Isa ka Gab-i sa Opera
Sang Koresponsal sang Magmata! sa Italya
ANG kinaandan libagon nga tunog sang nagahanda nga orkestra hinali nga nagdulog, kag nagdulomdulom ang suga. Ang konduktor nga gin-abiabi sang malip-ot nga pamalakpak, nagpalapit sa podium, ginpasalamatan ang mga tumalambong paagi sa isa ka pagsaludo. Nian sa himpit nga kalinong, ginhakyaw niya ang iya mga kamot kag upod sa isa ka may awtoridad nga pagkumpas ginpangunahan niya ang orkestra sa nagabukas nga musika. Nakaeksperiensia ka na bala sing subong ka makakulunyag nga tion, ang pagsugod sang isa ka opera? Luyag mo bala nga maeksperiensiahan ini? Ano gid ang opera, kag ano ang mga ginhalinan sini?
Ang opera amo ang teatriko nga palaguwaon sang isa ka drama (opera seria) ukon sang isa ka komedya (opera buffa) paagi sa musika kag ginabahinbahin sa isa ukon kapin nga mga bahin, ukon mga akto; ginapresentar sang mga karakter ang ila bahin paagi sa ambahanon. Ang opera ginahuman sang madamo nga bahin: panguna nga kaundan sang drama, ukon libretto, (ang sinulatan sang isa ka manunulat ukon mamalaybay); musika nga ginsulat sang isa ka manugkomposo; pag-amba; pagsaot; mga danyag; kag mga panapot. Ang mga musical kaanggid sa mga opera apang mas simple ang estilo sini. Ayhan nakatan-aw na ikaw sing mga pelikula, subong sang West Side Story ukon Oklahoma, diin ang mga artista nagakanta sa baylo nga maghambal.
May yara nanuhaytuhay nga sahi sang opera: Ang iya nanday Wolfgang Amadeus Mozart kag Gioacchino Rossini ginalaragway subong tumalagsahon; ang iya ni Giuseppe Verdi, subong mapagsik kag makapahulag; ang iya ni Richard Wagner, subong masibod kag mahinay, kag solemne; ang iya ni Georges Bizet, subong maduagon kag buhi; ang iya ni Giacomo Puccini, subong makapasubo.
Ang pagsugod sang musika kag ambahanon halos kadungan sa pagsugod sang maragtas sang tawo. (Genesis 4:21; 31:27) Madamo sing nahimo nga mga instrumento sa musika sa bug-os nga pagluntad sang tawo, kag sadtong mga ika-11 nga siglo, isa ka sistema sang pagsulat sing musika ang ginbaton. Ginasiling sang mga reperensia nga ang opera nagsugod sa Florence, Italya, sadtong hingapusan sang ika-16 nga siglo. Madamo nga Italyano nga mga tinaga ang gingamit sa madamo iban nga mga hambal agod ilaragway ang mga bahin sining porma sang komposisyon (opera, libretto, soprano, tenor), nga nagapamatuod sa ginhalinan sang opera. Samtang nagalapnag ang opera sa madamo nga bahin sang Europa, nakatigayon ini sing madamo nga mga pagbag-o. Sa karon, may masapwan ka nga mga teatro sang opera sa bug-os nga kalibutan.
Agod makatuon sing dugang pa, pamatian naton ang paghambalanay sa ulot ni Antonello, nga nagapuyo sa Milan, kag sang iya abyan nga si Max, nga nagaduaw halin sa Switzerland. Sanday Antonello kag Max nagapaligad sing dikinaandan kag makapapagsik nga gab-i sa La Scala, Milan, isa sang pinakabantog sa tanan nga teatro sang opera.
Didto sa Opera
Max: Nabasahan ko sa guidebook nga ginhatag mo sa akon nga ang La Scala gin-inagurahan sang 1778, kag pagkatapos nga nahalitan ini sing daku bangod sang pagpamomba sang Inaway Kalibutanon II, liwat ini nga ginpatukod kag liwat nga gin-inagurahan sang 1946. Ginasiling man sang libro nga may kapasidad ini para sa 2,000 ka tumalambong.
