Pamangkot sang mga Pamatan-on . . .

Paano Ko Mapamatukan ang Pag-ipit nga Manigarilyo?

“Ginapasulhayan ako sini, ginahimo nga malipayon kag malinong.”

“Isa ini ka dibersion.”

“Nagahatag ini sa imo sing kompiyansa.”

‘Isa ini ka kalingawan sang akon mga kamot.’

AMO ini ang pila ka mga rason nga ginhatag sang pila ka tin-edyer sang ginpamangkot sila kon ngaa nagapanigarilyo sila. (Teens Speak Out) Huo, walay sapayan sang tanan nga paandam tuhoy sa kanser sa baga, emphysema, kag balatian sa tagipusuon, ang pagpanigarilyo may ganyat gihapon nga indi mapamatukan sang madamo nga pamatan-on. Ayhan ikaw mismo nasulay sa pagtilaw man sini.

Ginapaarakan ikaw sang media sing mga laragway sang matahom, nakapanapot sing maayo nga mga lalaki kag mga babayi nga pirme nagapanigarilyo. Wala sing isa sa ila ang kaanggid sa may kanser nga pasyente kon tulukon. Ukon mahimo ginaipit ka sang imo mga katubotubo sa pagtilaw sini. Sa eskwelahan mahimo nga hangkaton ikaw, subong sang: ‘Talawan ka bala?’ ‘Ang bisan sin-o nga importante nga tawo nagapanigarilyo.’ Kag kon kaupod mo ang mga pamatan-on nga nagapanigarilyo, mahimo batyagon mo nga lain ka sa ila kon wala sing sigarilyo sa imo kamot.

Ang pag-ipit sa pagpanigarilyo mahimo nga magagikan man sa balay. Kon ang isa ka ginikanan nagalikaw apang ang imo isa pa ka ginikanan nagapanigarilyo, mahimo nga makalilibog gid ini. Kag kon ang duha ka ginikanan lunsay nagapanigarilyo, mahimo nga daku pa ang pag-ipit. ‘Ang akon mga ginikanan nagapanigarilyo sing mga duha ka pakete kada adlaw, gani pirme may sigarilyo sa palibot,’ siling sang 14-anyos nga si Rebecca. Ang pagsiling sa imo sina nga mga ginikanan nga indi ka dapat manigarilyo mahimo nga daw isa ka daku nga pagkasalimpapaw! Ang pamatan-on nga si Allison nagreklamo: “Kon silingan naton ang aton mga ginikanan nga nagaulikid kita sa ila panglawas, wala sila nagapamati. Gani paano nila mapaabot kita nga mamati sa ila?”​—The Private Life of the American Teenager.

Ano man ang ila rason, madamo nga pamatan-on ang namat-od nga tilawan ang pagpanigarilyo kag sa masami nagiyan sila tubtob kabuhi.a Ginalauman nga luyag ninyo ang butang nga mas maayo para sa imo kaugalingon. Nahibaluan mo ang makapasubo nga mga resulta sang pagpanigarilyo kag wala sing rason nga makita nga dapat tilawan mo ini. Sa gihapon, mahimo nagapalibog ka kon paano mabatas ang mabaskog nga mga pag-ipit nga manigarilyo.

Pagkabalik-awot sa Katilingban

Tan-awon naton anay ang pila sang mga rason nga ginahatag sang mga pamatan-on sa pagpanigarilyo. Kaangay sang mga pamatan-on nga ginbalikwat sa pamuno, madamo ang nagapangatarungan nga ang pag-uyat sing sigarilyo nagahimo sa ila nga kapin ka masinaligon kag “adulto” kon tulukon. Ang pamatan-on nga si Oren nagpati nga matuod ini sa iya bahin. Bangod balik-awot gid sa katilingban, sia nag-alimunaw: “Indi gid ako komportable, labi na sa mga sinalusalo. Indi gid ako makahibalo kon paano maghulag ukon kon ano ang isiling. Ang pagpanigarilyo daw amo ang sabat sa akon problema.”

