Dahon sang Balinghoy—Matag-adlaw nga Kalan-on Para sa Minilyon

SANG KORESPONSAL SANG MAGMATA! SA SENTRAL NGA REPUBLIKA SANG APRIKA

NAGSUGOD ini tanan sang mga tuig 1600, sang gindala sang mga Portugues ang balinghoy, ukon man­ioc, gikan sa Bagatnan nga Amerika padulong sa Aprika. Ginapatihan nga ang balinghoy tumandok sa Brazil bangod ang tinaga nga “man­ioc” naghalin sa mga tribo sang Tupi sa Brazil sa Amazon Val­ley.

Naluyagan gid sang mga tawo sa Aprika ang unod, apang kamusta naman ang berde kaayo nga dahon sini? Ginabulong ini sang iban sa pilas ukon sa sulalob. Apang, para sa minilyon sa Sentral nga Republika sang Aprika kag sa madamo iban pa nga pungsod sa Aprika, ang mga dahon matag-adlaw nga kalan-on, kay maluto ini nga isa ka manamit nga pagkaon. Sa katunayan, ang isa sa una nga mga tinaga nga natun-an sang bag-o nga mga misyonero sang Watch Tower diri amo ang ngun­za. Isa ini ka manamit nga linaga nga dahon sang balinghoy kag amo ang pungsudnon nga pagkaon sang sentral nga Republika sang Aprika​—⁠isa ka linuto nga dapat gid tilawan sang mga dumuluaw sa Sentral nga Aprika.

Ang kalabanan nga mga Europeo nga nagapuyo sa Aprika indi gid magkaon sing linuto nga dahon, bangod ginakabig nila ini nga kalan-on para sa mga tumandok, indi para sa mga dumuluong. Apang ano ang mga katunayan? Sa mga pungsod kaangay sa Sentral nga Republika sang Aprika, Sier­ra Le­one, kag ­Zaire, ining dahon isa ka regular kag kinaandan nga kalan-on para sa madamong pamilya.

Kon nagalakbay sa kahawaan ukon nagabiyahe padulong sa Sentral nga Republika sang ­Aprika, makita mo ang matahom berde nga pungsod​—⁠kakahuyan, mga kahoy-kahoy, kahilamnan, kag, sa ulot, magamay nga katamnan sang balinghoy nga may pinasahi berde kaayo nga mga dahon. Ang tagsa ka diutay nga minuro napalibutan sang mga talamnan sang balinghoy. Ginatanom ini sang mga tawo sa higad sang ila mga puluy-an, kag bisan sa kapital, nga Ban­gui, makita mo ang balinghoy sa tuman kagamay nga mga pinuna sang duta malapit sa isa ka vil­la ukon sa kilid sang mayor nga karsada. Sing pat-od, isa ini ka importante nga kalan-on sa sining bahin sang kalibutan.

Tilawi ang Ngunza

Kon mag-abot ang bag-o nga mga misyonero, ginaagda sila gilayon sang ila mga abyan sa pagduaw kag tilawan ang ngun­za. Lakip sa ginahanda amo ang bantog nga dahon sang balinghoy. Makahibalo magluto sini sing manamit ang tumandok nga mga babayi. Kada babayi daw may iya kaugalingon nga resipe. Ang isa sang una nga mga butang nga matun-an sang kabataan nga babayi gikan sa ila mga ginikanan tuhoy sa pagpangluto amo ang pagluto sing ngun­za.

Ginapabugal nila ang pagpaathag kon ano ini kag kon paano nila ini ginaluto. Nalipay ang mga babayi kon magpakita ikaw sing interes sa sining tumandok nga linuto. Una sa tanan, sugiran nila ikaw nga ang dahon sang balinghoy indi mahal kag bugana kag makapamuksi ka sini sa tingulan kag tingadlaw. Sa tion sang kapigaduhon kag pagtaas sang mga balaklon, may importante nga papel ang dahon sang balinghoy sa pagpakaon sa isa ka pamilya. Kag dumduma palihug nga ang mga pamilya sa Aprika masami nga daku. May madamo nga palakan-on nga tawo. Ang pagluto sing ngun­za nagalawig sing inoras. Dapat makuha ang kapait sang dahon antes ini kaunon. Ginakuha ang hilo sini paagi sa tradisyunal nga pagluto, nga nagalakip sang pagdunot kag dalayon nga pagpabukal.

Ginapili sang mga Aprikana nga gamiton ang mantika sang palma sa pagluto sing ngun­za. Ang lokal nga pula kaayo nga mantika kinahanglanon. Ang ngunza upod ang diutay nga pea­nut but­ter kag ayhan pila ka sibuyas kag ahos isa na ka matag-adlaw nga kalan-on para sa isa ka pamilya. Apang kamusta kon may ginapaabot ikaw nga mga bisita? Nian ang ngun­za dapat nga mangin espesyal, isa ka butang nga indi nila malipatan. Sa amo idugang sang tagbalay ang iya paborito nga ingrediente​—⁠tinapa nga isda ukon tinapa nga karne sang baka​—⁠dugang ang madamo nga ahos, sibuyas kag madamo, bag-o lang mahimo sa balay nga pea­nut but­ter. Tanan ini ginabutang sa isa ka daku nga kulon. Ang nabilin nga pagluto nagalakip sing pagpailob kag malawig nga pagpabukal.

Sa karon ang aton manug-amoma magaserbe sing ngun­za upod sa kan-on. Ang isa ka hakop nga kan-on upod ang isa ukon duha ka luwag sang mainit nga ngun­za nga ginbubo sa sini makaalayaw gid para sa mga Aprikano kag sa madamo man nga mga dumuluong. Dugangi sing diutay nga makahang nga katumbal, kag mahibaluan mo na kon ano ang ngun­za. Kon mag-inom ikaw sing isa ka baso sang red ­wine samtang nagakaon, masaburan mo gid ini sing lubos.

Matilaw Ka Bala sing Ngukassa Ukon Kanda?

Kon maglakbay halin sa sidlangan pakadto sa katundan sa pungsod, masapwan mo nga ginahanda sang mga tawo ang ngun­za sa nagkalainlain nga paagi. Kag kamusta naman ang ngukas­sa? Sa isa ka matugnaw kag maulanon nga adlaw, ang ngukas­sa, isa ka sabaw ukon linaga nga lainlain nga tanom sa hardin ukon latagon, mahimo nga nagakaigo para sa imo. Ang mantika sang palma, mga plan­tain, mani, patatas, mais (­maize), kag, siempre, pila ka dahon sang balinghoy ginaluto sing tingob, apang wala ginaasinan​—⁠wala bisan isa ka granyula sang asin. Amo ina ang sekreto! Ang resulta isa ka manamit kag masustansia nga linuto. Kag kon magbiyahe ikaw sing malawig, magbalon sing kan­da. Dahon ini sang balinghoy nga ginbayo upod sa tinapa nga isda ukon karne. Sa pagluto sing kan­da, ang binayo ginaputos sa dahon sang balinghoy kag ginapaasuhan sa kalayo sa sulod sang madamong oras tubtob nga magtig-a kag magmala. Nagalawig ini sa sulod sang mga inadlaw kag masud-an sa tinapay. Maayo gid ini para sa mga nagalakbay.

Kon magduaw ka sa Aprika, ngaa indi magpangayo sing balinghoy? Tilawi ini, kag magbuylog sa minilyon nga nanamitan sini!