Sin-o ang Yara sa Katalagman?

SA DIIN naghalin ang virus sang AIDS? Ang nagapangibabaw nga opinyon sa tunga sang mga doktor sa Europa kag Amerika amo nga naghalin ini sa Sentral nga Aprika. Ang berde nga amo sa Aprika nagadala sing kaanggid sini nga virus, kag ginapatihan nga ang virus nakasulod sa tawo paagi sa ila suod nga pagpakig-angot sa sini nga mga amo.

Apang ang mga biktima sang AIDS una nga nakilal-an sa Estados Unidos. Paano nakalab-ot sa ila ang virus? Paagi sa Haiti, suno sa popular nga opinyon. Madamo nga taga-Haiti ang nagduaw sa Aprika sa tion sang programa nga pagbaylohanay sing kultura sang tunga-tunga sang katuigan 1970. Sang ulihi, ginasiling nga ang mga homoseksuwal nga nalatnan sini samtang nagabakasyon sa Haiti, nagdala sang AIDS sa Nueva York.

Apang, ina nga mga teoriya, mabaskog nga ginapamatokan sang mga Aprikano, nga nagatawag sini subong isa ka “propaganda nga kampanya.” Si Dr. V. A. Orinda, nga editor sang isa ka publikasyon sa medisina sa Aprika, nagsiling nga ang mga turista gikan sa bilog nga kalibutan nagdala sang AIDS sa Aprika. Ang matuod wala sing bisan sin-o nga nakahibalo sing pat-od kon sa diin naghalin ang virus sang AIDS.

Ano man ang natabo, ining manugpatay nga balatian pila ka tuig nga nagpahigad sa Estados Unidos, nagahipos, makamamatay kag madasig nga nagmuad. Sa tapos makilala sang ulihi sang pila ka tuig lamang nga nagligad, madasig ini nga nangin kapahamakan sa panglawas sang kalibutan.

Ang mga Yara sa Katalagman

Ang AIDS ginapalapnag paagi sa pagbaylohanay sing pluido sang lawas, labi na ang dugo kag similya. Sa amo ang bisan sin-o nga may seksuwal nga relasyon sa isa ka tawo nga may virus sang AIDS yara sa katalagman. Ang sahi sang seksuwal nga mga buhat sang mga homoseksuwal nagahimo sa ila nga madali malatnan. Sa pagkamatuod, kapin sa 70 porsiento sang mga biktima sang AIDS sa Estados Unidos ang lalaki nga mga homoseksuwal, kag bangod sini ginatawag sang iban ang AIDS nga balatian sang agi.

Nian, sang 1982, may isa ka biktima sang AIDS nga indi homoseksuwal. Nagaabuso sia sa droga paagi sa indyeksion. Paagi sa paghulamay sing indi esterilisado nga dagom, ang mga manug-abuso sa droga nagaindyeksion sang ila kaugalingon indi lamang sing droga kundi sing virus man sang AIDS gikan sa dugo sang ila mga kaupod. Wala madugay ang mga nagagamit sing droga paagi sa indyeksion nangin ikaduha nga grupo nga may daku nga katalagman sa AIDS

Nagakahulugan bala ini nga ang mga nakagat sing lamok nga nagadala sing dugo gikan sa may AIDS nga tawo yara sa katalagman? Wala sing pamatuod nga ang AIDS ginapalaton sa sining paagi. “Kapin nga dugo ang matigayon sang mga nagausisa sang mga dagom sa sentro para sa pag-atipan sa panglawas sang sa mapaliton sang isa ka lamok,” siling ni Dr. Har­old ­Jaffe, lider sang pagpanalawsaw tuhoy sa AIDS. “Apang,” sia nagdugang, “sa banta ko indi ka makasiling nga imposible ina.”

Luwas sa mga homoseksuwal kag mga manug-abuso sa droga, ang isa pa ka grupo nga gintapikan sing AIDS amo ang mga he­mo­phil­iacs—mga tawo nga madali magdugo. Masami sila nga ginabulong sing con­cen­trate nga ginatawag Factor VIII, nga ginhimo gikan sa ­blood plasma nga ginkuha sa tubtob sa 5,000 ka magkatuhay nga donor. Ang balasahon sa medisina sang Britanya nga The Lancet nagsiling nga “sa mga pungsod nga nagagamit sing factor VIII nga bulong gikan sa EUA ang mga kaso posible nga magadugang.” Sa amo, suno sa sini, ang porsiento sang Aleman nga mga he­mo­phil­iac nga kuno may pamatok sa virus sang AIDS nagdugang halin sa sero sang 1980 tubtob sa 53 porsiento sang 1984!

