Ang Negosyo sa Armas—Kon Paano Ikaw Naapektohan
“ANG problema sa paggasto sa depensa amo kon tubtob diin mo kutob himuon ini nga indi malaglag ang mga sakop mo sa sulod nga ginaamligan mo gikan sa guwa.” Sang ginsiling ina sang presidente anay sang E.U. nga si Eisenhower sang 1956, ang gasto sa militar sang bug-os nga globo wala pa sa katunga sang gasto karon. Paano ikaw naapektohan sining daku nga pagsangkad sang negosyo sa armas? Ang report sang pagpanalawsaw nga World Military and Social Expenditures nagailustrar:
1. Sa karon nga gasto sa armas sang kalibutan, mapaabot sang kinaandan nga indibiduwal nga ihatag niya ang tatlo pa apat ka tuig sang iya pagpangabuhi agod mabayaran ini.
2. Ang pagbakal sing tama kamahal nga mga hinganiban nagresulta sa daku nga balayran para sa palaabuton nga mga kaliwatan.
3. Bangod sang pagpatumbaya sa mga kinahanglanon sang katilingban sa baylo sang pagpabaskog sa militar, 1 ka tawo sa 5 ang nagakabuhi sa mapintas nga kaimulon. Ang wala sing tinon-an, maluya sing lawas, kag ginagutman nga mga pumuluyo sa bug-os nga globo padayon nga nagadaku.
4. Ang pagpadaku sang militar sa mataas nga teknolohiya nagapatubas sing diutay nga trabaho sang sa kon daku nga kantidad ang igasto para sa edukasyon, panglawas, pamalay sa sulod sang siudad, kag sa iban pa nga mga kinahanglanon sang sibilyan. Nagadamo ang mga wala sing trabaho.
5. Isa ang soldado sa kada 43 ka tawo sa kalibutan apang 1 lamang ang manugbulong sa kada 1,030 ka tawo.
6. Ang mga tinuig sang pagpasobra sang militar nagtuga sing palibot nga kapin kahuyang kag kapin ka makatalagam sa kabuhi sang tawo sang sa bisan anong tion sa maragtas.
7. Ang mga hinganiban nga makapatay sing madamo kag sensitibo kaayo, nagahimo sa bug-os nga katawhan nga hostage.
Daku nga “Pagpangawat”
Ang mga imol sa kalibutan amo ang labi gid nga naapektohan sang negosyo sa armas—sa pinakamanggaranon nga mga pungsod subong man sa pinakaimol. Amo sini ang ginsiling ni Dwight D. Eisenhower: “Ang tagsa ka pusil nga ginahimo, tagsa ka bapor de-guerra nga ginalansar, tagsa ka raket nga ginapalupad nagakahulugan sa katapusan nga kahulugan sing pagpangawat gikan sa mga ginagutom kag wala ginapakaon, mga ginatugnaw kag wala ginapapanaptan. Ang kalibutan nga puno sing armas wala nagagasto sing kuwarta lamang. Ginagasto sini ang balhas sang pinangabudlayan sini, ang kaalam sang mga sientipiko sini, ang mga balay sang mga anak sini.” Ano ang kahulugan sining “pagpangawat” sa mga biktima?
Ginakuha sini ang pag-eskwela gikan sa ila:
▪ Ang bili sang isa lamang ka bag-o nga nukleyar nga submarino katumbas sa isa ka tuig nga badyet sa edukasyon sang 23 ka nagauswag nga pungsod nga may kapin sa 160 milyones ka kabataan nga yara na sa edad sa pag-eskwela.
▪ Ang badyet sang Air Force sang E.U. daku pa sa kabilugan nga badyet sa edukasyon para sa isa ka bilyon ka kabataan sa Aprika, Latin Amerika, kag Asia, wala labot ang Hapon.
Ginakuha sini ang kuwarta gikan sa ila:
▪ Sining karon nga tinuig ginbakal sang Third World ang 75 porsiento sang ginaimportar nga armas sang kalibutan—isa ka iresponsable nga pagpangutang sa iban nga pungsod nga bangod sini madamo ang nalulanan sing indi mabayaran nga utang sa iban nga pungsod.
▪ Sang 1988 ang tingob nga utang sang mga pungsod sa Third World sa iban nga mga pungsod nakalab-ot sa $1.3 trilyones ($1,300,000,000,000).
▪ Ang badyet sang kalibutan sa militar kada tuig katumbas sa ginakita sang mga 2.5 bilyones ka tawo sa 44 ka imol nga mga pungsod.
Ginakuha sini ang pagkaon kag ilimnon gikan sa ila:
▪ Ang pagpaandar sa isa ka aircraft carrier kada adlaw nagabili sing $590,000, samtang kada adlaw sa Aprika lamang, 14,000 ka kabataan ang nagakapatay bangod sa gutom ukon mga balatian nga may kaangtanan sa gutom.
▪ Ang badyet para sa depensa sang militar sa Third World naglabaw sing mga makapito sang sa 1960, apang para sa 1 ka tawo sa 2, ang lamang nga tubig nga mainom dimatinlo kag mahimo nga makamamatay.
Ginakuha sini ang panglawas kag kabuhi gikan sa ila:
▪ Kada minuto, 30 ka kabataan sa promedyo, ang nagakapatay bangod sa labing kinaandan nga mga balatian sa kalibutan. Sarang ini mapunggan sang bakuna, mga tikang para sa pagkatinlo, kag nagakaigo nga pagkaon kon ang ginakinahanglan sang katilingban kag sang panglawas amo ang ginauna sang sa gahom sang militar.
▪ Ang programa sa pagbakuna nga magaamlig sa 750 milyones ka kabataan batok sa makalalaton nga mga balatian ginabanabana nga magabili lamang sang duha ka adlaw nga gasto sa mga armas sang kalibutan.
▪ Sa imol nga mga pungsod, ang promedyo nga kalawigon sang kabuhi mas malip-ot sing 30 ka tuig sang sa manggaranon nga mga pungsod, bangod sa bahin sang pagpatumbaya sa mga kinahanglanon sang lawas sa baylo sang dugang pa nga mga armas.
Sa pagkamatuod, ang mga negosyante sing armas may daku nga salabton sa makaluluoy nga mga kahimtangan sa kalibutan. Ano ang ila ginabatyag sa sini? “Wala ginatublag sang amon konsiensia. Nagabulig kami sa amon kaugalingon nga pag-uswag,” siling sang pangluwas nga bise-ministro sang isa ka nagapanguna nga pungsod sa paghimo sing mga armas. Apang ang kinaandan nga tawo mahimo mamangkot, ‘Mapunggan bala ini?’ Binagbinagon naton ina nga pamangkot sa masunod nga duha ka artikulo.