Pagbantay sa Kalibutan

Ang Tiggulutom Nagaapektar sa Daku nga Bahin sang Katawhan

Wala pa gid makapatubas ang duta sing tuman kadamo nga pagkaon agod pakaunon ang katawhan; apang, wala pa gid maapektuhan ang tuman kadaku nga bahin sang katawhan sang tiggulutom. Ang ahensia sang kasayuran nga France-Presse nagareport nga suno sa pinakaulihi nga estadistika gikan sa World Bank, mabaskog nga naapektuhan sang tiggulutom ang kabuhi sang 1.13 bilyones ka tawo sang 1990, sangsa nagligad. Naapektuhan sini ang halos 30 porsiento sang mga tawo nga nagapuyo sa imol nga mga pungsod. Ang pinakagrabe nga naapektuhan nga mga rehiyon sa kalibutan amo ang nabagatnan nga Asia, diin 562 milyones ka tawo ang nagaantos sa tiggulutom (49 porsiento sang populasyon); Aprika, nga may 216 milyones nga naapektuhan (47.8 porsiento sang populasyon); ang Malapit nga Sidlangan kag Aminhan nga Aprika, nga may 73 milyones nga naapektuhan (33.1 porsiento sang populasyon); kag ang Latin Amerika kag Caribbean, nga may 108 milyones nga naapektuhan (25.2 porsiento sang populasyon). Ini nga mga numero wala nagalakip sang halos bilyon pa ka mga tawo nga nagaantos sa malnutrisyon.

Pinasahi nga Paagi sang Pagpadaku sa Kinitaan

Sa pagsugod sang tuig 1993, ang Association for Scientific Research into the Parasciences sa Alemanya nagtipon sing 70 ka pagpakot nga ginhimo sang mga astrologo kag nian gin-usisa ang mga resulta sang hingapusan sang tuig. Bangod sa mga kapaslawan sang pagpamakot sang nagligad nga mga tinuig (tan-awa ang Awake! sang Hunyo 8, 1992, pahina 29, kag Hulyo 8, 1993, pahina 29), dugang bala nga nagmadinalag-on ang mga astrologo sang 1993? Nagsugid sila sing “madamong kabutigan,” report sang Nassauische Neue Presse. “Wala gani nagapati ang kalabanan nga mga astrologo sa ila kaugalingon tuigan nga mga pagpamakot,” komento sang isa ka humalambal para sa asosasyon. Apang ang astrolohiya isa ka daku nga negosyo sa Alemanya, nga may tuigan nga kita nga $57 milyones (100 milyones ka deutsche mark). Ginakabig sang madamong manugpakot ang tumalagsahon nga mga pagpamakot subong “isa ka epektibo nga paagi sa pagtigayon sing publisidad” agod mapadaku ang ila kinitaan, report sang pamantalaan.

Ulubrahan sang mga Kabataan

Otso milyones ka kabataan ang ginabulubanta nga nagatrabaho sa Brazil, report sang O Estado de S. Paulo. Ining mga kabataan mahimo nga nagatrabaho kasubong sang ginatrabaho sang mga hamtong. Apang, bangod manubo ang ila suweldo, diutay lamang ang ila mabulig sa kinitaan sang pamilya. Ayhan, bangod wala sing nagakaigo nga ineskwelahan ining lamharon nga mga trabahador haluson makabasa kag makasulat kag pigado man gihapon subong sa ila mga ginikanan. Dugang pa, siling ni Luiz Cláudio de Vasconcelos sang Ministri sang Pangabudlay, “bangod sang pagtrabaho sang mga pamatan-on nagakadulaan sing trabaho ang iban nga mga ulo sang pamilya, bangod handa sia sa pagbaton sang suweldo nga dos-tersia ang kanubuon sangsa ginabaton sang mga adulto.”

Ginhapay sang AIDS ang Populasyon sang Kalibutan

◻ “Ang AIDS magadala sing daku nga kahapayan sa tawhanon nga kabuhi sa 15 ka pungsod nga may pinakamataas nga kadasigon sang pagduging sang HIV,” paandam sang Populi, ang magasin sang United Nations Population Fund. Pasad sa isa ka report sining karon lang sang NU nga World Population Prospects: The 1992 Revision, ginapahibalo sini nga magasin nga mga napulo ka tuig kutob sa karon, “ang pagdugang sang populasyon sa sini nga mga pungsod mabuhinan sing 12 milyones bangod sang AIDS. Mga 9 milyones pa ka tawo ang mapatay bangod sang AIDS sa sini nga mga pungsod, kag pila lamang ka kabataan ang mabun-ag bangod sing pagkapatay sang mga babayi sa mga tuig sang ila pagpamata.”

