Ang Internet—Ngaa Magmahalungon?

ANG Internet pat-od gid nga mapuslanon sa edukasyon kag sa matag-adlaw nga komunikasyon. Apang, sa likod sang modernong teknolohiya nga katahom sini, ang Internet nagaatubang sing pila ka pareho nga mga problema nga madugay na nagakatabo sa telebisyon, telepono, pamantalaan, kag mga librarya. Gani, ang nagakaigo nga pamangkot amo, Ang kaundan bala sang Internet nagakaigo para sa akon pamilya kag sa akon man?

Madamo nga report ang nagkomento tuhoy sa madali matigayon nga pornograpiko nga materyal sa Internet. Apang, ginapakita bala sini nga ang Internet isa lamang ka tuburan nga puno sang seksuwal nga mga katikuan? Ang iban nagasiling nga isa ini ka daku nga pagpasobra. Nagasiling sila nga ang isa kinahanglan maghimo sing daku kag hungod nga panikasog agod makita niya ang malaw-ay nga materyal.

Matuod nga ang isa dapat maghimo sing hungod nga panikasog agod makita niya ang malaw-ay nga materyal, apang ang iban nagasiling nga mahapos lang ini makit-an sa Internet sangsa iban nga duog. Paagi sa pila lamang ka pagpindot, makita na sang nagagamit sing Internet ang erotiko nga materyal, subong sang dayag seksuwal nga mga larawan lakip ang audio kag video nga mga rekord.

Ang isyu tuhoy sa kadamuon sang pornograpiya nga matigayon sa Internet mainit nga ginadebatihan sa karon. Ang iban nagapati nga ang mga report tuhoy sa nagaduging nga problema mahimo nga pagpasobra lamang. Apang, kon mahibaluan mo nga wala gali sing 100 ka dalitan nga man-ug sa imo ugsaran kundi pila lamang, indi ka na bala mabalaka sa kaluwasan sang imo pamilya? Maalamon para sa sadtong may koneksion sa Internet ang maghalong.

Mag-andam sa Sadtong Nagabiktima sa Kabataan!

Ginpakita sang bag-o nga balita nga ang pila ka pedophile nagbuylog sa mga paghinun-anon sang mga kabataan sa kompyuter. Nagapakunokuno subong mga kabataan, malalangon nga nakuha sining mga adulto ang mga ngalan kag direksion sang inosente nga mga kabataan.

Ginrekord sang National Center for Missing and Exploited Children (NCMEC) ining hilikuton. Halimbawa, sang 1996, nasapwan sang mga pulis ang duha ka kabataan nga babayi nga taga-South Carolina, E.⁠U.⁠A., nga nagaedad sing 13 kag 15, nga nadula sa sulod sang isa ka semana. Nagkadto sila sa lain nga estado upod sa 18-anyos nga lalaki nga ila nakilala sa Internet. Ang isa ka 35 anyos nga lalaki ginsumbong nga nagganyat sa isa ka 14-anyos nga solterito sa ginadilian seksuwal nga buhat kon wala ang iya mga ginikanan sa puluy-an. Ining duha ka kaso nagsugod sa pagsugilanunay paagi sa chat room sang Internet. Sang 1995, isa pa ka adulto ang nakakilala sa 15 anyos nga solterito sa kompyuter kag dalidali nga nagkadto sa iya eskwelahan agod makita sia. Gin-ako sang isa pa ka adulto nga nagpakigsekso sia sa 14-anyos nga dalagita. Gingamit niya ang kompyuter sang iya amay agod makig-angot sa mga tin-edyer sa mga bulletin board sang kompyuter. Nakilala man niya ini nga adulto sa kompyuter. Ining tanan nga pamatan-on nakumbinsi sang ulihi nga ipakilala ang ila kaugalingon sa mga adulto nga ila nakilala sa Internet.

Kinahanglan ang Pagtuytoy Sang mga Ginikanan

Bangod ang mga kaso sa ibabaw masami nagakatabo, dapat usisaon sing maayo sang mga ginikanan ini nga butang. Anong mga impormasyon ang matigayon sang mga ginikanan agod amligan ang ila kabataan nga mangin biktima sang krimen kag paghingalit?

Ang mga kompanya nagatanyag karon sing mga galamiton halin sa mga kompyuter nga may sistema sang pagklase kaanggid sa mga ginagamit sa mga pelikula, tubtob sa kompyuter nga nagausisa sa mga tinaga agod tinluan ang indi maayo nga kaundan, kag sa mga kompyuter nga nagausisa kon bala hamtong na ang nagagamit sa pagtan-aw sa materyal. Ginapunggan sang pila ka sistema sa kompyuter ang materyal antes ini makalab-ot sa kompyuter sang pamilya. Apang, ang kalabanan sining mga kompyuter indi hilway sa pagdaya, kag sarang mabag-o paagi sa pila ka metodo. Dumduma, ang orihinal nga desinyo sang Internet amo nga makabato ini batok sa mga tublag, gani mabudlay ang pagsensor sa materyal.