Antonello: Matuod ina. Subong sang makita mo, gintukod ini suno sa klasiko nga korte-sapatos sang kabayo nga gin-ilog sang kalabanan nga mga teatro sang opera sang ika-17 tubtob ika-19 nga siglo. May yara anom ka andana sang kaangay kahon nga mga talan-awan nga nagapalibot; yara sa atubangan sang entablado ang maluhob nga bahin para sa orkestra. Ang La Scala indi ang pinakadaan ukon ang pinakadaku nga teatro sang opera sa kalibutan. Nangin bantog ini bangod sa katunayan nga diri ginhiwat ang pila ka una nga pagpasundayag sang madamo nga opera, kag madamo sing bantog nga mga konduktor kag manug-amba ang nagpasundayag diri. Ang isa sa ila amo ang bantog nga konduktor nga si Arturo Toscanini, nga makasarang magdumala bisan wala sing ginatamdan nga kopya sang nota. Ginasiling nila nga maayo gid ang mga akostiko sang La Scala, nga nagakaigo gid para sa isa ka teatro sang opera, diin ang musika kag ang mga tingog wala ginapadaku paagi sang mga mikropono ukon mga loudspeaker.
Max: Puwede mo bala ako masugiran tuhoy sa mga manug-amba sang opera?
Antonello: May yara anom ka sahi sang tingog. Tatlo sa lalaki—baho, baritone, kag tenor—kag tatlo ka katumbas nga tingog sa babayi—contralto, mezzo-soprano, kag soprano. Ang baho kag ang contralto amo ang pinakamanubo, samtang ang tenor kag ang soprano amo ang pinakamataas sa tagsa ka grupo. Ang baritone kag mezzo-soprano amo ang tunga-tunga nga mga tingog.
Agod mangin isa ka maayo nga manug-amba sang opera, ang isa dapat nga may bugay sang isa ka maayo nga tingog kag dayon magtuon sing madamo nga tinuig sa isa ka pinasahi nga eskwelahan. Kon wala sina nga sahi sang tinun-an, nga nagatudlo sa estudyante kon paano gamiton sing lubos ang kalidad sang iya tingog, walay isa nga mangin manug-amba sa opera. Sa indi madugay makita mo ang mga soloista. Matalupangdan mo nga walay sapayan nga nagatungod sila kon kaisa sang mga papel subong sang isa ka tunay nga pamatan-on nga lalaki kag babayi, tanan sila, walay labot sa pila ka eksepsion, mga hamtong, mabukod sing lawas nga mga tawo. Nahibaluan mo bala kon ngaa?
Max: Wala, Gusto ko mahibaluan ang rason.
Antonello: Bangod hamtong na sila antes nila malab-ot ang putukputukan sang ila karera kag kinahanglan nga may maayo sila nga panglawas agod makaamba sing opera. Indi mahapos lab-uton ang mabaskog mataas nga mga nota sing sulit-sulit sa madugay nga inoras. Ginasiling nga ang bantog nga soprano nga si Maria Callas nga pirme nagakanta diri sa La Scala sadtong mga dekada 50, nagpigaw ang tingog pagkatapos nga nagdiyeta sia sing tuman agod magpaniwang. Gani, Max, sa baylo nga malas-ayan ikaw sa naguwa nga itsura sang mga soloista, dapat mo apresyahon ang ila mga tingog. Tan-awa! Nagapaguwa na ang konduktor. Isuksok ang antipara para sa opera agod nga makita mo ang mga manug-amba kag ang bug-os nga palaguwaon sing maayo. Apang, isa lang ka laygay: Agod makapanginpulos ka sing maayo sa opera, ituon ang imo igtalupangod sa musika kag sa ambahanon subong sang ginhimo naton sa una nga akto.
Ano ang Nagakatabo sa Likod sang Entablado?
Max: Daw ano ka lawig nga pamalakpak! Maayo gid ang mga tingog sang mga manug-amba. Ti daw ano ka lawig ang pahuway?