Apang ang virus sang AIDS nasapwan man sa ihi, laway, kag luha. Mapalaton bala ang balatian paagi sa pagbaylohanay sini nga mga pluido sang lawas? Wala sing pamatuod nga ang isa nalatnan sing AIDS sa sining paagi, kag ang nagapangibabaw nga opinyon sang medisina amo nga indi posible ang pagpalaton paagi sa sina nga mga pluido. Apang, ang neurologo sa Wash­ing­ton, D.C., nga si Dr. Rich­ard Restak, nagsiling: “Kon may virus sa sining mga pluido, ang maayo nga bahin sang kaalam nagadikta nga patihan naton ang posibilidad nga sarang man ini mapalaton sa sining mga paagi.”

Ang National Catholic Reporter sang nagligad nga Nobiembre nagsiling nga ang paglapnag sang AIDS nagtuga sing kabalaka sa paggamit sing isa ka kopa sa Komunyon. Sang ginpamangkot ini nga buhat sa Centers for Dis­ease Con­trol sa Atlanta, Geor­gia, E.U., ang akting direktor nga si Dr. Don­ald R. Hop­kins nagsiling nga wala sing pamatuod nga ang AIDS sarang mapalaton sa sining paagi. Apang, sia nagdugang nga ang kakulang sing pamatuod “indi dapat magpahangop nga wala sing katalagman.”

Sanglit ang AIDS posible nga matigayon paagi sa suod nga pagpakig-angot sa mga may AIDS, katingalahan bala nga ang mga tawo nagakabalaka? Apang, ang mga ginikanan masami nga ginapasalig nga ang ila kabataan indi malatnan sing AIDS sang masigkaestudyante. Subong ginapamatod-an, ginapangangkon nga ang mga biktima sang AIDS wala magpalaton sang balatian sa mga katapo sang pamilya bisan pa nagahalok sila, nagakaon sa pareho nga mga pinggan, kag nagagamit sing isa ka kasilyas. Apang, ang manunulat nga si Wil­liam F. Buck­ley, Jr. sa Nueva York, may simpatiya sa kabalaka sang mga ginikanan, nga nagasiling:

“Sang [ang kilala gid nga biktima sang AIDS] si Rock Hudson ginpaguwa, ang tanan nga nars nga nag-atipan sa iya—kag natabo ini sa isa ka moderno nga ospital, indi sa payagpayag sang siruhano—ginsugo nga sunugon ang ila mga bayo. Ang pasyente ginpakaon sa papel kag sa plastik nga mga plato, kag ang ginpagamit plastik nga mga tinidor kag mga kutsara—nga ginsunog.” Ngaa may amo sina nga paghalong kon ang mga nagatrabaho sa ospital wala nagapati nga may katalagman nga malatnan?

Mga Katalagman sa Pagpatughong sing Dugo

Sa pihak nga bahin, ang AIDS indi maduhaduhaan nga mapaliton paagi sa pagbaton sa dugo sang may balatian nga tawo. Bisan ang mga nagadonar sing dugo nga may virus sang AIDS, apang wala pa makahibalo nga may simtoma sila sini makapalaton sing AIDS sa iban.

Si Dr. Ar­thur Am­mann nagreport nga ang isa ka lapsag sa San Francisco nga pila ka beses nga gintughungan sing dugo pagkabun-ag gid sini nagbalatian sang ulihi sing AIDS. Ang isa sang mga donor, nga maayo sadtong tion, wala dayon magmasakit sing AIDS kundi pagligad lamang sang pito ka bulan sa tapos sang donasyon. Ang donor kag ang lapsag nga nakabaton sang iya dugo lunsay napatay.

Apat ka pre­ma­ture nga lapsag sa Aus­tral­ia ang nagmasakit sing AIDS sa tapos matughungan sang naghalin sa isa ka donor nga sang ulihi nasapwan nga nagadala sing an­ti­body sang AIDS. Tatlo sa apat ang napatay sa sulod sang pito ka bulan.