Apang, ang pagsuyop kag ang pagbuga sing makahalalit nga aso nagahimo gid sa isa nga buangbuang, wala sing kalig-unan, kag indi mapatugsilingon kon tulukon. Nagadugang ang kadamuon sang mga pamatan-on nga may amo na sini nga pagtamod. Sa isa ka pagsurbe ni Jane Rinzler, 63 porsiento sang mga dalagita kag 73 porsiento sang mga solterito nga ginpamangkot ang wala nagaugyon sa pagpanigarilyo! Ang isa ka 16-anyos nga lin-ay nagsiling: “Nagadumdom ang mga tawo nga ginahimo sila sini nga importante kon tulukon, apang ang matuod nagatinguha gid sila nga mangin daw importante tulukon.” Bisan pa kon ang pagpanigarilyo nagahimo matuod sa isa nga “importante kon tulukon,” mapakamatarong bala sini ang paghimo sing isa ka malaglagon kag makagiyan nga bisyo?

Apang, sing makawiwili, si Maurice Falk, isa ka propesor sa sikyatriya sa mga bata, nagsiling: “Ang mga pamatan-on nga nakahibalo kon ano ang himuon sa katilingban sang mga tawo wala nagabatyag sing pagkabalik-awot. . . . [Sila] indi manigarilyo.” Napamatud-an ini sa madamo nga pamatan-on sa tunga sang mga Saksi ni Jehova. Ginapauswag nila ang pagkakalma kag kompiyansa paagi sa pagpakighambal sa mga tawo sang tanan nga edad sa pagbantala sa publiko. Paagi sa paghimulos sa edukasyonal nga programa nga ginatanyag sang Cristianong mga miting sa Kingdom Hall, nagatuon man sila sa paghambal sa lantip apang maugdang nga paagi sa atubangan sang tumalambong. Bangod sini indi nila kinahanglan ang halambuyan kon sa tunga sila sang katilingban.

Kon indi ka malipayon ukon mahuluy-on ka ukon balik-awot sa tunga sang mga tawo, tilawi nga makig-upod sa kongregasyon sang matuod nga mga Cristiano. Mabudlay magpabilin nga mahuluy-on sa malawig nga tion kon ikaw aktibo nga nadalahig sa iban. Sarang mo man mahambalan ang imo mga kabalaka upod sa imo mga ginikanan. Apang, dumduma, matigayon mo ang pagtahod sang iban, indi paagi sa nagakabit nga sigarilyo sa imo mga bibig, kundi paagi sa paghimo sang imo kaugalingon nga, subong ginapalig-on sang Biblia: “Mangin halimbawa . . . sa paghambal, sa paggawi, sa gugma, sa pagtuo, sa kaputli.”​—1 Timoteo 4:12.

“Nagapasulhay Ini sa Akon”

Ano ang masiling sa pangangkon sang iban nga ang pagpanigarilyo isa ka makalilipay nga eksperiensia? “Ang iban nga mga manugpanigarilyo nagasiling nga indi sila masulhay kon wala sing sigarilyo,” siling sang manunulat nga si Alvin Rosenbaum, “nga ang pagpanigarilyo nagadula sang kahuol, kabalaka, kag kaakig.” Apang, sa baylo nga makapasulhay, “ang nikotina makapukaw,” siling ni Rosenbaum.

Ano, kon amo, ang kabangdanan sang kasulhay nga ginabatyag sang isa nga nagapanigarilyo? Ang matuod, ang ginabatyag sang nagapanigarilyo amo ang kaumpawan nga ang iya pagkagiyan nabusog! Huo, ang mga tawo magiyan sa nikotina sa tabako. Ining pagkagiyan kaanggid gid sa pagkagiyan sa heroina ukon cocaine, kag ang iban nagasiling nga mas mabudlay ini landason.

Kon ang lawas sang nagapanigarilyo maubusan sing nikotina, ginapangita ini sang iya lawas. Ginanerbios sia, indi mapahamtang, kag buringot tubtob makayupyop sia liwat sing nikotina. Makabatyag sia sing kasulhay sing temporaryo​—tubtob ang iya lawas mangita liwat sing nikotina. Sa amo ang pagpanigarilyo isa ka binuang nga paagi sang pagpasulhay. Ang pagpamati sa malulot nga mga musika, ang pagbasa, kag paglakatlakat mas luwas nga mga paagi.

Pag-atubang sa Pag-ipit sang mga Katubotubo

Ang 14-anyos nga si George nagsaysay: “Madamo gid nga pamatan-on ang nagtanyag sa akon sing sigarilyo apang ginpangindian ko ini.” Ang pag-ipit sang mga katubotubo daw amo ang una nga rason kon ngaa nagasugod sa pagpanigarilyo ang kalabanan nga pamatan-on. Ang isa ka surbe sa mga tin-edyer nagpahayag nga ‘kubos sa 1 porsiento sa ila ang nagpanigarilyo kon wala sing isa sa ila mga abyan ang nanigarilyo, samtang 73 porsiento ang nagpanigarilyo kon ang tanan nila nga abyan nanigarilyo.’ Kon ginaipit ka sang imo mga katubotubo, mahimo ikaw mamangkot: ‘Ano ang malain sa isa ka pagyupyop agod indi na ako pagsamukon sang iban?’

