperio maapektohan kon ang yab-ok kag agyo nga mga panganod paliron padulong sa pihak nga bahin sang kalibutan. Ang teoriya nga inang hinimu-sang-tawo nga kapahamakan posible, nga una nga ginteoriya sang 1983 sang isa ka diutay nga grupo sang mga sientipiko nga nagpanalawsaw sa guwa sang pangulohan sang E.U., wala na “ginasikway sang pila ka kritiko subong pakotpakot lamang sang tawo nga mahuyugon sa pagpadaku sang isa ka butang,” siling sang ­Times.

Bag-o nga Planeta Natukiban?

● Ang isa ka nagapanalawsaw nga grupo sang mga astronomo sang Estados Unidos gikan sa Uni­ver­sity of Arizona kag sa Na­tion­al Op­ti­cal As­tron­omy Ob­serv­ato­ries nakatukib sing isa ka butang nga subong sang planeta nga halos pareho kadaku sang Jupiter sa guwa sang aton sistema solar. Nagapati sila nga ining daku, gaseoso nga butang nga nagalibot sa isa ka malayo nga bituon sang konstelasyon nga Oph­iu­chus isa ka planeta​—⁠ang unauna gid nga nakita sa guwa sang aton sistema sang mga planeta. Apang, ang iban pa nga mga astronomo wala nagaugyon. Sila nagasiling nga ang butang indi isa ka planeta, kag indi man ini isa ka matuod nga bituon. Sa baylo, mahimu nga isa ini ka una nga pamatuod sang bug-os nga bag-o nga hugpong sang mga butang nga ginatawag ­brown ­dwarfs. Ano man ini, ang duha ka bahin nagaugyon nga ang natukiban talalupangdon kag makakulunyag. Ang bag-o nakit-an nga butang 21 ka light­years​—⁠mga 123 ka trilyon ka milya (198 trilyon km)​—⁠ang kalayuon gikan sa Duta.

Panghapay sang Tiggulutom sa mga Pamatan-on

● Isa ka milyon ka kabataan sang Etiopia nga kubos sa apat ka tuig ang edad ang nagakagutman, kag mahimu nga mga katunga sa ila ang magaantos sing permanente nga sablag bangod sang tiggulutom, report sang The New York ­Times. “Maathag nga magaabot ang isa ka kaliwatan sang taga-Etiopia nga kabataan nga pakunulon, sa lawas kag hunahuna, sang malawig nga tig-ilinit nga ila ginaeksperiensiahan,” siling sang direktor ehekutibo sang Uni­ted Na­tions Chil­dren’s Fund. Ang emerhensya nga pagdala sang mga eroplano sing mga kalan-on kag mga bulong makahatag lamang sing temporaryo nga paumpaw. Ang report sang NU nagatagna: “Wala sing ginapanan-aw nga katapusan sa hipos nga pag-antos sang indi mapanghiwala nga labing grabe nga kapahamakan sang tawo sa sining karon lang nga maragtas sang Aprika.”

Katalagman sa Pagpatughong sing Dugo

● Ang pagpatughong sing dugo makatalagam sa may kanser nga mga pasyente, paandam sang pila ka medikal nga pagtuon sa Hapon. Suno sa Hapones nga pamantalaan nga Asahi Shim­bun, nasapwan sang mga pagsurbe sang Main Sur­gery and ­Blood Trans­fusion Lab­ora­tory sang Juntendo Uni­ver­sity nga “ang mga pasyente nga may kanser sa kolon nga wala ginatughungan sing dugo may mas daku nga kahigayunan nga maluwas” sang sa mga gintughungan. Amo man nga mga resulta ang nasapwan sang Na­tion­al Fu­kuo­ka Cen­tral Hos­pi­tal sa ila pagtuon sa mga pasyente nga may kanser sa matris. Daw subong bala nga ginapahuyang sang dugo nga ginatughong ang sistema sang lawas sa pagbato, sa amo mahulas nga nagalapta ang kanser. Si Shozo Murakami, presidente sang Japan ­Blood Trans­fusion So­cie­ty, nagsiling: “Ang isa ka report sang Amerika nagapamatuod nga ang kahigayunan nga maluwas ang mga pasyente nga may kanser sa suso kag sa baga ginabuhinan sang dugo nga ginatughong. Apang, madamu nga doktor nga nagatughong sing dugo ang wala nagabinagbinag sang kamatuoran nga ginapaluya sang pagtughong ang imunidad.”

