Pamangkot sang mga Pamatan-on . . .

Ngaa Dapat Ako Magpauli sing Temprano Pa?

“MAY yara bala sa inyo nga may curfew?” pamangkot sang Magmata! sa isa ka grupo sang mga pamatan-on. Tanan sila nagsabat sing huo! Apang, ang masunod nga pamangkot nakabaton sing lainlain nga sabat. Namangkot kami: “Sa banta ninyo daw ano ka gab-i nga dapat kamo tugutan sa guwa?”

“Sa banta ko dapat mo sundon ang bisan ano nga ginasiling sang imo mga ginikanan,” siling sang tin-edyer nga si Monica.a Indi ugyon ang lamharon nga si Bill. “Sa banta ko indi dapat sila ang magasiling sa imo kon san-o ka mapauli,” pangatarungan niya. “Tutal, mahimo man nga gingab-ihan sila sang mga bata pa sila.” Ang tin-edyer nga ginhingalanan si Sally nangita sing tungatunga nga rason: “Sa banta ko dapat ka magpauli kon san-o ang luyag sang imo mga ginikanan​—basta indi pa magtemprano sa alas 8:​00 s.g.” Sang ulihi, yara si Jerry, ang daw may pinakamaisog nga balatyagon sa ila tanan. Sia nagsiling: “Sa baylo nga silingan kita nga magpauli sa isa ka pat-od nga oras, ngaa indi na lang naton sila tawgan kag sugiran kon diin kita? Dapat sila mangin mas mahantupon.”

Bisan ano man ang imo personal nga opinyon, mahimo gid nga ang imo mga ginikanan nagahatag sa imo sing curfew. Mahimo ini nga isa ka dimabali nga sugo: ‘Pauli ka sa alas 10:​00 s.g. kay kon indi makatilaw ka gid!’ Ukon ayhan ang imo mga ginikanan nagatalana sing curfew depende sa sitwasyon sang tagsa ka indibiduwal. “Sa tapos nila mabinagbinag kon sin-o ang akon mga kaupod kag kon diin kami makadto,” siling sang 16-anyos nga dalagita nga ginbalikwat sa ’Teen nga magasin, “nagatalana sila sing oras kon san-o ako dapat mapauli. Depende ini tanan sa mga tawo kag sa lugar.” Bisan ang pamatan-on nga may daw walay latid nga kahilwayan masunson nga dapat maghatag sa iya mga ginikanan sing pila ka ideya kon diin sia kag kon san-o sia mapauli.

Ang kalabanan nga mga pamatan-on wala gid man nagakabalaka sa madamo nga pagdumili. Apang ginatamod sang iban ang curfew nga indi kombeniente diutay ukon makaulugot nga nagaupang sa personal nga mga plano. Ang libro nga Teens Speak Out, ni Jane Rinzler, nagabalikwat sang reklamo sang isa ka 16-anyos nga dalagita: “Pamatyag ko daw isa ako ka bata nga indi makapili sang luyag ko himuon.” Indi gid luyag sang iban ang mga curfew tungod sang makaulugot nga mga butang nga ginahatag sini sa ila kabuhi. Siling sang isa ka dalagita: “Bag-o maglakat dapat ko anay sugiran ang akon iloy kon diin ako makadto, kon sin-o ang akon upod, kon paano ako makakadto didto, kon paano ako makapauli.”

Mga Curfew​—Ang Panghunahuna sang Isa ka Ginikanan

Ngaa indi ka na lamang pagpabay-an sang imo mga ginikanan kon san-o mo luyag magpauli kag maglakat? Ti, binagbinaga ang limite nga ginhatag anay sang Dios sa pungsod sang Israel. Sadtong gab-i sang nahaunang selebrasyon sang Paskuwa sang 1513 B.C.E., ang Dios nagsugo sa mga Israelinhon: “Wala sa inyo sing magguwa sa ganhaan sang iya balay tubtob sa aga.” (Exodo 12:​12, 22) Dimakatarunganon bala ang Dios? Indi. Pangamlig ini agod indi mapatay sang anghel ni Jehova!

Bisan pa ang sitwasyon karon indi subong ka hilingagawon sadto anay, ang kalabanan nga mga ginikanan may maayong rason agod amligan ang ila mga tin-edyer. Ti, natural lamang para sa mga ginikanan ang magkabalaka tuhoy sa ila mga anak. Ang mga ginikanan ni Jesucristo “nagkasubo” sang indi nila mahibaluan kon diin sia​—kag sia isa ka himpit nga bata! (Lucas 2:​41-48) Nakahibalo ang imo mga ginikanan nga indi ka himpit. Gani pat-od gid nga magakabalaka sila sa imo sa tion kag tion, bisan pa nga indi ikaw ang sahi nga nagapangita sing gamo. Ngaa?

