Pamangkot sang mga Pamatan-on . . .

Ngaa Indi Ako Makatuon?

“Indi ko luyag magpauli,” hinumdom ni Jes­sica, “kag mag-atubang sa akon mga ginikanan. Nalagbong naman ako sa pila ko ka asignatura.”a Sa edad nga 15, maalam kag matahom si Jes­sica. Apang kaangay sa madamong pamatan-on, nabudlayan sia nga makapasar sa iya mga grado.

ANG indi maayo nga hinimuan sa eskwelahan masami nga resulta sang indi maayo nga panimuot sa edukasyon ukon sa manunudlo sang isa. Apang indi subong sina sa kahimtangan ni Jes­sica. Nabudlayan gid sia maghangop sa indi maathag nga mga ideya. Natural, nabudlayan si Jes­sica sa matematika. Kag bangod sang kabudlayan sa pagbasa nabudlayan man sia sa iban pa niya nga mga asignatura (sub­ject).

Si Maria, sa pihak nga bahin, indi makatigbato sing husto. Ginatago niya pirme ang iya nota sa Cristianong mga miting bangod nahuya sia sang iya mga sayop sa pagtigbato. Apang, indi mango si Jes­sica ukon si Maria. Maayo gid si Jes­sica makig-angot sa mga tawo amo kon ngaa gintangdo sia sang eskwelahan nga amo ang manugpatunga, ukon manuglubad sing problema, kon mag-utwas ang problema sa tunga sang iya mga kabutho. Kag sa akademiko nalakip si Maria sa 10 porsiento sang mga estudyante sa iya klase nga may mataas nga grado.

Ang problema: Sanday Jes­sica kag Maria may problema sa pagtuon. Ginapatihan sang mga eksperto nga mga 3 tubtob 10 porsiento sang tanan nga kabataan ang mahimo nga may amo man nga mga kabudlayan sa pagtuon. Si Tan­ia, nga yara na karon sa 20 anyos nga pangidaron, nagaantos sing ginatawag nga At­ten­tion Def­i­cit Hyper­activ­ity Dis­order (ADHD).b Nagsiling sia: “Nabudlayan ako sa Cristianong mga miting, personal nga pagtuon, kag mga pangamuyo bangod indi ako makakonsentrar ukon makapahimunong sa pulungkuan. Naapektuhan ang akon ministeryo bangod nagasaylo ako sa lainlain nga topiko sing tuman kadasig nga indi masundan sang isa.”

Kon wala ginaupdan sang hyper­activ­ity, ang problema ginatawag nga At­ten­tion Def­i­cit Dis­order (ADD). Ang mga tawo nga may amo sini nga problema masami nga ginalaragway subong mahandurawon. Nahanungod sa mga may ADD, ang neurologo nga si Dr. ­Bruce Rose­man nagsiling: “Nagapungko sila sa atubangan sang isa ka libro kag sa sulod sang 45 minutos, wala sila sing matun-an.” Kon ano man ang kabangdanan nabudlayan gid sila sa pagkonsentrar.

Nagapati ang mga mananalawsaw sa medisina nga nahangpan na nila sining karon lang ang kabangdanan sining mga problema. Apang, madamo gihapon ang wala pa mahibaluan. Kag ang kinatuhayan sa ulot sang nagkalainlain nga mga problema kag sang mga diikasarang nga nagasablag sa pagtuon indi pirme maathag. Walay sapayan sang eksakto nga kabangdanan ukon sang ngalan nga ginhatag sa isa ka partikular nga problema​—⁠ayhan problema sa pagbasa, pagdumdom, pagkonsentrar, ukon pagkahulagan​—⁠ang problema makasablag sa pagtuon sang isa ka tawo kag makatuga sing daku nga pag-antos. Kon may problema ka sa pagtuon, paano mo ini malandas?

Ang Hangkat sa Paglandas

Binagbinaga si Jessica nga ginhinambitan sa pamuno. Determinado nga malandas ang iya problema sa pagbasa, padayon sia nga nagtinguha sa pagbasa sing nanuhaytuhay nga libro. Ang daku nga pagbag-o natabo sang makasalapo sia sing isa ka libro sang mga binalaybay nga interesante gid sa iya. Nagtigayon sia sing kaangay nga libro, nga naluyagan man niya basahon. Sang ulihi nangin interesado sia sa mga serye sang mga libro sang sugilanon, kag amat-amat nga nabuhinan ang problema sa pagbasa. Ang matun-an nga leksion amo nga may padya ang pagkamapinadayunon. Mahimo mo man malandas ang problema sa pagtuon ukon sa dimagkubos mag-uswag sa sini paagi sa indi pag-untat.​—⁠Ipaanggid ang Galacia 6:⁠9.