Antonello: Mga 20 minutos. Apang nahibaluan mo bala kon ano ang nagakatabo sa likod sang telon sa tion sang pahuway?
Max: Indi ko mahanduraw.
Antonello: Madamo nga hilikuton! Ginatuytuyan sang isa ka manedyer sang entablado, ginakakas sang lantip nga mga manugtatap sang entablado, makinista, elektrisyan, mga panday kag sang iban pa nga mga trabahador ang mga dekorasyon sa entablado sing sibu gid kag ginatakod ang bag-o nga danyag. Sa karon ang mga teatro sang opera nasangkapan sing moderno nga teknolohiya sa pag-ilis sang danyag sing madasig, kon kaisa bisan nagapadayon pa ang palaguwaon. Ang hydraulic nga mga plataporma, mga elebeytor kag iban pa nga mga makinarya ginagamit agod ipasaka-panaog ang mga bahin sang entablado. Ang tanan nga teatro sang opera may mga kagamitan para sa mga special effects ukon mga sorpresa nga danyag—mga galamiton nga nagapatubas sing alisngaw agod magpaguwa sing mga panganod ukon alopoop, aso, sang tunog sang ulan kag hangin, ukon bisan sang hinali nga pagkirab sang kilat. Ang sistema sang mga spotlight nga may lainlain nga kabaskugon sang suga makatuga sing mga epekto sa danyag kag sing de-kolor nga mga sinag nga makadalayaw gid.
Max: Gikan diri sa aton ginapungkuan, makita naton kag mabatian ang opera. Apang ano ang nagakatabo sa likod sang entablado sa tion sang palaguwaon?
Antonello: Interesante ina nga pamangkot, Max. Samtang matawhay kita nga nagakalipay sa palaguwaon, isa ka organisado nga grupo sang mga tawo ang nagatrabaho sa likod kag sa mga kilid sang entablado. Handurawa kon ano ang matabo kon ang isa ka manug-amba, ang koro, ukon ang mga manugsaot wala nagahulag sa husto nga tion. Sa likod sang entablado, ginapat-od sang kabulig ukon mga kabulig sang manedyer kon diin nga bahin sang nasulat nga mga ambahanon ang ginapatokar sang orkestra kag ginahatagan sing patimaan ang mga manug-amba nga magkadto sa entablado sa husto nga tion. Amo man sina ang ginahimo sang maestro sa koro.
May yara sing manugdikta (prompter) sa sentro sang entablado, nga indi makita sang mga tumalambong sa sina man nga kahon. Ginasundan niya ang hulag sang konduktor sang orkestra paagi sa isa ka close-circuit nga telebisyon, kag gikan sa libretto, ginabasa sang manugdikta ang mga linya nga una sing diutay sa soloista, sa tion nga malipatan sang soloista ang linya.
Sa katapusan, ginadumalahan sang direktor ang pagbulubag-o sang areglo sang entablado kag ang tingob nga pagkadto sa entablado sang madamo nga artista kag subong man ginabantayan niya ang mga elektrisyan agod nga ang sinag sang de-kolor nga suga ginatuon sa nagakaigo nga seksion sang entablado sa husto nga tion. May mga plano nga butangan ang La Scala sing duha ka nagatiyog ukon nagasaka-panaog nga mga entablado kaangay sa iban nga mga teatro sang opera agod maatipan ang paghanda sang mga danyag kag mangin posible ang magpaguwa sing sobra sa isa ka palaguwaon sa isa ka tion.
Max: Inang tanan nga tawo kag inang tanan nga trabaho agod makapaguwa sing isa ka opera! Makadalayaw gid!
Antonello: Aba huo! Ang dalagku nga mga teatro sang opera may permanente nga mga orkestra, koro, grupo sang mga manugsaot—ginatos ka mga artista. Kag may iban pa kon isipon mo ang tanan nga trabahador, mga mananahi, sapatero, panday, make-up artist, elektrisyan, kag isa ukon kapin pa nga senograpo sa pagpatubas kag pagpinta sang danyag. Luwas sa sini, may mga tawo pa nga ginakinahanglan para sa kasiguruhan, administrasyon, kag iban pa nga mga serbisyo.