Pinakamadamu nga Krimen sang Europa

● Sa 14 ka pungsod sang Europa, ginreport nga ang Britanya amo ang may pinakamataas nga krimen sa kabilogan suno sa isa ka pagsurbe sang Gal­lup sining karon lang. Ang surbe, nga ginsakdag sang The Dai­ly Tele­graph sang London, nagpamangkot sa mga isa ka libo ka tawo sa tagsa ka pungsod nahanungod sa pagpangawat, pagpanghold-ap, kag personal nga mga pagsalakay sa sulod sang nagligad nga lima ka tuig. Nasapwan sang surbe nga ang Pransya amo ang may pinakamadamu nga kawatay, 17 porsiento; ang Hol­land nagapanguna sa Europa sa hold-ap, 30 porsiento; kag ang Espanya nagapanguna sa mga pagsalakay, 6 porsiento. Sa tagsa sang tatlo ka kategoriya, ang Britanya amo ang ikaduha kag gani amo ang nagapanguna sa Nakatundan nga Europa sa kabilogan nga krimen.

Ang Imo Kuarta Ukon ang Imo Kabuhi?

● Ang isa ka bag-o nga pagtuon nga ginhimu sang duha ka mananalawsaw sa Uni­ver­sity of Chi­cago nagalaygay: Dili magbato kon ikaw ginahold-ap. Ginapadaku sing hinali sang pagbato ang katalagman nga patyon ikaw. Ang ila report, “Vic­tim In­jury and ­Death in Urban Rob­bery,” nag-analisar sing mga isa ka libo ka hold-ap nga ginreport sa polisiya sa sulod sang isa ka tuig nga tion sa siudad sng Chicago. “Ang pagpangindi sang biktima sa pagkooperar sa hold-aper ginabangdan sang pagpaindisanay sang mga buot,” siling sang report. Sa isa ka hold-ap, ang mga mananalawsaw naghinakop, “ang husto nga sabat sa pamangkot kon bala ang imo kuarta ukon ang imo kabuhi amo, ihatag ang imo kuarta.”

Ganansia Kontra sa mga Tawo

● Ang industriyal nga mga aksidente sa nahamtangan sang gatong kag kemikal nag-uyog sa tatlo ka nagauswag nga mga pungsod, sang nagligad nga tuig nagpatay sing kapin sa 3,000 ka tawo. Sa tagsa ka kapahamakan, ang mga tawo nga nagapanong sa slam kag nagapuyo malapit kaayo sa industriyal nga mga planta​—⁠amo ang mga biktima. Ang mga unos nga kalayo gintuga sang isa ka naglitik nga tubo sang gasolina sa Cubatao, Brazil, kag ang naglupok nga tangke sang petrolyo sang gas sa Siudad sang Mexico, nagkutol sa kabuhi sang mga isa ka libo ka imol nga katawhan. Kag nasaksihan sang sentral nga India ang pinakagrabe sa maragtas nga kapahamakan nga may kaangtanan sa kemikal kag industriya. Ang makahililo nga gas nga nagahalin sa pabrika sang pestisidio nangin isa ka puti nga panganod sang kamatayon para sa dimagkubos 2,000 ka tawo nga nagapuyo malapit sa planta.

Ang iban sang nagauswag nga mga pungsod wala sing ­zoning laws nga nagapain sang industriyal kag ginapuy-an nga mga duog ukon indi sila estrikto sa pagpatuman sini. “Kag ang mga gobierno wala sa posisyon nga estriktuhon ang mga regulasyon bangod sa madamu nga duog ang industriya nga nadalahig amo ang una nga palangabuhian,” siling sang editor sang Haz­ard­ous Ma­te­rial In­tel­li­gence Re­port to the As­so­cia­ted ­Press. Ang imol nga mga pungsod nga may manubo nga talaksan sang kalig-onan sang sa mauswagon nga mga pungsod “mahimu nga mangin internasyonal nga mga basurahan,” siling sang report sa Nasyones Unidas. Daw subong bala nga sa ganansia-batok-sa-katawhan nga inaway, ang mga imol masami nga amo ang pierdi.