Ang isa ka bata nga lalaki sa estado sang Geor­gia, Estados Unidos, napatay bangod sa AIDS pagligad sang lima ka tuig kag tunga sa tapos matughungan sing dugo nga naghalin sa isa ka homoseksuwal nga wala sing mga simtoma apang sang gintestingan sang ulihi ang iya dugo nasapwan nga may an­ti­body sang AIDS ini. Sing makapasubo, ang mga doktor sa Med­i­cal Col­lege of Geor­gia nagreport: “Ang dugo sang donor nahatag sa madamo nga tawo sugod sang matughungan ang amon pasyente.”—The New England Journal of Medicine, Mayo 9, 1985, pahina 1256.

Ang isa ka pagtuon nagreport nga halos 40 porsiento sang mga pasyente nga “may AIDS bangod sang pagtughong . . . ang nagaedad sing 60 anyos ukon kapin pa” kag “sa masami gintughungan bangod sang operasyon, sa masami operasyon sa tagipusuon.”—The New England Journal of Medicine, Enero 12, 1984.

Nagpautwas ini sing importante nga pamangkot: May yara bala pat-od nga paagi agod indi malakip ang virus sang AIDS sa ginatughong nga dugo?

Isa Bala ka Masaligan nga Pag-usisa sa Dugo?

Sang mapain na ang virus nga nagatuga sing AIDS, posible na nga mausisa ang dugo agod makita kon bala ang isa ka tawo napadayag anay sa AIDS kag may an­ti­body na. Sa amo, nangin posible ang sibu nga programa sa pag-usisa sa ginadonar nga dugo.

Sa amo nagdumdom ang pamantalaan kag ang madamo nga tawo sa medisina nga ang palaligban nalubad na. Halimbawa, ang Newsweek sang Agosto 12, 1985, naghambal tuhoy sini nga pag-usisa subong “makapasalig, sa pagtamod sang kalabanan nga eksperto, nga ang AIDS indi na maglapnag sa suplay nga dugo sang isa ka pungsod.”

Apang wala nagasiling sina ang rebisado nga mga gabayan sang Pub­lic ­Health Serv­ice sang E.U. nga ginahatag sa mga tawo nga yara sa “dakung katalagman” nga mga kategoriya. Sa baylo, sila nagasiling: “Ang pag-usisa indi makamutik sa tanan nga tawo nga mahimo nagadala sing virus bangod indi tanan nga may virus may yara mga an­ti­body. . . . Posible nga ang mga an­ti­body para sa virus indi mamutikan kon tilawan ang imo dugo bisan pa nalatnan ikaw. Kon matabo ina, ang dugo gamiton sa pagbulong sa mga pasyente nga amo sa baylo ang yara sa katalagman nga malatnan paagi sa HTLV-III kag sang AIDS.”

Ang magasin nga FDA Consumer sang Food and Drug Ad­min­is­tra­tion sang E.U. para sa Mayo 1985 nagsiling nga “ang negatibo nga resulta sang pag-usisa sa an­ti­body wala nagagarantiya nga ang tawo hilway sa virus. . . . Amo sini bangod ang mga an­ti­body mahimo nga wala pa magtubo kon ang pagkadayag sa virus bag-o lang.”

Si Dr. Myron Es­sex, tsirman sang departamento sang biolohiya sa kanser sa Harvard ­School of Pub­lic ­Health, ginbalikwat sang The New York Times nga nagsiling: “Indi gid mahimo nga ang pag-usisa nagakuha sang kapin sa 90 porsiento [sang may balatian nga dugo], kag ang akon maayo gid nga pakot amo nga ini 75 tubtob 80 porsiento. Makibot ako kon may maayo pa sa sina.”

Indi lamang nga mapaslawan ang pagtilaw sa pagdakop sang tanan nga dugo nga may virus kundi, suno sa komento sang Time nga magasin, “Ang pagtilaw sa dugo tuman ka mahal para sa madamo nga pungsod kon himuon nila ini sing lapnag.”

Ang pagsurbe sang Newsweek nagreport nga 21 porsiento sang mga gin-interbyu ang nagsiling nga sila ukon ang mga tawo nga ila kilala nagapangindi sa pagbusbos nga nagakinahanglan sing pagtughong. Ayhan dugang pa nga mga tawo karon ang magapangita sing mga doktor nga nakapauswag na sing kapin ka mahalungon nga mga metodo nga ginagamit sang mga espesyalista sa nagasangkad nga latagon sang wala sing dugo nga pagbusbos.

[Laragway sa pahina 5]

Mapat-od bala sang pasyente nga ang dugo nga iya ginabaton wala sing “virus” sang AIDS?

[Ginkuhaan]

H. Armstrong Roberts