Ang Cape Buffalo—Isa ka Mabinuligon nga Sapat
Sang koresponsal sang Magmata! sa Kenya
NAGALAKBAY ka sa hilamunon nga bahin sang Aprika. Ang imo salakyan nagatulutakilid sa bulubakulod, kag sa hinali, mga pila ka yarda lamang ang kalayuon, isa ka kubay sang makahaladlok nga mga sapat ang nag-ulhot. Madamo sila, ang tagsa nagataas sing mga 1.5 metros halin sa duta tubtob sa abaga kag halos isa ka tonelada kabug-at. Nakibot sa imo pag-abante, nagpahimunong sila, nagtanga agod panimahuan ka, ang ila mata nagahimutad sa imo nga daw manungay.
Apang, nagmurahag ang imo mata sa kahadlok sa ila daku nga mga sungay, nga nagabawod paguwa. Ang punta kag punta sang duha ka sungay may antad nga mga 147 sentimetros. Sa pila ka mga sapat, ang likod sang sungay nagalapad kag nagalab-ot tubtob sa ibabaw sang agtang, nga daw isa ka daku nga pandong tan-awon. Nagpalibog ka kon pila ka pagsungay ang masarangan sang imo salakyan.
Ginsugiran sang reputasyon sinang mga sapat, halangpunon ina nga kahadlok. Ti, Cape buffalo sila, kag nakilal-an sila nga delikado katama, nga handa magsalakay kon paakigon sila bisan sa pinakadiutay nga paagi. Matuod, ang Cape buffalo ginasiling nga nakasamad ukon nakapatay sing mas madamo nga tawo—kag leon—sangsa bisan ano pa nga sapat sa duta nga nagakaon sing tanom. Indi katingalahan nga makulbaan ka kon makita mo sila! Gani kon ang isa sining mga sapat magaunga sing mabaskog, ginahanda mo na ang imo kaugalingon sa malain nga matabo. Apang sa imo kakibot, wala sila magsalakay. Sa baylo, ang bug-os nga kubay sang mga toro nagtalikod kag nagdinalagan!
Indi, wala mahadlok ini nga mga sapat sang imo paghimutad. Kay, bisan pa indi ini isa ka sapat nga dulugsingon, ang Cape buffalo makatilingala nga duna gali nga malinong nga sapat. Ang iya ginakaon hilamon—indi karne (sang sapat ukon tawo). Ang iya reputasyon nga mapintas resulta lamang sang sugidsugid sang mga mangangayam, indi sang sientipiko nga pagtuon. Ang matuod, magapalagyo ini sa engkwentrohanay sa baylo nga mangita sini. Indi lamang mabuot nga sapat, ang Cape buffalo huwaran sa pagkamabinuligon.
Pagbuligay Para Mabuhi
Ang Cape buffalo mahuyugon makig-upod nga sapat. Makit-an sa bug-os nga Aprika sa bagatnan sang Sahara, kontento ini sa halos bisan ano nga sahi sang duta basta malapit lang sa tubig. Sa tingulan kon ang tubig kag pagkaon bugana, ang Cape buffalo nagaguban sa paglakbay. Samtang sa iban nga mga lugar ang kinaandan nga panong mga 350, ang iban nga panong linibo. Kon tig-ilinit, ang panong nagadiutay halin sa 2 tubtob 20. Kada adlaw—makaisa sa aga kag makaisa sa gab-i—ang panong nagalakbay pakadto sa malapit nga tuburan sang tubig. Ang isa ka buffalo makainom sing treinta tubtob kwarenta ka litro.
Sa mainit nga adlaw, ining mahuyugon makig-upod nga mga sapat nga may apat sing tiil maluyag magpahulom sa tubig kag magtubog sa lunang. Indi lamang makapabugnaw kag makaparepresko ini nga batasan kundi nagabulig ini sa ila sa pagdula sang makaulugot nga mga parasito. Ukon mahimo nga nagahigda lamang sila sa handong nga daw nagapamalandong, mahinay nga nagausang sang hilamon, tanom, kag dahon nga nahalab nila sa gab-i.