Bangod nakahibalo ang imo mga ginikanan kon daw ano ka kusog ang “mga kailigbon nga pinamatan-on.” (2 Timoteo 2:22) Nakahibalo man sila gikan sa ila mismo inagihan nga “ang bata nga ginapabayaan sa iya kaugalingon nagapakahuya sa iya iloy.” (Hulubaton 29:15) Ginbaton sang isa ka iloy: “Matig-a ang akon ulo sang tin-edyer pa ako. Nahibaluan ko kon ano ang sarang mo malikom sa imo mga ginikanan.” Gani kon ang imo mga ginikanan makabati nahanungod sa pagkasalamwanan sang mga tin-edyer, abuso sa alkohol kag droga, ukon magaris nga mga party sa kasilingan, makatarunganon sila nga magahinakop nga ang pila ka pagdumili nagakaigo.

Ang imo mga ginikanan nagakaigo man nga nagakabalaka sa imo kaayuhan. Ang Biblia nagasugid sa aton nga sang wala sa gilayon makapauli ang mga anak nga lalaki ni patriarka Jacob halin sa Siquem, ginsugo ni Jacob ang iya anak nga si Jose: “Lakat ka karon. Tan-awa kon maayo ang imo mga utod . . . , kag dalhi ako sing pulong.” (Genesis 37:​13, 14) Indi ini isa lamang ka sobra nga pagkabalaka. Bangod sang mga hitabo sadtong nagligad nga mga tuig, ang Siquem isa ka makatalagam nga duog para sa mga anak ni Jacob!​—Genesis, kapitulo 34.

Ang kalibutan karon mas makatalagam sang sa panahon sadto anay sang Biblia​—ukon sang mga bata pa ang imo mga ginikanan. Madugay na kita nga yari sa “katapusan nga mga adlaw,” ang panag-on nga gintagna sang Biblia nga pagatandaan sing “ital-ital nga mga tion nga mabudlay atubangon.” Ang Griegong tinaga nga ginbadbad “mabudlay atubangon” mabadbad man nga “delikado,” “makatalagam,” “malaglagon,” kag “mabudlay.” (King James Version, Douay, English Revised Version, Moffatt) Madamo sa karon ang “wala sing pagpugong sa kaugalingon,“ ukon “masingki.” (2 Timoteo 3:​1-5, Today’s English Version) Busa ang masingki nga mga krimen, lakip ang paglugos kag pagpatay, amo ang malaw-ay nga mga katunayan sang kabuhi karon.

Nakahibalo man ang imo mga ginikanan sang posibilidad nga makahimo kamo sing problema samtang nagagab-i. “Mahimo matabo ang malain kon gab-i na katama,” baton sang isa ka dalagita sa Magmata!, “kag ang imo mga ginikanan nagatinguha sa pag-amlig sa imo.” Paathag sang isa pa ka dalagita: “Pagligad sang tungang-gab-i, madamo sing hubog nga tsuper sa dalan, kag labing maayo nga indi magdungan sa ila sa dalan.”

Kag may mga katalagman man sa moral. Samtang nagadalom ang kagab-ihon, ang mga pagpugong nagaluya, kag ang masamok nga paggawi nagadugang. Bangod sang maayong rason, nian, nga ginaangot sang Biblia ang malain nga buhat sa mga oras sa kagab-ihon. Sa Isaias 5:​11, ginapahayag sang Dios ang kailo sa mga “nagpabilin sing gab-i na tubtob nga mapainit sila sang alak.” (Ipaanggid ang 1 Tesalonica 5:7.) Busa nahadlok ang imo mga ginikanan nga kon labi ka nga magpagab-i sa guwa, labi pa ang katalagman nga basi maulamid ka sa magaris nga mga party, abuso sa droga, ukon seksuwal nga imoralidad. Gani kon wala ka pa makapauli sa oras nga ginabatyag sang imo mga ginikanan nga nagakadapat, mahimo sila magakabalaka. Kag dapat sila paathagan.

