Ang mga Problema sa mga Isport Karon

ANG mga tawo nagapangatarungan anay nga ang mga isport mapuslanon bangod ginapauswag sini ang pagkatawo. Nagpangangkon sila nga ang mga hampang nagpauswag sang apresasyon sa lakas nga pagpangabudlay, pagkaisport, kag sang kalipay sa paghampang. Apang para sa madamo karon, ina nga mga pangatarungan wala sing kamatuoran, kag salimpapaw pa gani.

Ang pagpadaku sa pagdaug isa gid ka problema. Ginatawag ini sang Seventeen nga magasin nga “isa ka malain nga bahin sang mga isport.” Ngaa? Bangod, sa pagbalikwat sa magasin, “ang pagdaug nagapangibabaw sa interes sa pagkabunayag, sa tulumanon sa eskwelahan, sa kapagros, sa kalipay, kag sa labing importante nga mga bahin sang kabuhi. Ang pagdaug nangin importante sa tanan.”

Ang eksperiensia ni Kathy Ormsby, isa ka kolehiyala nga bantog sa pagdalagan sa E.U., gingamit sa pag-ilustrar sang malain nga mga resulta sang sobra nga pagpadaku sa nahimuan sa hampang. Sang Hunyo 4, 1986, sa tapos sang pila ka semana nga sia nakahimo sing pungsudnon nga rekord sa 10,000-metros nga palumba dalagan sang mga babayi, si Kathy nagguwa sa linya samtang nagapaindis-indis sa pagkakampeon sang NCAA (National Collegiate Athletic Association), nagdalagan sa malapit nga taytay, kag naglumpat agod maghikog. Wala sia mapatay, apang naparalisar sia halin sa hawak paidalom.

Si Scott Pengelly, isa ka sikologo nga nagabulong sa mga humalampang, nagsiling nga si Kathy indi tumalagsahon. Sa tapos sang paghikog ni Kathy, si Pengelly nagreport: “Nakabaton ako sing mga tawag sa telepono nga nagsiling, ‘Sa banta ko amo man ako sina.’ ” Ang isa pa ka humalampang, nga si Mary Wazeter sang Georgetown University, nga nakahimo sing pungsudnon nga rekord sa half-marathon sang grupo sang magkaedad, naghikog man paagi sa paglumpat sa taytay kag naparalisar tubtob kabuhi.

Ang pag-ipit nga magdaug, maghimo sang ginapaabot, daku gid, kag ang resulta sang kapaslawan makahalapay. Si Donnie Moore, isa ka sampaton nga pitcher sang California Angels, may kulang na lang nga isa ka strike agod makasulod ang iya team sa 1986 World Series sang baseball. Apang ang naghanot sang bola sa team sang Boston nakahimo sing home run, kag ang Boston nagdaug sa hampang kag sa kampeonato sang American League. Si Donnie, nga suno sa iya mga abyan indi gid maributay sa iya kapaslawan, nagluthang sang iya kaugalingon kag napatay.

Sobra nga Pagpaindisanay

May kaangtanan sa problema sa isport karon amo ang sobra nga pagpaindisanay. Indi pagpasobra ang pagsiling nga ang mga manugpaindis-indis ginahimo, sa epekto, nga mga gadya. Sang sia ang kampeon sa heavyweight nga boksing, si Larry Holmes nagsiling nga dapat sia magbag-o kon magsulod sia sa ring. “Dapat ko ibilin ang pagkaayo sa guwa,” paathag niya, “kag pasudlon ang tanan nga kalainan, kaangay ni Dr. Jekyll kag ni G. Hyde.” Ang mga humalampang nagasupog agod punggan ang iban nga may katupong nga kinaadman sa pagdaug sa ila.

“Dapat nagadabadaba ikaw,” siling isa ka bes sang isa ka coach anay sa football, “kag wala sing bisan ano nga makapalong sina nga dabdab.” Suno sa report, bisan gani ang presidente anay sang E.U. nga si Ronald Reagan nagsiling anay sa isa ka team sang football sang isa ka kolehiyo: “Mahimo ka makabatyag sing matinlo nga kaugot sa imo kasumpong. Matinlo ini nga kaugot bangod simbuliko lamang ini kon nagasuksok ka sang imo jersey nga uniporme.” Apang maayo gid bala nga magpadabdab sing kaugot sa imo kasumpong?

