Pamangkot sang mga Pamatan-on...

Dalaga nga Iloy—Matabo Ayhan Ini sa Akon?

Pagdumdom ni Robin apendiks niya ang nagasakit. Apang sang wala mag-untat ang sakit, nagpatan-aw sia sa doktor. Apang, wala gid niya ginpaabota ang “preg­nan­cy test.”

Wala man sia maglaum nga sugiran sia nga positibo ang resulta sang test.

“Nagdulom sing bug-os ang akon panghunahuna sang mabatian ko ang balita,” siling ni Robin. “Naghigda ako sa lamesa nga subong bala nadula ang akon panghunahuna. Indi ko mahunahuna kon ano ang matabo sa akon. Indi ko mahunahuna kon paano sugiran ang akon iloy kag amay. Namuragmuragan lamang ako sang ginteleponohan ko ang akon nobyo kag ginsugiran sia nga nagamabdos ako.”

TAGSA ka tuig sa Estados Unidos, kapin sa isa ka milyona ka wala makasal nga tin-edyer nga mga lin-ay ang nagabaton sing makahaladlok nga balita nga sila nagamabdos. Ang Teen­age Preg­nan­cy: The Prob­lem That ­Hasn’t Gone Away nagasiling: “Kapin sa isa sa 10 ka tin-edyer ang nagamabdos kada tuig, kag ang proporsion nagadugang. Kon indi magbag-o ini nga lakat, apat sa 10 ka pamatan-on nga mga babayi ang magamabdos sa dimagkubos sing makaisa samtang tin-edyer pa sila.”

‘Matabo ayhan ini sa akon?’ mahimo paligban sang isa ka pamatan-on nga lin-ay.

Nagadamo ang Dalaga nga mga Iloy—Ngaa?

Daw makalilibog kon ngaa kadamo gid nga mga lin-ay ang nangin dalaga nga mga iloy. Ang lugak nga kasugoan para sa aborsion kag ang pagkamadali matigayon sang mga kontraseptibo amo ang ginbangdan sang pag-utwas sang ginatawag nga seksuwal nga pagbag-o. ‘Sa katapusan,’ pangatarungan sang madamo, ‘ang mga pamatan-on makatilaw na sing sekso nga wala sing mga resulta.’ Apang ang pagmabdos sang mga tin-edyer padayon sa pagdamo. Ano ang kabangdanan sini? Mahimo ayhan nga ang isa ka dalaga nga iloy may kaangtanan sa isa ka pinasahi nga kahimtangan?

Amo sini ang pagpati sang iban. Halimbawa, madamo sang dalaga nga iloy ang naghalin sa imol nga mga pamilya. Busa ang iban naghinakop nga ina nga mga lin-ay may yara manubo nga talaksan sa moral. Apang, ang iban nagasiling nga ang kabangdanan sang dalaga nga iloy amo ang indi maayo nga relasyon sang iloy kag anak nga babayi ukon ang kahuol. Ang labi nga makapakibot sa tanan amo ang pagpati nga ang dalaga nga mga iloy luyag gid magmabdos, nga ang pag-angkon sing bata isa ka sabat sa mabaskog nga pagkinahanglan sa gugma, ukon nga ginagamit nila ang pagmabdos sa pagsiod sa isa ka lalaki nga pakaslan sila.

Apang, si Robin mapait nga nagakadlaw sa sina nga mga ideya. Kay bisan pa sang tion nga indi sia katapo sang Cristianong kongregasyon, sia nagpati—kag nagapati gihapon—nga ang sekso sa wala pa ang kasal malain. (Ginapakita sang pagpanalawsaw nga ang dalaga nga mga iloy gikan sa imol nga mga pamilya may yara gid mga talaksan sa moral—apang wala nila ini ginasunod.) Dugang pa, indi matuod nga malain ang ila relasyon sa pamilya, ukon wala sia nagatinguha nga siuron ang iya nobyo sa pagpakasal sa iya. “Wala ako sing luyag sa iya,” baton niya. Apang nagmabdos si Robin.

Ang matuod, tumalagsahon ang isa ka tin-edyer nga luyag magmabdos sing hungod. Ngaa, nian, may yara dalaga nga mga iloy? Ang artikulo ni Je­rome D. Paul­ker nagahimo sining masakit nga konklusyon: “Ang mga bata nga nabun-ag sa guwa sang pag-asawahay wala maghalin sa tulabong ukon resulta sang paghandum sing bata sa guwa sang pag-asawahay, kundi sa baylo resulta ini sang seksuwal nga paghiusa.”—Ginbalikwat sa Un­planned Par­ent­hood.