Kon may katalagman, ang espiritu sang pagbinuligay gilayon makita. Ang buffalo nagapalanog sing alarma paagi sa pag-unga sing mabaskog. Sa dili madugay, ang bug-os nga panong nagatipon sa pag-apin. Aba, ang buffalo kilala nga nagatipon sing tingob kag nagasalakay sa isa ka leon! Ini nga pagkaduna sa pag-amlig sa isa kag isa daw dikinaandan sa mga sapat nga nagakaon sing tanom, ang kinaandan amo nga amligan sang kada isa ang iya kaugalingon kon may katalagman. Subong resulta, ang piang kag bulag nga buffalo mahimo mabuhi tubtob nagasuod sila sa panong.
Ini man nga pag-inupdanay nagapadayon bisan pa wala sing katalagman. Halimbawa, kon may pagbalhin sa ginahimo, isiling naton halin sa pagluko pakadto sa paghigda, ang bug-os nga panong gilayon nga nagasunod sa sulod sang pila ka minuto. Ang mga sientipiko nagapati anay nga ang panong nagasunod sa isa ka nagapangulo nga sapat sa paghimo sini, apang sining karon lang ginapakita nga ginasunod nila ang bisan sin-o nga katapo nga pamilyar katama sa partikular nga lugar nga didto sila. Sa kalabanan, ini isa ka may mas edad nga babayi. Ang hamtong nga mga lalaki nagapanghikot sing kinaugalingon kag nagabiya sa panong. Busa, ang panong wala ginapahog nga magtuman sa isa ka dominante nga lider kundi nagapakita sang ila kaugalingon mabinuligon nga kinaugali.
Ang Nagaisahanon nga Toro—Masinulub-on Bala?
Apang, ngaa nagabulag ang mga toro sa panong? Indi na bala sila mahuyugon makig-upod? Indi. Ang ila pagkabuhi sing isahanon daw resulta sang ila daku nga kabug-aton. Bangod tuman kabug-at sa paghulaghulag subong sang masunson nga ginahimo sang panong, ginapasulabi nila ang wala nagasulusaylo nga estilo sang pagkabuhi. Busa ang tagsatagsa nagapili sing isa ka personal nga teritoryo—isa ka lugar nga may handong, hilamon nga mahalban sa gab-i, kag malapit nga lugar nga tubigon. Sa gihapon, nagapabilin sia, kon mahimo pa lang, malapit sa banas nga ginaagihan sang panong sa ila adlaw-adlaw nga pagpangita sing tubig. Sa tion kag tion, nagahalab sia upod sa iya anay mga kaupdanan. Kon mag-iwat ang tubig sa tion sang tig-ilinit, ang pila ka toro nagaupdanay para sa ila makaduha sa isa ka adlaw nga pagkadto sa tuburan sang tubig.
Kamusta kon ang panong mapilitan sa pagtabok sa personal nga teritoryo sang toro? May daku bala nga inaway? Wala. Ang toro nagasug-alaw sa panong sa dulunan sang iya “propiedad” kag personal sila nga ginaupdan pakadto sa dulunan sang teritoryo sang kaingod nga toro. Sia naman nagadumala kag nagaupod sa ila pakadto sa masunod nga teritoryo. Ang proseso ginasulitsulit tubtob makalab-ot ang panong sa tubigon nga lugar. Kon ang panong yara sa katalagman, ang mga toro amo ang mga manug-amlig sang mga baka kag mga tinday. Sila ang mangin bantay sa likod—ang pinakadelikado nga posisyon—kag amo ang katapusan nga magapalagyo.
Busa ang reputasyon sang Cape buffalo subong makahaladlok nga sapat dinagakabagay. Bangod nakilala sing maayo pa ini nga sapat, matamod naton ini, indi subong madali manungay, kundi subong isa ka mahidaiton nga huwaran sang pagbinuligay nga takus pamalandungan—ayhan ilugon pa.
[Piktyur sa pahina 24, 25]
Ang buffalo nakilal-an nga nagatipon sing tingob kag nagasalakay sa isa ka leon
Bisan pa ang mga toro nagabiya sa panong, mahuyugon gihapon sila makig-upod