Pasad-Biblia nga mga Opera
Max: Ang tanan bala nga opera napasad sa Biblia?
Antonello: Huo, madamo. Ang opera ginkuha sa masangkad nga patag sang ihibalo—maragtas sang dumaan nga katawhan, mitolohiya, mga leyenda sang edad media, ang mga sinulatan ni William Shakespeare kag sang iban nga mga manunulat. Ang Nabucco, pinalip-ot sang “Nabocodonosor,” sang Italyano nga manugkomposo nga si Giu-seppe Verdi, nagahambal tuhoy sa pagdala sa mga Judiyo subong mga bihag sa Babilonya halin sa Jerusalem. Si Gioacchino Rossini, isa pa ka Italyano nga manugkomposo, nagbutang kay Mosè (Moises) sa musika kag ang Pranses nga musikero nga si Charles-Camille nagkomposo sang Samson et Dalila (Samson kag Delila) Ang mga linya sang istorya sini nga mga drama wala nagasunod sing estrikto sa Biblia, apang talalupangdon mahibaluan nga ining tatlo ka opera nagaunod sang ngalan sang Dios, si Jehova.
Max: Matuod? Nahibaluan ko nga ginsambit ini sa sinulatan ni Handel kag Bach, apang wala ako makahibalo nga yari man ini sa mga liriko sang opera.
Antonello: Sa hingapusan nga bahin sang Nabucco, ang koro nagaamba tuhoy sa ‘Dakung Jehova,’ kag ang mataas nga saserdote nga si Zacarias nagasambit sa ngalan sang Dios. Sa opera ni Rossini, nakiluoy si Moises kay ‘Iehova,’ samtang sa Samson et Dalila, si ‘Iehova ukon ‘Jehova’ ginsambit sing madamo nga beses.
Max: Talalupangdon gid.
Antonello: Nian yara pa ang pila ka iban nga napasad sa Biblia nga mga opera. Ang isa sa ila amo ang Salome, ni Richard Strauss; Moses und Aron (Moises kag Aaron), ni Arnold Schönberg kag Debora e Jaele, (sanday Debora kag Jael) ni Ildebrando Pizzetti. Apang tan-awa! Manug-umpisa na ang katapusan nga akto.
Isa ka Makadalayaw nga Gab-i
Antonello: Nagustuhan mo bala ang opera?
Max: Nagustuhan ko gid, ilabi na, bangod paagi sa imo panugda, nabasa ko na ang libretto kag sa amo masundan ko ang istorya. Kon wala mabudlayan gid ako sa pagsunod.
Antonello: Sa pagkamatuod, imposible nga mahangpan ang tanan nga tinaga nga ginaamba sang mga soloista kag sang koro, bangod ginatabunan kon kaisa sang musika ang mga tingog, kag sa mataas nga mga nota mabudlay mahangpan ang mga tinaga. Sa madamo nga teatro karon sang opera, nagaaman sila sing nabadbad na nga mga subtitulo ukon mga superskripsion agod masundan maayo sang mga tumalambong ang istorya.
Max: Isa gid yadto ka ekselente nga palaguwaon, Antonello. Ang maayo nga musika kag pag-amba nagahimo gid sa aton nga maapresyar ang Manunuga, nga naghatag sa tawo sang dulot sang tingog kag sang ikasarang sa pagkomposo, pagtokar, kag pag-apresyar sang musika. Salamat sa paghatag mo sa akon sing isa ka makalilipay kag makakulunyag nga gab-i.
[Retrato sa Pahina 17]
Awditoryom sang La Scala
[Credit Line]
Lelli & Masotti/Teatro alla Scala
[Retrato sa Pahina 18]
La Scala, Milan, Italya
[Credit Line]
Lelli & Masotti/Teatro alla Scala
[Retrato sa Pahina 19]
Ibabaw: Danyag gikan sa opera nga “Samson et Dalila”
[Credit Line]
Winnie Klotz