Sin-o ang May Sala?

“ANG mahubog ginabaton” sang madamo nga tawo sa katilingban, siling ni Jim Vanderwood sang Mohawk Valley Council on Alcoholism sa Estado sang Nueva York. Sing makapasubo, indi mapanghiwala nga ang sobra nga pag-inom isa ka bahin sang ila katilingban.

Sa sulod sang mga tinuig ginapabay-an sang kalabanan nga katilingban ang regular kag lakas nga pag-inom. Nagpalig-on ini sa iban sa pag-ilog sinang matinuguton nga panimuot. Subong ginsiling ni Vanderwood: “Tan-awa ang mga pelikula. Ginapalakpakan naton pirme ang mga tawo nga makadaug sa imo sa pag-inom kag sa gihapon makaguwa kag mangin isa ka maayo nga cowboy. Ginatamod ini subong isa ka sahi sa pagpabakod sang kadungganan sang isa. Paano mo maaway ina?”

Sa amo, bisan pa ang una nga salaon amo ang mga nakahalit sa iban paagi sa pag-inom kag pagmaneho, ang matinuguton, mapatuyangon nga mga katilingban upod ang ila indi balanse nga panimuot sa alkohol may labot man sa basol.

“Ang pag-inom wala lamang ginabaton kundi ginasakdag pa ini sing mabaskog,” siling sang opisyal sa pagpugong sang krimen nga si Jim Thompson. Ginsugiran niya ang Magmata!: “Madamo nga hampang, ang ginapasibu sa industriya sang alkohol, subong sang industriya sang serbesa.” Ginsambit niya nga sa tion sang madamo nga hampang “ang labing maayo nga pasayod sa TV amo ang mga pasayod sang serbesa, upod ang tanan sang bantog nga mga artista sang katilingban nga nagasakdag sang ila paborito nga serbesa.”

Ang isa ka pederal nga miting nga ginhiwat sa idalom sang pagtuytoy sang isa anay ka surgeon general sang E.U. nga si C. Everett Koop ginboykotiyo sang National Association of Broadcasters kag sang Association of National Advertisers. Ngaa? Bangod ginhambalan sini ang hulusayon tuhoy sa pagmaneho sa idalom sang impluwensia sang alkohol kag ang pagkasalaon sa sini. Si Dr. Patricia Waller, nga amo ang tsirman sang Education Panel sang miting, nagsiling: “Ang kamatuoran amo nga kita [katilingban] ang nagtuga sini nga problema, kag ang mga tawo maluya gid sing pensar sa pagreklamo sa tanan nga pag-ipit nga ginahimo namon sa ila kay daku na sila kuntani agod talupangdon ang bisan ano sa telebisyon. ‘Apang,’ [ang katilingban nagasiling] ‘indi kami ang salaon. Indi namon problema ina.’ ”

Pamatan-on nga Manuglapas sang Karon​—Problema nga Manug-inom sang Buwas

Paagi sa nanuhaytuhay nga mga paagi, subong sang telebisyon, mga sine, kag mga pasayod, ang pag-inom ginahimo nga makagalanyat. Nagadala ini sa pamatan-on kag madali madihon nga panghunahuna sing mensahe nga, ‘Makainom ka kag malipayon nga makakabuhi sing dayon.’

“Makita sang kinaandan nga bata nga ang alkohol makonsumo sing 75,000 ka beses sa TV antes sia makadangat sa legal nga edad sa pag-inom,” siling ni Dr. T. Radecki sang National Coalition on Television Violence sa Estados Unidos. Ginsurbe sang Britaniko nga mananalawsaw nga si Anders Hansen ang palaguwaon sa TV sa United Kingdom kag nasapwan niya nga 71 porsiento sang tanan nga piksion nga programa ang nagalakip sing pag-inom. Sa promedyo, may yara 3.4 ka eksena sang pag-inom kada oras kag “pila lamang ang ginpakita nga ang pag-inom sing alkohol nagresulta sa ispisipiko nga butang,” subong sang mga pagkaaksidente sang salakyan kag mga pagpatay, panganduhoy ni Hansen.

