Magsalig ukon Indi Magsalig
MABUDLAY mahibaluan kon bala dapat magsalig ukon indi. Lunsay ini may mga katalagman, ilabi na sa isa ka kalibutan diin lapnag ang pagpangdaya kag pagluib. Apang tanan kita nagakinahanglan sing masaligan nga mga abyan nga magasakdag sa aton sa tion sang kabudlayan. (Hulubaton 17:17) Mga duha ka libo ka tuig na ang nagligad, ang Romanong manunulat nga si Phaedrus nagpabutyag sing problema sa sining paagi: “Ang magsalig ukon indi magsalig makatalagam.”
Ang Pagkamasinaligon Makatalagam
Ngaa mahimo mangin makatalagam ang magsalig sa isa? Buweno, binagbinaga ang ginhatag nga paandam sa Psychology Today nga magasin. Ginalaragway sini ang mga nagahingalit sa pagsalig sang tawo subong “mga manunukob” nga nagagamit sing “lumay kag mga pagdaya kag pagmaniobra sa sadtong yara sa palibot nila kag ginahalitan ang ila mga kabuhi.” Sing maathag, bangod sinang mga manuglimbong, ang labi nga pagkamasinaligon makatalagam gid.
Ang isa nga nagasalig sing tuman mahimo mangin mapinatihon kag, subong resulta, mahapos madayaan kag matuntuhan. Ang isa ka maayo nga halimbawa sang pagkamapinatihon amo si Sir Arthur Conan Doyle, ang awtor sang mahinantupon eksperto nga sekreta nga si Sherlock Holmes. Sang 1917 duha ka lamharon nga babayi, sanday Elsie Wright kag ang iya pakaisa, si Frances Griffiths, ang nangangkon nga nagpakighampang sila upod sa mga diwata sa hardin sang ila balay sa Cottingley, Inglaterra. Nagpaguwa pa gani sila sing mga laragway sang mga diwata agod mapamatud-an ini.
Si Conan Doyle, nga nangin interesado gid sa espiritismo sa tapos sang kamatayon sang iya anak nga lalaki, nagsalig sa ila kag nagpati sa mga sugilanon tuhoy sa mga diwata—subong sang madamong tawo sadtong tion. Naglab-ot sa 55 ka tuig sang ulihi sang gin-ako sang duha ka babayi nga yadto tanan isa ka himu-himo nga estorya kag gingunting nila ang “mga diwata” gikan sa libro antes ginretratuhan. Natingala gid si Frances Griffiths nga may nagpati sang ila estorya. Sia nagsiling: “Kon paano nga ang bisan sin-o nga tawo tuman ka mapinatihon sa pagpati nga matuod sila padayon nga isa ka misteryo sa akon.”—Hoaxers and Their Victims.
Makita mo bala ang tugalbong nga nagsiod kay Conan Doyle? Walay duhaduha nga ginpatihan niya ang estorya bangod lamang luyag niya nga mangin matuod ini. Ang awtor nga si Norman Moss nagsiling: “Madali kita madayaan bangod lamang ang aton mga painuino ginpahabol sang kinaandan nga pamatasan, kag ginatulok naton ang mga butang sing alang-alang. . . . Kon kaisa, ginabaton naton ang isa ka butang subong matuod bangod isa ini ka butang nga luyag naton nga mangin matuod.” (The Pleasures of Deception) Ginapalanog sina ang paandam nga ginhatag sang bantog nga Griegong orador nga si Demosthenes mga 350 ka tuig antes sang aton Komon nga Dag-on: “Ang pinakamahapos nga butang sa tanan amo ang pagdaya sa kaugalingon, kay kon ano ang ginahandum sang isa ka tawo masami niya ginapatihan ini subong matuod.” Ang pagsalig lamang sa aton mga balatyagon mahimo nga makatalagam.