Si Bob Cousy, isa anay ka humalampang sa all-star nga basketball para sa Boston Celtics, nagsugid isa ka bes nahanungod sa iya asaynment sa pagguardia kay Dick Barnett, isa ka humalampang nga mataas nga manugpuntos para sa Lakers sang Los Angeles. “Nagpungko ako sa akon kuwarto halin sa aga tubtob sa gab-i,” siling ni Cousy. “Ang lamang nga ginhimo ko amo ang pagpanumdom kay Barnet, nga ginapamensar kon paano ako makighampang sa iya kag sa bahin ginpamakot ko ang kaugot sa iya. Sang tion nga nagsulod na ako sa halampangan, nagadabdab gid ako nga kon gintamyaw ako ni Barnett sing ‘hello’ mahimo nga ginsipa ko sia sa sungad.”

Ang kamatuoran amo, sa masami hungod nga ginatinguhaan sang mga humalampang nga piangon ang mga kasumpong, kag ginapadyaan sila sa paghimo sini. Si Ira Berkow, manunulat tuhoy sa isport sang isa ka pamantalaan, nagsiling nga ang isa ka humalampang sang football nga nagdalasa sa kasumpong sing todo gid sa bagay nga indi na sia makapadayon sa paghampang “ginahakos kag ginapisgapisga [sang iya mga kaupod] bangod sang maayo nga nahimo. Kon madamo sining makahalalit nga pagdalasa ang nahimo niya, . . . ginapadyaan sia sa katapusan sang komperensia sing ginpasakaan nga suweldo ukon, para sa indi tanto ka bantog nga mga humalampang, sing dugang nga trabaho. Sa amo ginapabugal sang mga humalampang ang hayo nga ginahatag sa ila nga subong daw badge nga nasibit sa ila bayo, kaangay ni Joe Greene nga Mapintas, Jack Tatum (nga Manugpatay),” kag iban pa.​—The New York Times, Disiembre 12, 1989.

Si Fred Heron, isa ka humalampang para sa football team sang St. Louis, nagsaysay: “Ginsugiran kami sang mga coach nga maluya ang liog sang quarterback sang [Cleveland Browns’]. Ginpanugda nila nga, kon may kahigayunan ako, dapat ko tinguhaan nga lup-ugon sia. Gani sang maghampang na nakalusot ako sa linya, lampas sa sentro kag guardia, kag didto sia nagatindog. Ginlubag ko ang iya ulo paagi sa akon butkon, kag nabuy-an niya ang bola. Gindayaw ako sang akon mga kaupod. Apang ginbalikid ko ang quarterback nga natumba sa duta kag nagauriod sa kasakit. Sa gilayon naghunahuna ako sa akon kaugalingon, ‘Ako bala nangin isa ka sahi sang sapat? Hampang lang ini, apang ginatinguhaan ko nga halitan ang isa ka tawo.’ ” Apang, si Heron nagsiling: “Ginpalakpakan ako sang kadam-an.”

Ang mga halit nga resulta sang sobra nga pagpaindisanay ginapanganduhoy sang madamo subong isa ka daku nga problema sa isport karon. Sing makapasubo, minilyon sining mga halit ang nagadalahig sa mga bata nga temprano pa ginapadayag sa hampang nga may mainit nga pagpaindisanay. Suno sa Consumer Product Safety Commission sang E.U., kada tuig apat ka milyon ka kabataan ang ginabulong sa mga hulot pang-emerhensya bangod sang mga halit sa isport kag ginabanta nga walo ka milyon pa ang ginabulong sang mga manugbulong sang pamilya.

Madamo nga kabataan karon ang nagaantos sing nagamit sing sobra nga mga halit, nga talagsa lang makita sang una. Kon ang kabataan anay maghampang agod maglipaylipay lamang, nagapauli sila kon masakitan sila kag wala na nagahampang liwat tubtob nga madula ang sakit. Apang sa mapaindis-indison, organisado nga mga isport, ang kabataan masami nga nagapadayon sa paghampang, nagahalit sa nagangutngot ukon nagasakit na nga mga bahin sang lawas. Suno sa isa ka bantog anay nga pitcher sa baseball nga si Robin Roberts, ang mga adulto amo ang panguna nga kabangdanan sang problema. “Ginaipit nila sing sobra​—sa sikolohikal kag pisikal​—ang mga kabataan sa indi pa sila handa sa sini.”