Pagsab-ug nga Wala sing Pag-ani?

Busa ang pagdamo sang dalaga nga mga iloy nagapadaku sa kaalam sang laygay sang Biblia sa Binuhatan 15:29 nga ‘maglikaw sa pagkamakihilawason.’ Sing makawiwili, ina nga bersikulo sang Biblia nagasiling pa: “Kon maglikaw kamo gikan sa ila sini, mangin maayo sa inyo. Maayong lawas sa inyo!” Matuod, pila lamang ka pamatan-on karon ang nagasunod sining maayong laygay. Ang Alan Gutt­mach­er In­sti­tute nagreport: “Sa promedyo, ang mga tin-edyer nagasugod sa paghimo sing seksuwal nga butang sa edad nga mga 16. Tumalagsahon ang isa ka pamatan-on nga indi pa makatilaw sing sekso sa wala pa makasal sa edad nga 19.” Apang ano ang malain sa ‘pagkatumalagsahon’ ukon tuhay? Sa pagkamatuod, ang lin-ay nga may kaisog sa pagsiling sing indi sa sekso antes sang kasal indi makaeksperiensia sing malain nga sukma sang wala ginakinahanglan nga pagmabdos.

Apang, ang iban nagabatyag nga posible nga likawan ang mga resulta sang paglalis sa mga talaksan sa moral sang Dios. Halimbawa, ang Alan Gutt­mach­er In­sti­tute, nagarekomendar sing isa ka programa sang “realistiko nga edukasyon sa sekso, isa ka napasangkad nga serbisyo sa pagpugong sang pamilya . . . pagtigayon sang serbisyo sang legal nga aborsion.” Apang praktikal gid bala nga sakdagon ang lugak nga paggawi? Matuod, madamo nga pamatan-on ang wala gid sing hinalung-ong sa mga kamatuoran sang kabuhi. Ang mga ginikanan masami nga nagakapaslawan sa pagpakighambal sa ila kabataan tuhoy sa pribado nga mga butang. Ang mga programa tuhoy sa edukasyon sa sekso napamatod-an man nga indi nagakaigo.

Matuod man nga ang pagkaignorante sa seksuwal nga butang wala nagahatag sing kalipay. Sa iya pagtuon sa kapin sa 400 ka nagamabdos nga tin-edyer, si Frank Fur­sten­berg, Jr., nagsiling nga “ang kalabanan sulitsulit nga nagsiling sa interbyu, ‘Wala gid ako maghunahuna nga matabo ini sa akon.’” Ngaa? Sa masami puno sila sing sayop nga mga ideya. Bangod madamo sila sing kilala nga mga abyan nga wala magmabdos, nagdumdom sila nga mahimo man nila ini. Si Fur­sten­berg nagsiling man: “Ang pila nagsiling nga wala sila maghunahuna nga magmabdos sila ‘sa gilayon.’ Ang iban pa gid nagdumdom nga kon sila maghimo sing seksuwal nga relasyon sing ‘kis-a lamang’ indi sila magmabdos . . . Sa ila madugay nga paghimo sini nga wala nagamabdos, labi nga nag-isog sila sa paghimo sini.”b

Walay sapayan, ang edukasyon sa sekso ukon ang pagpugong sang pagpamata indi magapugong sa mga nagalalis sa Pulong sang Dios sa ‘pag-ani sang ila ginsab-ug.’

Indi Garantiya

Sing maathag, ang mga pamatan-on nagakinahanglan sing sibu nga impormasyon nahanungod sa pagpanganak. Kag labing maayo nga tigayunon nila ini gikan sa ila mga ginikanan. Mahimo nga indi mahapos para sa ila nga hambalan ang tuhoy sa sekso, apang ang kalabanan nga mga ginikanan magatinguha sini.

Apang, ang ihibalo lamang indi magapugong sa isa ka lin-ay nga mangin dalaga nga iloy—kon sia nagapatuyang sa sekso. Halimbawa, si Robin nakahibalo nahanungod sa pagmabdos kag pagpugong sang pagpamata. Apang wala sia sing gingamit sa pagpugong sang pagmabdos. Ngaa? Una, nahadlok sia—subong sang madamo nga pamatan-on—nga ang paggamit sing pildora magahalit sang iya lawas. Apang, sia nagbaton pa: “Kon mag-inum ako sing pildora agod punggan ang pagmabdos, ginabaton ko sa akon kaugalingon nga malain ang akon ginabuhat. Indi ko yadto mahimo. Gani ginpanas ko na lang sa akon hunahuna ang akon ginahimo kag naglaum nga wala sing malain nga matabo.”