Sa pagkamatuod, mahimo hunahunaon nimo nga sobra ini nga halimbawa kag nga si Conan Doyle mas tuluntuhon sangsa imo. Apang indi lamang ang mapinatihon ang yara sa katalagman nga madayaan. Madamong tawo nga mahalungon kag kinaandan nga mainandamon ang natuntuhan kag nadayaan sang daw masaligan nga mga tawo.
Ang Pagkadimasinaligon Makatalagam
Apang, may mga katalagman man sa pagkadimasinaligon kay bisan sin-o ukon sa bisan ano. Ang dipagsalig kaangay sa tuktok. Sarang ini makadunot kag makalaglag sa kuntani malipayon, suod nga mga kaangtanan. Ang tudok nga pagkamaduhaduhaon kag mabaskog nga dipagsalig makahimo sa imo nga tuman ka masinulub-on, walay abyan nga tawo. Makahalalit gid ini sa mga kaangtanan upod sa iban nga tawo amo nga ang Ingles nga manunulat nga si Samuel Johnson nagsulat, “Mas makalilipay pa ang madayaan ka kon kaisa sangsa indi magsalig.”
Ang dipagsalig makatalagam pa gani sa imo pisikal nga kapagros. Ayhan nahibaluan mo na nga ang mabaskog nga mga emosyon kaangay sa kaakig makapadayag sa imo sa katalagman sang pag-atake sa tagipusuon. Apang nahibaluan mo bala nga ang pila ka pagpanalawsaw nagapanugda nga ang pagkadimasinaligon makahimo man sing amo? Ang Chatelaine nga magasin nagsiling: “Indi lamang ang mga tawo nga mainiton ang mahimo nagadugang sang ila kahigayunan nga magbalatian sa tagipusuon bangod sang ila panimuot. Ginapakita sang bag-o nga pagpanalawsaw nga bisan ang diutay nga mga porma sang pagkadimainabyanon, subong sang huyog nga mangin maduhaduhaon kag dimasinaligon makabutang sa imo sa katalagman.”
Talupangda ang Imo mga Tikang sing Mahalungon
Ano ang sarang mo mahimo? Nagahatag ang Biblia sing pila ka maayong laygay tuhoy sini. “Ang kulangkulang nagapati sa tagsa ka pulong,” siling sang Hulubaton 14:15. Indi ini malaglagon nga pagpangduhaduha. Isa ini ka realistiko nga pahanumdom sang kinahanglanon nga mag-andam. Ang tuman ka mapinatihon, kulangkulang nga tawo lamang ang nagasalig nga walay pangduhaduha sa tagsa ka pulong nga iya mabatian. Upod ang maayong rason ang hulubaton sa Biblia nagapadayon: “Apang ang mahalungon nagatan-aw sa iya paglakat.” Ang Ingles nga manunulat sang drama nga si William Shakespeare nagsulat: “Indi magsalig sa gabok nga tapi.” Ang bisan sin-o nga nagahunahuna nga ang mga tapi sa taytay nga tuman kataas magabok mangin tuman ka buangbuang sa pag-agi sa sini. Paano nimo, nian, ‘matalupangod ang imo mga tikang’ agod ang imo pagsalig nagakaigo?
Ginapalig-on kita sang Biblia nga usisaon kon ano ang ginasiling sang mga tawo sa baylo nga batunon lamang nga walay pagpangduhaduha ang tanan nga butang nga aton nabatian. “Ang idulungog nagatilaw sang mga pulong, subong nga ang ngalagngag nagatilaw sang pagkaon,” siling sini. (Job 34:3) Indi bala matuod ini? Indi bala masami nga ginatilawan naton anay ang kalan-on antes ini tunlon? Dapat man naton tilawan ang mga pinamulong kag mga buhat sang tawo antes naton batunon ini. Wala sing isa nga maminatud-on ang masaklaw kon usisaon naton ang iya mga pamatuod. Ang kinahanglanon nga dapat naton usisaon agod mahibaluan nga ang isa ka butang matuod ginasakdag sang hulubaton sa Scotland nga nagasiling: “Sia nga nagdaya sa akon sing makaisa, kahuy-anan ini sa iya; kon madayaan niya ako sing makaduha, kahuy-anan ini sa akon.”