Sa isa ka interbyu sang Magmata!, ang isa ka sarhento sang pulis sa California nga nagadumala sa grupo sang imbestigasyon sa paghingalit sa kabataan naghatag sini nga panugda: “Wala sing tal-us sa pagtuytoy sang mga ginikanan. May 12-anyos man ako nga bata. Gintugutan namon sia sang akon asawa sa paggamit sing Internet, apang ginahimo namon ini sing tingob subong pamilya kag ginabantayan gid namon ang tion nga amon ginahinguyang.” Ini nga amay nagahalong gid sa mga chat room, kag ginadumilian gid niya ang paggamit sini. Nagdugang sia: “Ang personal nga kompyuter wala sa kuwarto sang akon anak nga lalaki kundi yara sa kitaon nga duog sa sulod sang balay.”

Ang mga ginikanan dapat mangin mahunahunaon sa pagdesisyon kon ano ang paggamit sa Internet, kon may yara gid man, ang ila itugot sa ila kabataan. Anong praktikal kag rasonable nga mga pag-amlig ang dapat binagbinagon?

Ang manunulat sang San Jose Mercury News nga si David Plotnikoff nagatanyag sing pila ka mapuslanon nga paagi sa mga ginikanan nga nagadesisyon sa pagtigayon sing koneksion sa Internet sa puluy-an.

• Ang eksperiensia sang inyo kabataan sa Internet mapuslanon gid kon magkaupod kamo nga nagagamit sini, samtang ginatun-an ang kabilihanan sang inyo desisyon kag panuytoy. Kon wala sing panuytoy, paandam niya, “ang tanan nga impormasyon sa Internet mangin kaangay sang tubig nga wala sing suludlan nga baso.” Ang mga pagsulundan nga imo ginapatuman “isa ka ekstension sang sentido komon nga imo gintudlo sa imo kabataan.” Ang imo halimbawa mangin amo ang imo mga pagsulundan tuhoy sa pagpakighambal sa mga dumuluong.

• Ang Internet isa ka publiko nga duog kag indi dapat gamiton subong serbisyo sa pag-atipan sa bata. “Ang matuod, indi mo pagbiyaan lamang ang imo 10-anyos nga bata sa isa ka daku nga siudad kag silingan sia nga maglingawlingaw sa sulod sang pila ka oras, indi bala?”

• Tun-i nga makilala ang kinatuhayan sa ulot sang mga lokasyon sang Internet sa paghampang ukon sa pagsugilanunay kag sa mga duog para sa pagtigayon sing bulig sa mga homework.

Ang NCMEC nga bukleta nga Child Safety on the Information Highway nagatanyag sing pila ka panuytoy sa mga pamatan-on:

• Indi pag-isugid ang personal nga impormasyon subong sang inyo direksion, ang numero sang inyo telepono, ukon ang ngalan kag duog sang inyo eskwelahan. Indi magpadala sing mga larawan nga wala makalisensia sa imo mga ginikanan.

• Pahibalua gilayon ang inyo mga ginikanan kon makabaton kamo sing impormasyon nga wala mo maluyagan. Indi gid pagsapaka ang malaw-ay ukon agresibo nga mga mensahe. Sugiri dayon ang imo mga ginikanan agod makontak nila ang serbisyo sa Internet.

• Makigkooperar sa imo mga ginikanan sa pagpatuman sing mga pagsulundan sa paggamit sang Internet, lakip ang tion sa adlaw kag ang kalawigon sang tion sa paggamit sing Internet kag ang nagakaigo nga mga duog nga pakig-angutan; sunda ang ila mga desisyon.

Dumduma man nga ang mga pag-amlig mapuslanon man sa mga adulto. Ang iban nga mga adulto nasiod sa dinagakaigo nga mga kaangtanan kag daku nga mga problema bangod indi sila mahalungon. Bangod sang ganyat sang mga chat room​—⁠sang indi makita nga tawo nga ginapakig-angutan, kag sang mga alyas​—⁠nadula ang katahap sang iban kag nagtuga ini sing sayop nga pagbatyag sing seguridad. Mga adulto, mag-andam!

Paghupot Sing Balanse nga Pagtamod

Ang pila ka materyal kag ang madamo nga serbisyo nga masapwan sa Internet may edukasyunal nga kabilihanan kag may mapuslanon nga katuyuan. Ang nagadugang nga kadamuon sang mga korporasyon nagatago sing nasulod nga mga dokumento sa ila nasulod nga mga network, ukon mga intranet. Ang pagkomunikar paagi sa Internet upod sa iban nga may kompyuter diin mahimo gani mabatian ukon makita sang isa ang iya ginasugilanon mahimo magabag-o sing permanente sa aton mga paglakbay kag mga paagi sa pagpakigsapol sa negosyo. Ang mga kompanya nagagamit sang Internet agod ipanagtag ang ila software sa kompyuter, sa amo nagabuhin sa gastos. Madamo sang mga serbisyo nga nagagamit karon sing mga tawo sa pag-uyat sing mga transaksion sa negosyo, subong sang mga serbisyo sa paglakbay kag pag-ahente, ang mahimo maapektuhan bangod ang mga nagagamit sang Internet makasarang sa pagdumala sang pila ukon sang tanan nila nga mga kahimusan. Huo, daku gid ang epekto sang Internet, kag ayhan magapadayon ini subong importante nga paagi sa pagpaambitay sing impormasyon, pagdumala sing negosyo, kag pagkomunikar.