Kamusta naman ang pag-atubang sa problema nga pagkamalipaton? Ang isa ka importante nga yabi sa paglubad sa problema nasandig sa hurubaton nga: “Ang pagsulit nagadul-ong sa pagdumdom.” Nasapwan ni ­Nicky nga ang berbal nga pagsulit sang iya nabatian kag nabasahan nagbulig sa iya nga madumduman ang mga butang. Tilawi ini. Ayhan makabulig man ini sa imo. Sing talalupangdon, sang panahon sang Biblia masami nga ginabungat sang mga tawo ang mga tinaga, bisan kon nagabasa sa ila kaugalingon. Sa amo, ginsugo ni Jehova ang manunulat sang Biblia nga si Josue: ‘Dapat mo basahon sa mahinay nga tingog [ang Kasuguan sang Dios] sa adlaw kag gab-i.’ (Josue 1:8; Salmo 1:⁠2) Ngaa importante gid ang pagbungat sa mga tinaga? Bangod ang paghimo sini nagadalahig sa duha ka igbalatyag​—⁠palamatin-an kag panulok​—⁠kag nagabulig sa pagpatudok sing ideya sa hunahuna sang bumalasa.

Para kay Jessica, ang pagtuon sing matematika isa man ka daku nga buluhaton. Apang, gintinguhaan niya nga tun-an ang mga pagsulundan sa matematika paagi sa pagsulit sini​—⁠kon kaisa nagahinguyang sing tunga sa oras kada pagsulundan. Sang ulihi ang iya mga panikasog ginpadyaan. Gani sulita, sulita, sulita! Ang maalamon nga buhat amo ang paghanda sing papel kag lapis sa tion nga nagapamati sa klase ukon nagabasa agod makakuha ikaw sing mga nota.

Importante nga maghugod ikaw sa pagtuon. Himua nga batasan ang magpabilin pagkatapos sang klase kag makighambal sa imo mga manunudlo. Kilalaha sila. Sugiri sila nga may problema ikaw sa pagtuon kag nga determinado ikaw sa paglandas sini. Ang kalabanan nga manunudlo maluyag sa pagbulig. Busa pangayua ang ila bulig. Ginhimo ini ni Jes­sica kag nakabaton sing kinahanglanon nga pagsakdag gikan sa isa ka mahinuklugon nga manunudlo.

Magtuon sa Pagkonsentrar

Makabulig man ang pagpahamtang sing isa ka tulumuron kag pagpanaad sing padya para sa imo kaugalingon. Magpahamtang sing isa ka espisipiko nga tulumuron​—⁠subong sang tapuson anay ang isa ka bahin sang asaynment​—⁠antes paandaron ang telebisyon ukon ang imo paborito nga musika makapahulag sa imo sa pagkonsentrar. Pat-ura nga ang ginapahamtang mo nga mga tulumuron makatarunganon.​—⁠Ipaanggid ang Filipos 4:⁠5.

Kon kaisa ang mapuslanon nga mga pagbag-o sa imo palibot makabulig. Nagpungko si ­Nicky sa unahan sang klase malapit sa manunudlo agod makakonsentrar sing maayo. Nasapwan ni Jes­sica nga mapuslanon ang paghimo sing asaynment upod sa isa ka palatuon nga abyan. Ayhan masapwan mo nga mabuligon ang paghimo lamang sang imo hulot nga mahipid kag komportable.

Pagbuhin sang Pagkadimahim-os

Kon palahulag ka, ang pagtuon isa ka masakit nga pagtilaw. Apang, ang pila ka eksperto nagasiling nga ang pagkapalahulag sarang mahimo nga pisikal nga ehersisyo. “Nagadugang ang mga pamatuod,” siling sang U.S.News & World Report, “nga ang ikasarang sang kada tawo sa pagsaulo sing bag-o kag pagdumdom sing daan nga impormasyon nagauswag paagi sa biolohiko nga mga pagbag-o sa utok nga ginapahanabo sang pag-ehersisyo.” Busa, ang hustuhan nga pag-ehersisyo​—⁠paglangoy, pagdalagan, paghampang sing bola, pagbisikleta, skat­ing, kag iban pa​—⁠maayo sa lawas kag sa hunahuna.​—⁠1 Timoteo 4:⁠8.

Ang bulong masami nga ginapanugyan para sa mga problema sa pagtuon. Ginasiling nga mga 70 porsiento sang mga pamatan-on nga nagabalatian sing ADHD nga ginhatagan sing makapapagsik nga mga droga ang nag-ayo. Kon bala batunon mo ang droga nga bulong isa ka butang nga pagadesisyunan mo kag sang imo mga ginikanan sa tapos mabinagbinag ang kalubha sang problema, ang posible lamita nga mga epekto, kag iban pa nga mga butang.

