Pamangkot sang mga Pamatan-on . . .

Sayop Bala ang Magdalamguhanon?

Ang katapusan nga nadumduman mo amo ang tingog sang imo manunudlo nga nagapanalambiton sang mga equation sa algebra, apang wala na ikaw sa hulot-klasehan; ang imo kaisipan ginaanod sa baybayon nga ginkadtuan ninyo sang imo pamilya sang nagligad nga tig-ilinit. Mabatyagan mo pa ang mainit nga balas kag ang maalabaab nga silak sang adlaw. Mabatian mo pa ang huganas sang balod nga ginadapya sa hunasan, ang inudyak sang mga kabataan nga nagahinampang, ang matagsing . . . nga harihi sang imo mga kabutho? Huo, ang imo makakulunyag nga paghanduraw hinali natapos kag ginbuslan sang imo nagatindog nga akig nga manunudlo, nagapaninghawak, kag nagasugo sa imo sa pagsabat sang pamangkot nga wala mo mabatian.

PAGDALAMGUHANON​—kinaandan gid ini nga nagakahanabo sa tanan nga sahi sang tawo, bataon man ukon tigulang, amo nga gintawag ini sang kilala nga mananalawsaw nga “isa sang mga nagapangunang bahin sa tawhanon nga kabuhi.” Ang iban nagapati nga tubtob sa ikatlo nga bahin sang aton nagamata nga mga inoras ang ginahinguyang sa lainlain nga sahi sang pagdalamguhanon. Ang mga sientipiko indi makapat-od kon paano kag ngaa nagaporma ining saglit nga mga handurawan, kag wala man sila sing bug-os nga paghilisugot kon ano gid ang dalamguhanon. Ang isa ka diksionaryo nagpaathag sang dalamguhanon subong “isa ka matahom nga palanan-awon . . . tinuga sang imahinasyon.” Apang, madamo nga mananalawsaw ang nagpaathag sini sing masangkad nga nagalakip sang tanan nga sahi sang nagamata nga pantasya ukon wala gintuyo nga paghunahuna​—makalilipay man ini ukon indi. Sa sining artikulo, amon pagagamiton ining termino sa iya pinakamasangkad nga kahulugan, indi lamang lakip sang wala gintuyo nga paglupad sang imahinasyon kundi subong man sang isa nga gintuyo gid.

Indi tanan nga mga dalamguhanon, hanti, pinasahi, maduagon nga mga paglakbay sang pantasya. Ang kalabanan amo lamang ang malipayon nga pagliwaliwa sa mga nagligad sang isa. Sa isa ka artikulo sa Parents nga magasin, si Dr. James Comer naghinambit sang iya kaugalingon nga inagihan sa mga pagdalamguhanon​—kon nagamaneho pauli sa balay pagkatapos sang mabudlay nga trabaho sa opisina, ginapanganinaw niya ang iya nagpadaug nga tira sa basketbol subong lampukon. “Mahimo nga daw walay pulos ini nga handurawan, apang nagabulig ini sa akon agod nga may maayong pamatyagan,” tuaw niya. Apang gingamit sang iban ang dalamguhanon sa pagplano sang ila palaabuton. “Nagdamgo gid ako sing tuman nga mangin isa ka kilala internasyonal nga musikero,” hinumdom sang isa ka lalaki nga, matuod, nangin bansagon nga musikero sa jazz kag manugkomposo.

Apang, kalabanan nga mga dalamguhanon daw nasentro sa ordinaryo matag-adlaw nga mga hitabo​—sa eskwelahan, sosyal nga mga pagtinipon, tulun-an sa balay. Kon kaisa ang mga tawo hungod nga nagahunahuna sining mga butang agod mabuong ang makatalaka nga lecture sa eskwelahan ukon ang makakalapoy nga hilikuton sa sulod sang puluy-an. Ang iban madasig magdalamguhanon. Ang tinaga, ang tunog, ukon ang laragway madasig nga nagapahanumdom sa ila sang ila karon nga ginakabalak-an, mga nagligad nga ginkawilihan, ukon palaabuton nga hilimuon, kag niyan ang ila hunahuna magasugod sa paglagawlagaw. Ang Biblia nagasiling: “Kay ang damgo nagaabot sa kadam-an sang pangitan-an.” (Manugwali 5:3) Sa pagkamatuod, ang isa nga masako sa personal nga mga ginakabalak-an kag mga ambisyon mahimo nga masiod sa materyalistiko nga mga dalamguhanon.

Walay sapayan, bisan daw ano katahom sang imo mga dalamguhanon, makasablag ini sa imo konsentrasyon sa Cristianong mga miting, sa eskwelahan, ukon sa imo trabaho. Ang iban nga mga pantasya mahimo nga dinagakaigo​—ukon makahalalit. Gani ang pagdalamguhanon bala isa ka batasan nga dapat mo dulaon?