Kuwarta kag Pangdaya

Ang isa pa ka problema sa isport amo nga ang kuwarta nangin nagapangibabaw nga interes. Ang kakagod sa baylo sang pagkaisport kag bunayag nga paghampang daw amo karon ang nagapangibabaw sa mga isport. “Masubo ireport nga ang pagkatinlo sang mga isport, nadula sing bug-os sa tion sang katuigan 1980,” panganduhoy sang kolumnista sa The Denver Post nga si Jay Mariotti. “Sa katuigan 1990 nangin isa sila ka daku nga puwersa sa aton kultura, isa ka daku gid, multi-trilyon-zilyon-dolyares nga industriya (sing aktuwal, $63.1 bilyones, ika-22 sa pinakadaku sa Amerika) nga kon kaisa ginalaragway ini subong isa ka daya.”

Sang nagligad nga tuig ang 162 ka humalampang sang daku nga liga sang baseball sa Estados Unidos​—kapin sa 1 sa kada 5 sa ila—​nagkita sing kapin sa isa ka milyon, nga ang pinakamataas nga suweldo kapin sa tatlo ka milyon dolyares. Karon, pagligad sang isa ka tuig, kapin sa 120 ka humalampang ang suwelduhan sing kapin sa duha ka milyon dolyares, lakip ang 32 nga magakolekta sing kapin sa tatlo ka milyon dolyares, kag sa dimagkubos isa ang makatigayon sing kapin sa lima ka milyon dolyares, kutob sa 1992 tubtob sa 1995! Ang paghingamo sa kuwarta kag ang daku nga suweldo nangin kinaandan man sa iban pa nga mga isport.

Bisan sa mga isport sa kolehiyo, ang masami nga ginapadaku amo ang kuwarta. Ang nagapadaug nga mga coach ginahatagan sing daku nga padya, kay nagakita sila sing isa ka milyon dolyares kada tuig sa suweldo kag sa kuwarta nga ginabayad sang mga kompanya nga ila ginasakdag. Ang mga eskwelahan nga ang ila football team nakalipikar para sa hampang nga bowling sa katapusan sang tuig sa Estados Unidos nagabaton sing madamo nga milyon nga dolyar​—55 milyones sang nagligad nga tuig. “Ang football kag basketball dapat makakuwarta,” paathag sang presidente sang kolehiyo nga si John Slaughter, “kag dapat sila magdaug agod makakuwarta sila.” Nagaresulta ini sa isa ka mapintas nga siklo nga sa diin ang pagdaug amo ang nangin importante nga butang​—nga may makahalalit nga mga resulta.

Sanglit ang pagpabilin sang propesyonal nga mga humalampang sing bola nasandig sa pagdaug, masami nga ginahimo nila ang tanan nga mahimo nila agod magdaug. “Indi na ini isa ka isport,” siling sang isa anay ka bantog sa baseball nga si Rusty Staub. “Isa ini ka mapintas, pisikal nga negosyo.” Lapnag ang dayaay. “Kon indi ka mangdaya, indi ka magdaug,” paathag sang outfielder sa baseball nga si Chili Davis. “Himua ang imo labi nga masarangan kon mahimo mo ini nga indi ka madakpan,” siling sang infielder sang Mets sang Nueva York nga si Howard Johnson.

Sa amo ginahalitan ang moralidad, kag isa man ini ka daku nga problema sa mga isport sa kolehiyo. “Ang iban nga mga coach kag mga direktor sang hampang nagapangdaya,” baton ni Harold L. Enarson, presidente anay sang Ohio State University, “samtang hungod nga wala ini ginasapak sang mga presidente kag sang mga tulugyanan.” Sang nagligad nga tuig, 21 ka unibersidad sa Estados Unidos ang ginpenahan sang National Collegiate Athletic Association bangod sang paglapas, kag 28 ka iban pa nga unibersidad ang ginaimbestigar.