Ang iban nga mga pamatan-on nga ginpadaku sa Cristianong mga puluy-an nagpangatarungan nga indi gid man ini malain kag gani ginkompromiso nila ang ila pagtuo.b Ginbaton sang iban nga nag-uyat sila sing sigarilyo ukon ginbutang nila ini sa ila baba​—agod lamang sila ‘mangin kaangay sang iban.’ Apang, ang Biblia nagasiling: “Anak ko, kon ang mga makasasala maghaylo sa imo, indi ka magpasugot.” (Hulubaton 1:10) Kag sa ila kadungganan, ang kalabanan sang mga pamatan-on nga ginpadaku sa Cristianong mga puluy-an nagasunod sa sining mga pulong. Ang 14-anyos nga si Maribel, halimbawa, gintanyagan sang iya mga kaupod sing sigarilyo, apang nangindi sia. “Nagpalayo sila sa akon,” alimunaw niya, “kag ginkadlawan nila ako.” Apang, ginpahanumdom niya ang iya kaugalingon nga ‘mas maayo nga matigayon ang kahamuot sang Dios sang sa kahamuot sang kalibutan’ kag wala sia magpadaug sa pag-ipit!

[Mga footnote]

Sa pagkamatuod, ano nga sahi sang mga abyan ang magasugyot sa imo nga maghaklo sing makamamatay nga sustansia? “Sia nga nagapakig-angot sa mga buangbuang magaantos,” paandam sang Hulubaton 13:20. Kon kinahanglanon, mangita sing bag-o nga mga abyan. Ti, ang pag-upod lamang sa mga nagapanigarilyo makatalagam sa lawas! Ang 15-anyos nga si Brenda nagsiling: “Wala sing isa sa mga abyan ko ang nagapanigarilyo. Gani wala ako sing problema tuhoy sa pag-ipit sang mga katubotubo.”

Apang, indi posible nga malikawan mo sing bug-os ang dicristiano nga mga pamatan-on. Mahimo dapat mo apinan ang imo mga pagpati kag maathag nga mangindi sa pagpanigarilyo! Indi buot silingon nga dapat mo sila sermonan tuhoy sa kalainan sang tabako. Ginpakita sang manunulat nga si Sharon Scott nga sa masami ang simple lamang nga “indi, salamat gid” tuman na. Kon indi ini epektibo, ginarekomendar niya nga ihambal mo ang imo pagpangindi sa mas matigdas nga mga pulong, “Siling ko INDI!”

Ang iban pa nga mga estratehiya amo ang paglakat, indi pagsapak sa tanyag, ukon pag-ilis sang topiko. Mahimo tilawan mo pa gani ang pag-ensayo sing abanse kon paano mo pamatukan ang pag-ipit nga manigarilyo. Kag kon ginapangabay ang detalyado nga paathag, dapat mangin handa ikaw. Subong ginasiling sang Biblia: ‘Mangin handa pirme sa paghimo sing pagpangapin sa bisan kay sin-o nga nagapangayo sing rason.’​—1 Pedro 3:15.

Ang edukasyon sa Biblia nga ginatanyag sa Kingdom Hall sang mga Saksi ni Jehova nakabulig sa madamo sa pag-untat sang pagpanigarilyo. Si Oren nag-alimunaw: “Ang handum sa pagpakighambal sa iban nahanungod sa pagkabuhi sing dayon nga may himpit nga lawas sa isa ka natinluan nga paraiso nga duta nagpahulag sa akon nga mag-untat.” Ang maalamon nga dalanon amo nga indi gid pagsugdi ini!​—Colosas 4:5.

Tres-kuwarto sang mga nagapanigarilyo sa Estados Unidos ang nagsugod sa pagpanigarilyo antes sang edad nga 21. Sa isa ka surbe katunga sang isa ka grupo sang mga tin-edyer nga nagapanigarilyo ang nakatilaw sang ila una nga sigarilyo sa wala pa makatapos sa elementarya.

[Piktyur sa pahina 17]

Sa baylo nga himuon ang isa nga hamtong kon tulukon, ginapakita sang pagpanigarilyo nga ang isa wala sing kompiyansa