Makatalagam sa Imo Ikaayong Hunahuna?

Sadto anay, ang pagdalamguhanon gintamod nga may paghikay sang mga nagatrabaho sa ikaayo sang hunahuna, sang mga doktor, kag sang mga edukador. Hanti ang isa ka pamatan-on nga lalaki ginsingganan sang isa ka sikoterapista: “Dapat namon ikaw buligan nga mag-untat sa pagdalamguhanon.” Suno sa mananalawsaw nga si Dr. Eric Klinger, ina nga panugda bug-os nga napasad sa mga teoriya sang ginatawag nga amay sang psychoanalysis, nga si Sigmund Freud, nga nagtamod sang pagdalamguhanon subong binatabata kag binuang. Busa isa ka libro sa sikologo ang nagpangangkon: “Ang pagdalamguhanon sa masami bunga sang kapaslawan ukon sang kakulang sing interes sa karon nga palibot sang isa, kag sing pat-od pagpalagyo sa katunayan.” Ang kaliwatan sang mga edukador kag mga manugtrabaho sa ikaayo sang hunahuna gintudluan nga ang tanan nga pagdalamguhanon dapat dulaon. May mga pagpangangkon nga ang sobra nga pagdalamguhanon magaresulta sa schizophrenia.

Apang, ang mga teoriya ni Freud nagpasupil sa mga pamatuod sang masangkad nga pagpanalawsaw. Sa iya libro nga Daydreaming, si Dr. Eric Klinger nagtalupangod nga upod sa pila ka butang, ang mga manugpangusisa nangangkon nga:

Ang pagdalamguhanon kinanandan kag kinaugali nga hilikuton.

Sa kinaandan, ang mga tawo nga masunson nga nagadalamguhanon mas may nahisuno nga hunahuna sangsa wala nagadalamguhanon.

Ang pagdalamguhanon wala nagadul-ong sa makahaladlok nga palanan-awon.

Ang pagdalamguhanon wala nagadul-ong sa schizophrenia. Ang mga may schizophrenia masami nga nagadalamguhanon sangsa bisan kay sin-o man.

Paggamit sang Imo Imahinasyon nga Mabungahon

Dimakakilibot, kon amo, nga wala gid magpakamalaut ang Biblia sa maayo nga paggamit sang imahinasyon. Sa pagkamatuod, ang ikasarang sang aton mga hunahuna sa pagpanan-aw kag paghanduraw isa ka pamatuod nga kita, sa pinamulong sang salmista, “ginhimo sing makatilingala.” (Salmo 139:14) Kon ginagamit sing mabungahon, ining ikasarang mangin malahalon nga puhunan. Ang mga Cristiano ginsugo sa “pagtulok, indi sa mga butang nga makita, apang sa mga butang nga dimakita.” (2 Corinto 4:18) Ini mahimo nagalakip sa pagtulok sa matarong nga bag-ong kalibutan sang Dios. Ang paglaragway sang Biblia sining palaabuton tugob-globo nga Paraiso nagapukaw sang aton imahinasyon tuhoy sini!​—Isaias 35:​5-7; 65:​21-25; Bugna 21:​3, 4.

Ang imo imahinasyon mahimo man mapamatud-an nga mapuslanon kon may yara ka mabudlay nga obra nga hikuton. Halimbawa, ang mga pamatan-on sang mga Saksi ni Jehova masami nga ginatangduan sa paghatag sang oral nga presentasyon sa Teokratiko nga Eskwelahan sa Pagministeryo. Luwas sa paghanas sing matunog, tinguhai man ensayuhon ang imo presentasyon sa isip lang. Ilarawan ang reaksyon sang tumalambong sa imo impormasyon kag paghambal. Ini magabulig sa imo nga makahimo sang kinahanglanon nga mga pagpasibu sa imo presentasyon kag magahatag sa imo sing dugang pa nga pagsalig.

Mahimo mo man mahanas sa hunahuna ang pag-uyat sang mabudlay nga mga kahimtangan. Mahimo natalupangdan mo nga ang isa ka masigka-Cristiano akig sa imo, kag luyag mo nga hambalan ini nga mga butang. (Mateo 5:​23, 24) Sa baylo nga palapitan ini nga utod nga wala ka makahanda, mahimo nimo mahanduraw ang matabo sa hunahuna, ginahanas ang lainlain nga mga paagi sa paglubad sang problema. Dapat ini nahisuno sa prinsipio sang Biblia: “Ang tagipusuon sang matarong nagatuon sa pagsabat.”​—Hulubaton 15:28.