Panugiron sang isa ka dalagita: “Kis-a ginab-ihan ako sa balay sang akon amiga. Wala makahibalo si Mommy kon diin ako, gani ginpangita niya ako. Naglakat sia sa kasilingan nga nagatawag sang akon ngalan!” Makahuluya? Aba huo. Apang subong sang ginpaathag sang isa ka iloy, “Nagahunahuna ako sang pinakamalain nga mahimo matabo kada magab-ihan pauli [ang akon mga anak nga babayi].”

Nagakahulugan Ini nga Nagaulikid Sila

Apang ano abi kon ang malain nga paggawi amo ang pinakamalayo nga butang sa imo hunahuna? Ano abi kon luyag mo lang magpadugaydugay upod sa imo mga abyan? Huo, makaulugot magtener sa balay samtang ang iban nga pareho mo sing edad ginatugutan sa pagguwa. Makahuluya man ipaathag sa imo mga abyan nga indi ka makaguwa upod sa ila bangod dapat ka magpauli sing temprano. Apang kon hunahunaon mo gid ang nahanungod sini, may kamatuoran ang ginsiling sang isa ka dalagita nga ginhingalanan si Leslie. Siling niya: “Ano ang himuon mo sa [alas] dose nga indi mo mahimo sa alas otso?” Sa iban nga hambal, indi bala ayhan nga ang labing maayo nga dagway sang kalingawan sarang mahimo sa mga oras nga ang mga tawo nagabugtaw? Kon amo ngaa magpagab-i pa katama kon ini delikado?

Isa pa ka punto nga pagabinagbinagon: Ang pagpagab-i na katama isa bala ka maayo nga paggamit sang imo tion? Ang Biblia nagalaygay sa mga Cristiano: “Nian tan-awa sing mainandamon kon paano ang paggawi ninyo indi subong nga dimaalam kundi subong nga mga maalam, nga nagahimulos sang kahigayunan, bangod nga ang mga adlaw malaut.” (Efeso 5:​15, 16) Isa pa, ang imo pagpagab-i nagapauswag bala sang imo hilikuton sa eskwelahan ukon nagabulig sa imo nga matapos ang ulubrahon sa balay? Nagasablag bala ini sang imo ikasarang sa pagkonsentrar sa Cristianong mga miting?

Sa katapusan, sarang mo matamod ang pagdumili nga ginapatuman sa imo subong pagpakita sing gugma sang imo ginikanan. Sa iya libro nga How to Raise Parents, ang manunulat nga si Clayton Barbeau namangkot: “Ano ang hunahunaon mo kon ako, subong imo ginikanan, magasiling sa imo, ‘Wala ako labot kon maggamit ka sing droga ukon mag-inum ukon manigarilyo. Wala ako labot kon madasig ka magpadalagan sang salakyan. Wala ako labot kon magpagab-i ka katama sa guwa. . . .’ Ano ang dapat ko isiling sa imo? Siempre: Magasiling ako, ‘Indi ko ikaw palangga. Wala ako sing pag-ulikid sa imo. Indi ka importante sa akon.’ ” Huo, kon kaisa mahimo ka mahisa sa mga pamatan-on nga mas daku ang kahilwayan. Apang dumduma: “Ang nagapugong sang iya bilugon nagadumot sang iya anak, apang ang nagahigugma sa iya nagasilot sa iya sa nagakaigo nga tion.”​—Hulubaton 13:24.

Sa bug-os mo nga kabuhi dapat ka magkabuhi paagi sa mga pagsulundan kag mga pagdumili. Gani ngaa pamatukan mo ang isa ka simple nga curfew? Huo, kon kaisa ang mga curfew mahimo nga dimakatarunganon, kag ang palaabuton nga artikulo magabulig sa imo sa pag-atubang sina nga sitwasyon. Apang, sa masami, maalamon nga magkooperar ka sa imo mga ginikanan kag magtinguha sa paghangop sang ila mga balatyagon. Ang Hulubaton 28:7 nagasiling: “Ang bisan sin-o nga nagabantay sang kasuguan maalam nga anak.” Ayhan tamdon mo ini sa ulihi subong sang pagtamod sang isa ka dalagita nga nagasiling: “Indi ko mahangpan kon ngaa tuman ka maamligon sa akon ang akon nanay kag tatay kag nagapangakig sila kon magpauli ako sing gab-i na. Karon nga isa na ako ka ginikanan, nahibaluan ko kon ngaa ang akon iloy nagapulaw nga nagahulat sa akon. Bangod nagaulikid sia sa akon!”

[Mga footnote]

[Piktyur sa pahina 14]

Ang mga pamatan-on masami naugot magpauli sing temprano