◻ Ang bug-os kalibutan nga Kaadlawan sang AIDS ginsaulog sang Disiembre 1, 1993. Apang ang mga resulta sang pag-away sa balatian wala nakahatag sing daku nga rason sa pagsaulog. Ang isa ka opisyal sang WHO (World Health Organization) nagbaton: “Sa pagkamatuod wala gid ako nagahunahuna nga may nahimo kami batok sa Aids sa Aprika.” Ginkilala niya ang kinahanglanon nga padakuon ang importansia sang katutom sa pag-asawahay sa pag-away sa balatian. Ginasiling sang pamantalaan nga Cape Times nga yara sa Aprika ang “un-tersia sang ginreport nga kaso sang Aids sa bug-os nga kalibutan.” Suno sa WHO, ginabulubanta nga may isa ka milyon ka kaso sang AIDS sa mga hamtong ang nagaluntad sa Sub-Saharan Aprika.

Pagtapna sa Pagpanigarilyo Nag-uswag

May ginpasar nga bag-o nga mga kasuguan nga nagapatuman sang espisipiko nga mga pagpaandam tuhoy sa pagpanigarilyo sa Australian Capital Territory. Sugod sang Abril 1, 1994, ang tanan nga kaha sang sigarilyo dapat butangan sing kitaon nga mga paandam, subong sang: “Makamamatay ang Pagpanigarilyo,” “Ang Imo Pagpanigarilyo Makahalit sa Iban,” “Ang Pagpanigarilyo Makapagiyan,” kag “Ang Pagpanigarilyo Samtang Nagamabdos Makahalit sa Imo nga Lapsag.” Suno sa The Canberra Times, dapat nga masulatan sing mga paandam ang indi magkubos sa 25 porsiento nga atubangan nga bahin sang mga kaha sang sigarilyo. Ang un-tersia nga bahin sang likod sang kaha dapat masulatan sing masunod nga pinamulong: “Ang aso sang tabako nagaunod sing madamong makapakanser nga mga kemikal. Kon ginahaklo ang aso, mahalitan sining mga kemikal ang mga baga, kag sarang tunaan sing kanser. Ang kanser sa baga amo ang labing kinaandan nga kanser nga tuga sang pagpanigarilyo. Ang kanser sa baga masami nga nagatubo kag nagalapta antes ini matalupangdan. Sa kalabanan nga kaso nagapatay ini sing madasig. Ang [pagpanigarilyo] nagapatay sing halos tatlo ka pilo sang kadamuon sang mga tawo nga napatay sa alkohol kag iban pa nga mga droga, kon tingubon. Anom ka pilo ang kadamuon sang mga tawo nga nagakapatay gikan sa mga epekto sang pagpanigarilyo kada tuig sangsa mga aksidente sa salakyan.”

Nagapamupo-Prutas nga Robot

Ang pinakaulihi nga imbension sa teknolohiya sa agrikultura sa Italya amo ang isa ka de-kompyuter nga robot nga makasarang sa pagpamupo sing “tubtob sa 2,500 ka kahel sa isa ka oras halin direkta mismo sa mga puno.” Ang makina nasangkapan sing walo ka “sensitibo gid” nga de-makina nga mga kamot, ang tagsa nasangkapan sing elektroniko nga mata, kag gindisenyo nga “makakilala sa kasili sang mga duag” kag nagapili sing “luto nga mga bunga nga walay pagsayop nga ginabilin ang hilaw, pagkatapos nga gin-usisa ini sing mahalungon,” suno sa La Stampa. Ining may kasangkapan-sa-pagpili nga robot, “ginapadalagan sang de-krudo nga makina, sarang makatrabaho sa adlaw kag gab-i bisan sa malain nga paniempo kag nagapamupo sing mga kahel sa mga puno tubtob sa tatlo kag tunga ka metro [11 piyes] nga kataason . . . Sa tion sang pagpamupo, nagalakat ini sa pinakamataas nga kadasigon nga otso kilometros [5 milyas] por ora kag may kadasigon sa pagbiyahe nga tubtob sa 14 kilometros por ora [9 milyas por ora] nga nagaguyod sing isa ka treyler nga makakarga tubtob sa 500 kilos [1,100 libras].”

Kon Diin Popular ang mga Hilamon

“Natabunan sang mga hilamon ang bug-os nga parke, kag madamo sing bungang kahoy kag mga puno sang chestnut,” siling sang Asahi Evening News tuhoy sa isa ka bag-o nga sahi sang parke sa Tokyo. Wala sing sementado nga mga kadaygan, kag sing “kinaandan nga mga hampanganan sa parke kaangay sang mga duyan, padalusdusan, kag mga sako sing balas nga makit-an.” Nalipay ang malapit nga mga pumuluyo. Sang nagligad nga duha ka tuig ginpanugda nila sa konseho sang siudad nga “tamnan sing mga hilamon kag butangan sing mga insekto kag magagmay nga mga kasapatan” ang parke agod nga ang “mga kabataan makakutkot sing mga buho kag makahampang sa lunang, kag dapat nga wala sing mga pahibalo nga nagadumili sang bisan ano.” Sugod sadto, ang ikaduha nga parke nga ginlaragway man subong “may natural nga kahimtangan, nga gintamnan sang mga hilamon” gintukod man sa Tokyo. Nakibot ang mga manugplano kag mga manugdesinyo sang parke sa siudad sa bug-os nga pungsod nga makit-an nga daku gid ang kaluyag sang mga pumuluyo sa siudad sa subong sini nga sahi sang parke, natalupangdan nga sang natigayon na nila ini, may kahanda sila nga nakigbahin sa pagtinlo kag sa pag-atipan sini.