May yara bala nga nagpasaklaw ukon nagpaakig sa imo? Talupangda ang laygay nga ginhatag sa Salmo 4:4: “Magtindog nga may kahangawa, kag indi magpakasala. Magpamalandong kamo sa inyo kaugalingon nga tagipusuon, sa inyo higdaan, kag magpahimunong.” Indi buot silingon nga padayon nga balikbalikon ang mga makapasakit nga mga esena sa imo hunahuna, ukon maghupot sa hunahuna sang maathag nga mga larawan sa pagbalos sing masakit nga tinaga sa isa. Apang, si Jesus nagpaandam nga “ang tagsatagsa nga padayon nga nagapangakig sa iya utod may salabton,” lakip “ang bisan sin-o nga magsiling sa iya utod, ‘Banyaga!’ ” (Mateo 5:22) Apang ang paghunahuna sing maayo sa imo mga pililian​—nga mahimo maglakip sa pagpatawad sa nakasayop—​mahimo magabulig sa imo sa paglubad sang mga hiligut-anon sa kalma, makatarunganon nga paagi.

Ang pagdalamguhanon mahimo may talalupangdon nga bahin sa paglubad sang mga palaligban. Siling ni Dr. Klinger: “Ang mga dalamguhanon amo mismo ang paagi sa pagtukib sang maimbentuhon nga mga solusyon sa mga palaligban. Ang tawo nga nagadalamguhanon kon kaisa makasapo sang mga lubad nga indi niya masapwan kon iya ini tuyo nga lubaron.”

May yara gani pamatuod nga ang pagdalamguhanon makabulig sa imo sa pagpauswag sang imo padugi sa paghikot sang imo pisikal nga mga buluhaton. Isa ka instruktor sa ski, halimbawa, ang nagsiling sa iya mga gintutun-an sa paglaragway sa ila kaisipan sang nagahilapit nga pag-ski, nga nagahanduraw nga sila nagapanakayon sa tagsa ka likuon kag dulhugon. Ang mga mananalawsaw nagapati nga ang paghimo sini sa pagkamatuod nagapaaktibo sa parte sang utok nga nagakontrol sa mga maskulo, nagapukaw sini agod maghikot. Sa pagkamatuod, wala na sing tal-us pa sangsa matuod nga pag-ensayo, apang ang mental nga paghanas magabulig sa imo nga mapasanyog ang imo kinaadman sa paglanton sang instrumento sa musika ukon sa pagmakinilya. “Sa malip-ot nga pulong,” siling ni Dr. James Comer, “ang pagdalamguhanon indi pag-usik sang tion sa baylo isa ka kinahanglanon nga paumpaw sa pagbulig sa aton nga makapanghikot sing epektibo.”

Ang mga Katalagman

Walay sapayan, “sa tagsa ka tion may panag-on.” (Manugwali 3:1) Samtang ang pagdalamguhanon mahimo maayo kon ikaw nagapahuwayhuway sa imo hulot, may mga tion nga dinagakabagay ang paghimo sini ukon makatalagam pa gani. Nagamaneho ka bala sang salakyan? Kon amo ginakinahanglan mo ang dugang nga paghalong kag mangin alisto sa katalagman. Kamusta kon ikaw nagakuha sang pasinawan ukon nagapamati sang pamulungpulong sa Biblia? Kon amo kinahanglan mo ang “masinaw nga panghunahuna.”​—2 Pedro 3:1.

Ang Biblia nagpaandam man sa aton batok sa paghupot sang negatibo nga mga kaisipan. Kinaugali lang nga magbatyag sang diutay nga kahangawa kon nagaatubang kita sa isa ka importante nga pasinawan ukon sa isa ka interbyu sa trabaho, apang wala gid sing pulos kon aton hunahunaon ang makahaladlok nga laragway sang kalutusan kag kapaslawan. (Ipaanggid ang Manugwali 11:4.) “Ang kabug-atan sa tagipusuon sang tawo nagapakuko sini,” paandam sang Hulubaton 12:25. Si Jesucristo naglaygay sa iya mga tagpalamati: “Busa dili kamo maghimud-os nahanungod sang buwas, kay ang buwas may iya kaugalingon nga paghimud-os. Tuman na sa adlaw ang iya kalainan.”​—Mateo 6:34.

Sing makawiwili, ang sobra ukon dinagakaigo nga pagdalamguhanon nagapahamtang sang iban pa nga mga katalagman. Ang iban nga mga pamatan-on, halimbawa, naghanduraw sang seksuwal nga mga pantasya. Ang iban nakasapo nga ang pagdalamguhanon nagatublag sang ila konsentrasyon.

[Retrato sa Pahina 24]

Ang mental nga mga paghanas makapauswag sang aktuwal nga hinimuan sang isa