Huo, ang mga lin-ay nga nagatilaw sing sekso sa wala pa ang kasal masami nga ginapaantos sang ila konsiensia! Ang Biblia, sa Roma 2:14, 15, nagapakita nga bisan ang mga di-Cristiano mahimo tublagon sang ila konsiensia kon lalison nila ang mga talaksan sa moral. Sa ginsambit kaina nga pagtuon ni Fur­sten­berg, “halos katunga sang mga tin-edyer ang nagsiling nga importante nga maghulat ang isa ka babayi tubtob sia makapamana kag magtilaw sing sekso . . . Sing indi mapanghiwala, may yara maathag nga pagkatuhay sa ginhambal kag sa ginhimo . . . Nakatigayon sila sing isa ka sahi sang talaksan kag nakatuon sa paghimo sing lain.” Bangod sang pagsumpakilay sang balatyagon “labi pa nga nabudlayan ining mga babayi sa pagpakig-angot sing realistiko sa mga resulta sang ila seksuwal nga paggawi.”

Matuod, madamo nga pamatan-on ang nakapahipos sa tublag sang ila konsiensia kag naggamit sing paagi sa pagpugong sang pagpamata. Apang garantiya bala nga ang isa indi mangin dalaga nga iloy? Ang libro nga Kids ­Having Kids nagapahanumdom sa aton: “Ang tagsa ka metodo may kapaslawan. . . . Bisan pa kon ang wala makasal nga mga tin-edyer padayon nga nagagamit sing mga metodo sa pagpugong sang pagpamata . . . 500,000 gihapon ang nagamabdos kada tuig.” Ang isa ka 16-anyos nga dalaga nga iloy nga si Pat ginbalikwat nga nanganduhoy: “Matutom ako [nga nag-inum sing pildora batok sa pagpamata]. Wala gid ako sing nawasi nga isa ka adlaw.”

‘Ginaani Mo ang Imo Ginsab-ug’

Sa amo ang mga pulong nga ginsulat sa Biblia mga duha ka libo ka tuig sang una napamatod-an nga matuod: “Dili kamo magtalang: Ang Dios indi tiliawtiawan. Kay bisan ano ang ginasab-ug sang tawo, ina man ang iya anihon.” (Galacia 6:7) Sa pagkamatuod, ang ginapakamalaut sang Pulong sang Dios amo ang pagkamakihilawason—indi ang pagmabdos. Ang pagmabdos isa lamang sang mga paagi nga ang isa makaani sing indi makalilipay nga ani gikan sa pagkamakihilawason.

Ang pagpakighilawas may epekto nga kapin ka makahalapay sang sa pagmabdos. Ginapunggan sini ang isa sa pagtigayon sing matinlo, kalahamut-an nga tindog sa atubangan sang Dios. “Kay amo ini ang kabubut-on sang Dios,” siling sang Biblia, “nga maglihi kamo sa pagkamakihilawason.” (1 Tesalonica 4:3) Apang may paglaum pa ang mga tawo nga nasiod sa imoralidad. Mahimo sila magliso kag magpalapit sa Dios upod ang mahinulsulon nga panimuot ni Hari David, nga nagsulat: “Pakitai ako sing kahamuot, O Dios, suno sa imo mahigugmaon nga kaluoy. Suno sa imo bugana nga kaluoy panasa ang akon mga paglalis. Hugasi ako sing bug-os gikan sa akon mga kalautan, kag tinloi ako gikan sa akon sala.”—Salmo 51:1, 2.

Ang mga katalagman sang sekso sa wala pa ang pag-asawahay—sa pisikal kag sa espirituwal—daku. Indi magpadaya sa mga tawo nga nagasiling nga indi ikaw mahalitan sini.

[Footnotes]

[Kapsion sa pahina 22]

‘Matutom ako nga nag-inum sing pildora. Wala gid ako sing nawasi nga isa ka adlaw.’—16-anyos dalaga nga iloy.

[Laragway sa pahina 21]

Madamo nga pamatan-on ang nagadumili sa pag-atubang sa posible nga mga resulta sang ila mga buhat