Kaangay sang kalabanan nga galamiton, ang Internet mapuslanon. Apang, mahimo ini abusuhan. Mahimo pilion sang iban nga usisaon sing dugang pa ang positibo nga mga bahin sang Internet, samtang ang iban indi. Ang isa ka Cristiano wala sing awtoridad nga hukman ang mga desisyon sang iban tuhoy sa personal nga mga butang.​—⁠Roma 14:⁠4.

Ang paggamit sing Internet kaangay sang paglakbay sa bag-o nga pungsod, nga madamo sing bag-o nga butang nga makita kag mabatian. Ang paglakbay nagakinahanglan nga magpakita ikaw sing maayong mga pamatasan kag maghalong sing nagakaigo. Amo man sina ang ginakinahanglan kon mamat-od ikaw nga magtigayon sing koneksion sa Internet​—⁠ang daku nga alagyan sang impormasyon.

[Blurb sa pahina 12]

“Ang personal nga kompyuter wala sa kuwarto sang akon anak nga lalaki kundi yara sa kitaon nga duog sa sulod sang balay”

[Blurb sa pahina 13]

Ang Internet isa ka publiko nga duog kag indi dapat gamiton subong serbisyo sa pag-atipan sa bata

[Kahon/Retrato sa pahina 11]

Ang Pagkinahanglan Sing Pagkamatinahuron kag Paghalong

Pagkamatinahuron

Tun-i ang mga pagsulundan sang pagkamatinahuron kag maayong pamatasan. Ang kalabanan nga kompanya sa serbisyo sang Internet nagabalhag sing mainulikdon kag maayo nga mga panuytoy sa pagginawi. Pasalamatan sang iban nga may kompyuter ang imo pagsunod sa sining panuytoy kag maayong pamatasan.

Paghalong

Ang pila sang nagahambalanay nga mga grupo nagadebate tuhoy sa relihioso ukon kontrobersial nga mga butang. Maghalong nga magbutang sing mga komento sa sina nga mga diskusyon; mahimo gid nga ang imo E-mail nga direksion kag ngalan mahibaluan sang tanan sa grupo. Masami ini nagaresulta sa nagaubos sang tion kag dikinahanglanon nga pagsulat. Sa pagkamatuod, ang impormasyon sang pila ka newsgroup indi gid nagakabagay basahon, labi na nga sapakon.

Kamusta naman ang paghimo sing nagahambalanay nga grupo, ukon newsgroup, para sa mga masigka-Cristiano? Mahimo ini magtuga sing daku nga mga problema kag katalagman sangsa ginapaabot. Halimbawa, ang mga indibiduwal nga may malain nga mga motibo nahibaluan nga nagapakunokuno sa Internet. Sining karon lang, wala mismo mapakilala sang Internet ang matuod nga personalidad sang mga indibiduwal nga nagagamit sini. Dugang pa, sa pila ka paagi, ina nga grupo sarang mapaanggid sa isa ka daku, sosyal nga pagtinipon, nga nagaubos sang tion kag ikasarang sang tagbalay sa pag-aman sing kinahanglanon kag responsable nga pagdumala.​—⁠Ipaanggid ang Hulubaton 27:⁠12.

[Kahon/Retrato sa pahina 13]

Daw Ano ka Importante ang Imo Tion?

Sa sining ika-20 nga siglo, ang kabuhi nangin tuman kasibod. Ang mga imbension nga nangin mapuslanon sa iban nangin uyang sang tion para sa madamo. Dugang pa, ang imoral kag masingki nga mga programa sa telebisyon, pornograpiko nga mga libro, makapanubo nga mga rekord sa musika, kag ang mga kaangay sini mga halimbawa sang gin-abusuhan nga mga teknolohiya. Wala lamang ini nagaubos sa hamili nga tion kundi nagahalit man sa espirituwalidad sang mga tawo.

Sa pagkamatuod, ang una nga mga prioridad sang Cristiano amo ang espirituwal nga mga butang, subong sing pagbasa sang Biblia sa adlaw-adlaw kag pagtuon sa malahalon Makasulatanhon nga mga kamatuoran nga ginabinagbinag sa Lalantawan kag Magmata! nga mga magasin kag iban pa nga mga publikasyon sang Watch Tower Society. Ang walay katapusan nga mga benepisyo magaresulta, indi sa pagtan-aw sa Internet, kundi sa paggamit sang imo tion sa pagkuha sing ihibalo tuhoy sa lamang matuod nga Dios kag sa iya Anak, si Jesucristo, kag sa makugi nga pag-aplikar sini.​—⁠Juan 17:⁠3; tan-awa man ang Efeso 5:​15-17.