Pagpabugnaw sa Kalayuhon nga Impierno

“Wala na ginapadaku sang mga Iglesia ang dumaan nga kalayo-kag-asupre nga mga sermon” subong sang ginahimo nila sang nagligad, siling ni Robert Wuthnow, isa ka sosyologo sa Princeton University. Ngaa wala? “Nagbag-o na ang pagtamod sang mga tawo tuhoy sa pagtagudili sa dayon nga silot,” report sang The Edmonton Journal, isa ka pamantalaan sa Canada. Ginpakita sang isa ka surbe sang Gallup sining karon lang nga samtang ginasiling sang 60 porsiento sang mga Amerikano nga nagapati sila sa kalayuhon nga impierno, 4 porsiento lamang ang nagapaabot nga magakadto didto. Sa Canada, 38 porsiento sang ginsurbe ang nagapati sa kalayuhon nga impierno; sa Espanya, 27 porsiento; kag sa Sweden, 7 porsiento. “Ang pagpati tuhoy sa impierno daw wala nagapahulag sa mga tawo nga alagaron ang Dios ukon batunon si Cristo subong ila manluluwas,” pangangkon ni Bruce Klepp isa ka Pentecostal nga klerigo. Ang tuhoy sa impierno nga “panudlo wala gid sing moral nga kapuslanan,” pangangkon ni Tom Harpur sang The Toronto Star.

Ang Kultura sang Karaoke

Ang isa sang mga tinaga sa ikanapulo nga edisyon sang Merriam-Webster’s Collegiate Dictionary, amo ang tinaga nga “karaoke.” Ini nga tinaga nagapatuhoy sa “isa ka kasangkapan nga nagapatokar sang mga tunog sang mga instrumento para sa mga pinili nga mga ambahanon nga sarang makantahan sang nagagamit” kag naghalin sa isa ka Hapones nga tinaga nga kara, buot silingon “walay unod,” kag oke, pinalip-ot sang “orkestra.” Nanamian gid ang mga nagagamit sini bangod paagi sini makakanta sia upod sa bug-os nga orkestra. Sa una nga kahigayunan sa Japan, ginkilala sang “pamantalaan pang-edukasyon sang panguluhan” ang pag-amba sa karaoke subong isa ka “pangkultura nga hilikuton,” kag amo ang pinakapopular karon sa bug-os nga pungsod. Isa ka makadalayaw nga 74 porsiento sang mga nagaedad sing 19 tubtob 29 ang nagapakigbahin sa sini sa sulod sang isa ka tuig antes sang isa ka pagsurbe. Nagakomento tuhoy sa pagbalhin sang mentalidad sa tunga sang mga Hapones, si Tetsuo Sakurai, isa ka propesor sa sosyolohiya, nagsiling sa Mainichi Daily News: “Ang mga tawo handa na sa karon sa pagpabutyag sing hilway kag dayag sang ila kaugalingon.”

Kahimtangan sang Tawhanon nga mga Kinamatarong: “Makapasubo”

“Ang pagtahod sa tawhanon nga mga kinamatarong importante sa palaabuton nga kaayuhan sang katawhan,” siling ni Ibrahima Fall, kabulig nga sekretaryo heneral sang tawhanon nga mga kinamatarong sa World Conference on Human Rights sang NU. “Apang sa madamo nga [pungsod],” siling niya, “makapasubo gid ang kataason sang nagapadayon nga paglapas sa tawhanon nga mga kinamatarong.” Ginapamatud-an sang World Conference on Human Rights, isa ka pamantalaan sang NU, nga halos katunga sang populasyon sang kalibutan ang nagaantos karon sa idalom sang mga paglapas sang tawhanon nga mga kinamatarong. Si G. Fall nagdugang: “Ang kamatayon, kalaglagan, pag-ihig-ihig, kaimulon, paghingabot, paglugos, pag-ulipon, kagutom kag nasablagan nga kabuhi amo ang nagapabilin nga pang-adlaw-adlaw nga halit sa minilyon ka tawo.” Malain pa, ina nga halit nagalapnag bangod “ang mga problema sa mga kinamatarong,” paandam sang NU, “madasig nga nagauswag.”