Nagsulat para sa The Washington Post, ang kolumnista nga si Colman McCarthy nagsiling: “Sa likod sang paghampanghampang sang . . . mga humalampang anay subong manughaylo sa pag-inom amo ang pasayod kag mga promosyon nga gintuyo sa pagganyat sa mga kabataan kag iduso sa mga estudyante sa kolehiyo ang ideya nga ang pag-inom sing alkohol, kag ang madamo sini, kinahanglanon agod batunon ka sa katilingban. Pamatii ini gikan sa palainom nga mga lalaki, kon wala ka nagainom, kinaraan ka.”

Sa Unyon Sobyet, ang pag-inom kag pagmaneho isa ka daku nga problema sang pungsod. Ang iban nga opisyales didto nagaduhaduha kon ang bisyo sa pag-inom mabag-o pa. “Yari ini sa aton Ruso nga ginhalinan,” siling sang isa. Bisan pa mahimo nga amo sini, ginatamod ini sang madamo subong isa ka porma sang kalingawan. Gani ang pamatan-on kag ang madali madihon nagadaku sa isa ka palibot nga nagainom.

Ginpaathag ni J. Vanderwood nga ang Estados Unidos may “kultura sang mga pamatan-on nga nagainom. Ang alkohol katumbas sa softball, bowling, superbowl, kag makalilipay nga mga oras. Kon kalingawan ini, alkohol ini, kon alkohol ini, kalingawan ini.” Sia nagsiling: “Mahimo nga malikawan mo ini kon wala mo maumpisahi ang imo pagkagiyan sa sini sa sikolohiya, sosyoholiya, ukon sa pisikal.” Apang nagpaandam sia: “Isa ka butang ang nahibal-an namon pasad sa pagpanalawsaw, kag may malig-on ini nga pamatuod, nga kon nag-umpisa ka sa pag-inom sing lakas kon ikaw 14, 15, ukon 16, magiyan ka sa sini sa sulod sang isa ka tuig. Apang kon beintihon ka na, magiyan ka sa sulod sang pila ka tuig.”

Makatilingala bala nian nga ang nagapanguna nga kabangdanan sang kamatay sa tunga sang mga nagaedad sing 16 tubtob 24 sa Estados Unidos amo ang mga aksidente sa trapiko nga may kaangtanan sa alkohol? Wala sing duhaduha nga amo man ini ang nagapanguna nga kabangdanan sa madamo nga iban pa nga pungsod. Sa amo, si Dr. Waller naghinakop nga ang mabinalak-on nga mga ginikanan nga nagatinguha sa pagpadaku sang ila mga anak sa isa ka kahimtangan sa puluy-an nga nagapadulong sa direksion sang haganhagan nga pag-inom ginaatubang sang matinuguton nga katilingban nga “nagabutong sa pihak” nga direksion.

Gani ang pag-inom sang pamatan-on karon mahimo nga mangin problema nga manug-inom sang palaabuton. Kag masami nga batok sia sa rehabilitasyon, nga isa ka daku nga peligro sa kasiguruhan sang publiko sa dalan. Ang isa ka 34-anyos nga nakalapas na anay sang kasuguan sa trapiko, sa tapos makatambong sa programa tuhoy sa alkohol nga ginapatuman sang estado, nag-inom sing lakas kag ginpadalagan niya ang iya trak sa sayop nga bahin sang haywey sang Kentucky. Nakabunggo sia sa isa ka bus nga puno sang mga tin-edyer kag gindul-ong niya ang 27 ka tawo​—24 ka pamatan-on kag 3 ka adulto—​sa isa ka kalayuhon nga kamatayon. Sa pagkamatuod, napamatud-an na nga kapin sa ikap-at nga bahin sang hubog nga mga tsuper ang nadakpan na anay nga naglapas sa kasuguan sa trapiko.