Indi katingalahan nga nahalitan ang mga prinsipio sang lamharon nga mga humalampang, nga isa pa ka daku nga problema sa mga isport karon. Kinaandan ang paggamit sing droga agod mapauswag ang paghampang, apang masami nga indi ang pagtuon sing maayo. Ang isa ka daku nga pagtuon nagapamatuod nga ang mga humalampang sa mga eskwelahan nga may daku nga mga programa sa paghampang nagahinguyang sing kapin nga tion sa paghampang sang sa ila pagtuon kag pagsulod sa klase. Nasapwan man sang isa ka pederal nga pagtuon nga diutay pa sa 1 sa kada 5 ka humalampang ang nagagradwar sa ikatlo nga bahin sang mga kolehiyo kag mga unibersidad sa Amerika nga may daku nga mga programa sang basketball para sa mga lalaki.

Bisan ang pila lamang ka estudyante nga humalampang nga nagmadinalag-on sang ulihi sa propesyonal nga mga isport kag nagabaton sing daku nga suweldo masami nga nangin makapasubo nga mga pigura. Indi sila makahibalo maggamit sang ila kuwarta kag indi nila maatubang ang kabuhi sing realistiko. Si Travis Williams nga napatay sining nagligad nga Pebrero sa kaimulon kag wala sing balay sa edad nga 45 isa ka halimbawa. Sang 1967, samtang nagahampang upod sa Green Bay Packers nga football team, nakahimo sia sing wala pa gihapon malabawan nga rekord sa propesyonal nga football sang E.U., nakahimo sing ginatawag nga kickoffs sa promedyo nga 41.4 ka yarda. Sia anay nagsiling nga sang nagaeskwela sia sa kolehiyo “indi sia dapat magsulod sa klase. Magpakita ka lang sa mga ensayo kag sa mga hampang.”

May Kaangtanan nga mga Problema sang mga Tumalan-aw

Ang mga tawo sa karon nagahinguyang sing kapin nga tion sa pagtan-aw sing mga isport sang sa paghampang, kag daku nga mga problema ang nagresulta. Una, ang pagkadto sa mga hampang masami nga nagakahulugan nga mapadayag ang isa sa malaw-ay kag masingki pa gani nga paggawi sang iban nga mga tumalan-aw. Kinaandan ang pag-ilinaway sa iban nga mga hampang nga puno sing emosyon ang atmospera, kag ginatos ang nasamad kag ang iban napatay samtang nagatan-aw.

Apang sa karon ang kalabanan nga tumalan-aw indi presente sa pisikal sa mga hampang; ginatan-aw nila ini sa telebisyon. Sa Estados Unidos, ang 24-oras nga tsanel tuhoy sa mga isport nagahinguyang sing kapin nga tion sa pagpalayag kada adlaw sang sa bisan anong daku nga network nga nagapalayag kada adlaw sing mga balita! Apang wala bala sing problema ang pagtan-aw sing mga isport sa puluy-an sang isa?

Malayo sa sini. “Sa sulod sang mga tinuig kilala sang akon bana ang tagsa ka propesyonal nga indibiduwal sang isport,” paathag sang isa ka babayi, “kag indi sia tumalagsahon. Pila lamang sang iya mga abyan ang wala nagatan-aw sing mga isport sing regular. Ang labing daku nga krimen sa sini nga butang,” siling sining babayi, “amo ang impluwensia sini sa kabataan.” Sia nagdugang: “Naugot ako nga ginagamit sang akon bana ang iya personal nga tion sa pagtan-aw sing mga isport nga wala ako ginabinagbinag ukon ang kabataan.”

Isa bala ka tumalagsahon nga reklamo? Indi gid. Sa mga panimalay sa halos tanan nga bahin sang kalibutan, may yara mga katapo sang pamilya nga nagahinguyang sing daku nga tion sa pagtan-aw sing mga isport kag ginapatumbayaan ang iban nga mga katapo sang panimalay. Ang isa ka asawa nga taga-Brazil nagapatalupangod sang isa ka makatalagam nga resulta: “Ang gugma kag pagsaligay sa ulot sang bana kag asawa mahimo amat-amat nga madula, nga nagabutang sang pag-asawahay sa katalagman.”

