Ang Resulta sang Kalamidad
ANO ang kahimtangan sang isa ka refugee? Handurawa nga nagakabuhi ikaw sing malinong, apang sa hinali magabag-o ang imo bug-os nga kabuhi. Sa isa ka gab-i lamang, ang imo mga kaingod nangin mga kaaway. Manug-abot ang mga soldado nga magaati kag magasunog sang imo puluy-an. May napulo ka minutos lamang ikaw agod mamutos kag malagyo para sa imo kaluwasan. Isa ka diutay nga bag lamang ang imo madala, kay madamo nga kilometros ang imo lalakton. Ano ang isulod mo sa sini?
Nagalinupok ang mga pusil kag mga kanyon sang maghalin ka. Nagbuylog ikaw sa iban nga nagapalagyo man. Nagligad ang mga inadlaw; nagadulingduling ka nga nagabatyag sing kagutom, kauhaw, kag tuman nga kalapyo. Agod mabuhi, dapat mo agwantahon ang kalapyo. Nagtulog ka sa duta. Nangita ka sa latagon sing makaon.
Nag-abot kamo sa isa ka pungsod nga walay peligro, apang indi kamo pagpatabukon sang mga guardia. Gin-usisa nila ang sulod sang inyo bag kag ginpanguha ang tanan nga may balor. Nakakita kamo sing lain naman nga checkpoint kag nakatabok kamo sa dulunan sini. Ginbutang kamo sa isa ka mahigko nga refugee camp, nga nakuralan sing tunukon nga alambre. Bisan pa napalibutan ikaw sang iban pa nga pareho mo sing kahimtangan, nagbatyag ka nga isahanon kag wala sing pasingadtuan.
Ginhidlaw ka sa imo pamilya kag mga abyan. Nasapwan mo ang imo kaugalingon nga nagasandig sing bug-os sa bulig sang iban. Wala sing trabaho kag wala sing butang nga sarang mahimo. Ginatinguhaan mo nga landason ang pagkawalay paglaum, pagkadesperado, kag ang kaakig. Ginapaligban mo ang imo palaabuton, kay nahibaluan mo nga mahimo gid temporaryo lamang ang inyo pagtener sa kampo. Kay sa pagkamatuod, ang kampo indi isa ka puluy-an—kaangay ini sang isa ka hulot-hululatan ukon isa ka bodega sang mga tawo nga ginalikawan sang tanan. Nagapalibog ka kon bala piliton kamo nga magbalik sa inyo ginhalinan.
Amo ini ang eksperiensia sang minilyon karon. Suno sa United Nations High Commissioner for Refugees (UNHCR), 27 milyones ka tawo sa bug-os nga kalibutan ang nalagyo sa inaway ukon sa paghingabot. Dugang pa nga 23 milyones ka tawo ang nagadalangdalang sa ila mismo pungsod. Sa kabilugan, 1 sa kada 115 ka tawo sa duta ang napilitan sa pagpalagyo. Kalabanan mga babayi kag kabataan. Subong resulta sang inaway kag kalamidad, ang mga refugee nagapasimpalad sa isa ka kalibutan nga nagalikaw sa ila, isa ka kalibutan nga nagasikway sa ila, indi bangod sang kon sin-o sila, kundi bangod sang kon ano sila.
Ang ila presensia isa ka palatandaan sang daku nga kagamo sa bilog nga kalibutan. Ang UNHCR nagsiling: “Ang mga refugee amo ang katapusan nga sintomas sang pagkalusod sang katilingban. Sila ang katapusan, maathag gid nga sugpon sa isa ka kadena sang mga kabangdanan kag mga epekto nga nagapakita sang kadakuon sang sosyal kag politikal nga pagkalusod sang isa ka pungsod. Sa bug-os nga globo, sila ang talaksan sang karon nga kahimtangan sang sibilisasyon sang tawo.”
Ang mga eksperto nagasiling nga ang problema walay tupong sa kadakuon kag nagagrabe pa, nga wala sing ginapanan-aw nga solusyon. Ano ang nagdul-ong sa sini nga kahimtangan? May yara bala solusyon sa sini? Usisaon sang masunod nga mga artikulo ining mga pamangkot.
[Picture Credit Lines sa pahina 3]
Bata nga lalaki sa wala: RETRATO SANG UN 159243/J. Isaac
Retrato sang U.S. Navy