Alkohol​—Isa ka Tugot nga Droga

Madamo nga awtoridad ang nagapatalupangod sa publiko nga ang alkohol isa ka tugot nga droga. Ginapaanggid nila ang alkohol sa iban sang makapagiyan nga mga droga.

Sa isa ka pinasahi nga miting sa White House, ang presidente sang E.U. nga si Bush nagsiling nga ang pagmaneho nga hubog “subong ka makahalalit sa crack. Subong ka indi mapaktan sa kasingki sang gang. Kag kapin nga mga pamatan-on ang ginapatay sini sang sa kon tingubon ining duha.” Ginpadaku man niya nga “dapat naton tudluan ang aton mga anak nga ang alkohol isa ka droga.”

Kon wala mo anay ginatamod ang alkohol subong isa ka droga, indi ka isahanon. “Madamo nga tawo ang wala nagahunahuna sing subong sini,” siling ni C. Graziano, isa ka direktor sang kasiguruhan sa trapiko, nga nagdugang pa: “Mga abogado, mga doktor, mga huwes. Ang alkohol makaapektar sa bisan kay sin-o . . . Yari ini bisan diin. Madali ini matigayon!” Bangod tugot ini sa kalabanan nga mga pungsod, sarang ini mabakal sa lainlain nga mga balaligyaan. Sa masami indi estrikto ang pagkontrol.

Suno sa talaksan, ang alkohol isa ka pagkaon bangod sang calorie nga unod sini. Apang dapat man ini klasihon subong droga bangod ginapakalma sini ang sentral nga sistema sang kaugatan sang lawas. Ang madamo nga dosis sini may narkotiko nga epekto sa lawas subong sang barbiturate. Bangod sang “ikasarang sini sa pagbag-o sang panimuot, makabuhin ini sang kahuol,” siling ni J. Vanderwood. “Ginapahugak sini ang pagpugong sa kaugalingon, ginabag-o ang imo panghunahuna. Ginabatyag nga sarang mo mahimo ang isa ka butang samtang ang matuod indi.” Yara dira ang problema tuhoy sa pag-inom kag pagmaneho. Subong ginhinakop niya: “Isa ikaw ka nahalitan nga tawo nga nagahimo sing nahalitan nga desisyon nahanungod sa nahalitan nga hinimuan.”

Ang iban nga yara sa mabudlay nga kahimtangan​—diborsio, nadulaan sing trabaho, problema sa pamilya​—masami nga nagapahubog agod malandas nila ang pag-ipit kag kahuol. Sa sini nga kahimtangan nagagawi sila sa “indi makatarunganon, iresponsable nga mga paagi, lakip ang DWI,” siling sang Journal of Studies on Alcohol.

Apang, tuhoy sa alkohol, indi kinahanglan nga mahubog ka agod maapektohan ang imo ginahimo. Ang isa ukon duha lamang ka pag-inom makaapektar sang desisyon sang tsuper kag makahimo sang iya kaugalingon nga katalagman sa iya kaugalingon kag sa iban.

Makapasubo sa pagkamatuod ini nga kalalat-an sa katilingban, nga naghilo sang iya kaugalingon paagi sa isa ka makamamatay nga kombinasyon sang komersial nga pagkasakon kag matinuguton nga panimuot sa tugot apang makatalagam gid nga ilimnon. Paano, nian, lipayon ang mga nagalalaw sa sini nga trahedya? Ano ang matuod nga paglaum sa pagsapo sing solusyon sa sini?

[Blurb sa pahina 10]

Ang mga tin-edyer nga lakas mag-inom mahimo magiyan sa sulod sang isa ka tuig

[Blurb sa pahina 10]

Indi kinahanglan nga mahubog ang isa agod maapektohan ang iya pagmaneho

[Piktyur sa pahina 9]

Paagi sa nanuhaytuhay nga mga paagi, subong sang telebisyon, ang pag-inom ginahimo nga makagalanyat