Hupti ang Imo Pagtahod sa Kaugalingon

Samtang ang kabudlayan sa pagtuon wala ginakabig nga isa ka emosyonal nga problema, mahimo nga may mga resulta ini sa emosyon. Ang pagtingob sang dikahamuot kag pagpakalain gikan sa mga ginikanan kag mga manunudlo, mapigaw nga mga resulta sa eskwelahan, kag kakulang sing suod nga mga abyan madali nga nagapanubo sang pagtahod sa kaugalingon. Ginatago sang pila ka pamatan-on ini nga balatyagon paagi sa pagpangakig kag pagpamahog.

Apang indi ka dapat madulaan sing pagtahod sa kaugalingon bangod sang mga problema sa pagtuon.c “Ang akon tulumuron,” siling sang isa ka propesyonal nga nagabulig sa mga pamatan-on nga may mga problema sa pagtuon, “amo ang pagbag-o sang ila panimuot sa kabuhi​—⁠halin sa ‘Kadungol sa akon, kag indi ako makahimo sing bisan ano nga husto’ . . . pakadto sa ‘Ginalandas ko ang isa ka problema, kag makahimo ako sing labi pa sangsa ginahunahuna ko nga masarangan ko.’ ”

Bisan pa nga wala ikaw sing daku nga mahimo tuhoy sa mga panimuot sang iban, maimpluwensiahan mo ang imo kaugalingon nga panimuot. Ginhimo ini ni Jes­sica. Nagsiling sia: “Kon hukman ko ang akon kaugalingon pasad sa ginasiling kag ginasunlog sang kabataan sa eskwelahan, luyag ko magpalagyo gikan sa eskwelahan. Apang karon ginatinguhaan ko nga indi pagsapakon ang ila ginasiling kag padayon nga ginahimo ang akon labing masarangan. Mabudlay ini, kag dapat ko pirme pahanumdumon ang akon kaugalingon, apang nagmadinalag-on ini.”

Ginabatuan ni Jessica ang isa pa ka katunayan. Ang iya magulang nga lalaki maalam kaayo nga estudyante kag A tanan ang iya grado. “Ginaguba sini anay pirme ang akon pagtahod sa kaugalingon,” siling ni Jes­sica, “tubtob nga gin-untatan ko ang pagpaanggid sang akon kaugalingon sa iya.” Gani indi pag-ipaanggid ang imo kaugalingon sa imo mga utod.​—⁠Ipaanggid ang Galacia 6:⁠4.

Ang pagpakighambal sa isa ka masaligan nga abyan magabulig man sa imo sa pagtamod sa mga butang sing nagakaigo. Ang isa ka matuod nga abyan magaunong sa imo samtang nagatinguha ikaw sa pag-uswag. (Hulubaton 17:17) Sa pihak nga bahin, ang isa ka butig nga abyan, mahimo nga magapukan sa imo ukon maghatag sa imo sing dinagakaigo nga pagbayaw sang imo kaugalingon. Busa pilia sing maayo ang imo mga abyan.

Kon may problema ikaw sa pagtuon, ayhan makabaton ka sing mas madamo nga pagtadlong sangsa iban nga pamatan-on. Apang indi ini pagtuguti nga mangin negatibo ang imo pagtamod sa imo kaugalingon. Tamda ang disiplina sa isa ka diosnon nga paagi, subong isa ka butang nga may daku nga kabilihanan. Dumduma, ang disiplina nga ginahatag sang imo mga ginikanan pamatuod nga ginahigugma ka nila kag luyag nila ang pinakamaayo sa imo.​—⁠Hulubaton 1:​8, 9; 3:​11, 12; Hebreo 12:​5-9.

Indi, ang imo problema sa pagtuon indi dapat magpaluya sa imo. May mahimo ka tuhoy sini kag magkabuhi sing isa ka mabungahon nga kabuhi. Apang may daku pa nga rason para maglaum. Nagsaad ang Dios sa pagpaluntad sing isa ka bag-ong kalibutan sang pagkamatarong diin ang ihibalo mangin bugana kag ang tanan nga problema sa hunahuna kag sa lawas pagatadlungon. (Isaias 11:9; Bugna 21:​1-4) Gani mangin determinado sa pagtuon sing dugang pa tuhoy kay Jehova nga Dios kag sa iya mga katuyuan, kag manghikot nahisuno sa sinang ihibalo.​—⁠Juan 17:⁠3.

[Mga footnote]

[Laragway sa pahina 15]

Maghugod sa pagtuon