Ang mga maluyagon sa mga isport masami nga indi balanse sa iban man nga mga paagi. Kinaandan nga ginaidolo nila ang mga humalampang, nga ginatamod sang iban nga mga humalampang mismo nga isa ka problema. “Sang mag-abot ako sa akon banwa, ang mga tawo nagtilindog didto kag nagatulok sa akon nga subong bala nagapaabot sila sing bendisyon gikan sa Papa,” siling sang Aleman nga bantog sa tennis nga si Boris Becker. “Kon nagatulok ako sa mga mata sang akon mga humalangad . . . pagdumdom ko nagatulok ako sa mga gadya. Ang ila mga mata wala nagahalinhalin kag nagakaurungan.”

Indi ini maduhaduhaan, ang mga isport isa ka mabalanion nga puwersa nga nagapautwas sing kakunyag kag mabaskog nga pagkatutom. Ang mga tawo nagaudyak indi sa teamwork sang mga humalampang kag sa pagkasampaton sa paghampang kundi man sa pagkaindi sigurado sang resulta sang hampang. Luyag nila mahibaluan kon sin-o ang madaug. Dugang pa, ang mga isport nagatanyag sing dibersion para sa mga minilyon gikan sa ila ginakabig nga isa ka makatalaka nga kabuhi.

Apang, makadala bala sing kalipay sa mga tawo ang mga isport? Makahatag bala ini sing matuod nga mga benepisyo? Kag paano mo malikawan ang mga problema nga may kaangtanan sa sini?

[Kahon sa pahina 9]

Ang Relihion sang mga Isport

Ang taga-Canada nga si Tom Sinclair-Faulkner nagsiling nga ang “hockey [sa yelo] indi lamang isa ka hampang sa Canada: isa ini ka relihion para sa madamo.” Kinaandan ini sa panimuot nga ginapakita sang madamo nga maluyagon sa mga isport, bisan diin man sila nagapuyo.

Halimbawa, ang mga isport sa Estados Unidos gintawag nga “isa ka positibo nga sekular nga relihion.” Ang sikologo sa isport nga si David Cox nagsiling nga “may madamo nga kaangtanan ang mga isport kag ang paathag sang diksionaryo sa relihion.” Ang iban “nga mga tawo nagakabig sa mga humalampang nga subong mga dios sila ukon mga santo,” dugang ni G. Cox.

Ang mga panatiko sa mga isport nagahimo sing daku nga mga sakripisyo, nagahugod sing tion kag kuwarta sa ila isport, sa masami sa kahalitan sang ila mga pamilya. Ang mga humalangad magahinguyang sing dimaisip nga mga oras sa pagtan-aw sing mga hampang sa telebisyon. May bugal nga isuksok nila ang mga kolor sang ila team kag ipasundayag ang mga emblema sang mga isport. Magaamba sila sing mga ambahanon nga may kakunyag kag magasinggit sing mga pululungon nga magapakilala sa ila subong mga debotado sang ila isport.

Madamo nga mga humalampang ang nagapangamuyo pa gani sa Dios agod magpabendisyon antes sang hampang kag nagaluhod agod mangamuyo subong pasalamat sa tapos makapuntos. Sa 1986 World Cup nga hampang, ginkilala sang isa ka taga-Argentina nga bantog sa soccer nga ang puntos nga iya nahimo naghalin sa Dios. Kag kaangay sang pila ka relihionista, ang mga panatiko sa mga isport ginatawag pa gani nga “dogmatiko nga mga pundamentalista.” Ining panatisismo nagdul-ong sa madugo, kon kaisa makamamatay, nga mga ilinaway sa tunga sang magkaribal nga mga humalangad.

Kaanggid sa butig nga relihion, ang “sekular nga relihion” sang mga isport nagaaman sing mga “santo,” mga tradisyon, mga relikya, kag mga rito para sa mainit nga mga sumulunod sini apang wala nagahatag sing matuod ukon dayon nga kahulugan sa ila kabuhi.

[Piktyur sa pahina 7]

Ang mga humalampang masami nga ginabalda

[Piktyur sa pahina 8]

Ang pagtan-aw sing mga isport sa TV ginabangdan sing pag-away sa pamilya