Si apostol Pablo naglaygay: “Tilawi ang tanan nga butang.” (1 Tesalonica 5:21, Today’s English Version) Ang tinaga nga gingamit ni apostol Pablo para sa ‘pagtilaw’ gingamit man may kaangtanan sa pagtilaw sing malahalon nga mga metal agod tan-awon kon tunay ini. Pirme ginatilawan sang mahalungon nga tawo ang iya ginabakal agod tan-awon kon bala ini tunay. Kon indi, basi mabakal niya ang ginatawag nga pansi nga bulawan—isa ka butang nga daw bulawan kon tulukon apang, sa katunayan, wala sing balor.
Mangin Makatarunganon kag Balanse
Sa pagkamatuod, luyag naton mangin makatarunganon sa sining butang kag indi mangin maduhaduhaon sing dinagakaigo sa iban. (Filipos 4:5) Indi mangin madali sa pagpabangod sing malain nga mga motibo sa kay bisan sin-o. Ang sayop nga paghangop sa mga motibo mangin amo ang pinakamadali nga paagi sa pagguba sing maayo, suod nga mga kaangtanan. Masami nga maayo nga hunahunaon nga luyag sang imo mga abyan nga himuon ang labing maayo para sa imo sa baylo nga duhaduhaan sila kon mag-utwas ang mabudlay nga mga kahimtangan.
Maghatag sing ligwa para sa mga kakulangan kag mga kasaypanan sang iban. “Ang pagluib sang isa ka abyan nagakahulugan sing paglapas sang pagsalig,” siling sang manunulat nga si Kristin von Kreisler. Apang yadto nga pagluib mahimo nga dihungod ukon mahimo nangin resulta sang kaluyahon nga karon tudok nga ginhinulsulan. Busa, nagpadayon sia: “Dili paghunahunaa ang pagluib—ukon magpugong ini sa imo sa pagsalig sa iban.” Indi pagtuguti ang mapait, negatibo nga mga eksperiensia nga magkuha sang imo kalipay nga mahimo maggikan sa pagtukod sing masinaligon nga mga kaangtanan upod sa iban.
Mangin balanse. Indi kinahanglan nga magpabulagbulag ikaw kon nagausisa sa mga tawo; ang isa ka mainandamon nga tawo nagapabilin nga alisto. Sa pihak nga bahin, si Doktor Redford Williams nagapanugda nga tinguhaan naton nga hunahunaon nga ang iban nagahimo sing labing masarangan nila, tinguhai nga hangpon ang ila pagtamod, kag “hanasa nga magsalig sa iban” kon posible. Mahimo nga mas maayo pa nga magsalig sing tuman sangsa indi gid magsalig.
Ang manunulat sang tulun-an nga Hulubaton sang Biblia nagabaton nga ‘may nagaluntad nga mga kaupod nga nagalaglag sa isa kag isa’—buot silingon, mga tawo nga magatinguha sa paghingalit sang imo pagsalig. Ang kalibutan puno sing kaangay nila. Apang hatagi ang iban sing panahon kag sing kahigayunan sa pagpakita nga masaligan sila, kag makasalapo ikaw sing mga abyan nga, sa katunayan, ‘mahirop pa labi sa isa ka utod.’—Hulubaton 18:24.
Nian, may isa bala ukon bisan anong butang, nga masaligan mo sing bug-os, nga wala sing kahadlok nga ang imo pagsalig pagahingalitan ukon pagaluiban? Huo, may yara gid. Ang masunod nga artikulo magabinagbinag sing malip-ot kon sa diin ikaw mahimo magsalig sing bug-os.
[Blurb sa pahina 6]
“Ang kulangkulang nagapati sa tagsa ka pulong, apang ang mahalungon nagatan-aw sa iya paglakat.” —Hulubaton 14:15
[Laragway sa pahina 7]
Maghatag sing ligwa para sa mga kakulangan kag mga kasaypanan sang iban