Pamangkot sang mga Pamatan-on . . .

Ngaa Ako Pirme ang May Sala?

“May allergy ang akon amay kag nagatrabaho upod sa mga tawo nga nagapanigarilyo. Pagpauli niya sa balay, kon kaisa akig sia katama. Ginadula niya ang pila ka pagkabutang kag ako ang ginabasol niya. Kon hambalan ko nga gindula niya ini, nagapangakig sia kag ginasilingan niya ako nga indi ko sia dapat sawayon.”​—⁠Isa ka dalagita.

NAGABATYAG ka bala kon kaisa nga ikaw ang palaukpan sang pamilya? Ikaw bala ang daw nagakabasulan sa halos tanan nga problema? Kaangay sina ang nabatyagan sang 14-anyos nga si Joy. Nagapuyo sia sa solo sang ginikanan nga panimalay kag sia ang masami nga nagaatipan sa iya manghod nga lalaki kag babayi. “Nagapanaug ako kon nagaaway sila,” reklamo ni Joy. “Tuman gid sa ila ka batinggilan kag nagabinatabata, apang pagpauli ni Tatay, ginasinggitan niya ako bangod wala ko sila ginsaway.”

Kon ginahambalan ikaw sang imo mga ginikanan nga dungol, matamad, ukon iresponsable ukon nagagamit sing iban pa nga mga tinaga nga daw nagapakita nga isa ikaw ka batinggilan, kon kaisa daw ginapaabot pa nila nga mapaslawan ikaw. Ginhayuan sang iya pamilya si Ramon subong si propesor malipaton​—⁠isa ka hayo nga ginkaugtan gid niya. Mahimo naugot man ikaw sa hayo ukon bansag nga nagapadaku sang imo kasaypanan, bisan pa kon ginahambal ini sing mapinalanggaon. Sa baylo nga makapahulag sa imo nga mag-uswag, ang negatibo nga bansag mahimo magapalala pa sa balatyagon nga ikaw pirme ang ginabasol.

Ang pagbasol masakit gid kon daw produkto ini sang paboritismo. “Ako ang tunga-tunga nga bata,” siling sang tin-edyer nga si Frankie, “kag ako lang pirme ang nagakabasulan.” Subong bala nga wala pirme sing sala ang imo mga utod apang ikaw ang may sala sa panugod pa lamang sang problema.

Kon Ngaa Nagapamasol ang mga Ginikanan

Ang matuod, kinaandan lamang para sa mga ginikanan nga sawayon ang ila kabataan kon nakasayop sila. Ang paghatag sing maayo, positibo nga pagsaway amo ang isa sa mga paagi nga ginapadaku sang mahinadlukon sa Dios nga mga ginikanan ang ila kabataan “sa disiplina kag nagatadlong nga panghunahuna ni Jehova.” (Efeso 6:4) Apang, kon kaisa, bisan ang pinakamaayo nga mga ginikanan nagahulag sing dinagakaigo ukon padasudaso nga nagahinakop sing sayop. Dumduma ang hitabo sang bataon pa si Jesus. Sa sini nga okasyon nadula si Jesus. Natukiban nga didto gali sia sa templo sang Dios, nga nagapakigsugilanon tuhoy sa Biblia. Walay sapayan sini, sang makita sia sang iya mga ginikanan, namangkot ang iya iloy: “Anak, ngaa nahimo mo ini sa amon? Tan-awa may kabalaka nga ginpangita ka namon sang imo amay.”​—⁠Lucas 2:⁠48.

Sanglit himpit si Jesus, dapat wala sing katahapan nga magahimo sia sing malain. Apang kaangay sa tanan mahigugmaon nga ginikanan, ang iya iloy nagkabalaka sa iya anak kag naakig sia, ayhan nahadlok nga basi mapahamak sia. Sing kaanggid, ang imo mga ginikanan mahimo man maakig kon kaisa, indi buot silingon nga mahaliton, ukon mapintas sila, kundi bangod nagaulikid gid sila sa imo.

Hangpa man nga nagakabuhi kita sa “ital-ital nga mga tion nga mabudlay pakigbagayan.” (2 Timoteo 3:1) Bangod sang pagtrabaho kag pag-atipan sa inyo puluy-an, ang imo mga ginikan nagaatubang sing daku nga kahuol, kag makaapektar ini sa ila pagtratar sa imo. (Ipaanggid ang Manugwali 7:⁠7.) Ang isa ka nagatrabaho sa ikaayo sang panghunahuna nagsiling: “Sa pila ka pamilya, kon may krisis nga nagakatabo, mahimo maakig ang mga ginikanan kag makahimo sing padasudaso nga mga desisyon bisan pa nga sa kinaandan makatarunganon sila nga mga tawo.”

Ang nagaisahanon nga mga ginikanan may huyog gid nga ipaupok ang ila mga kabang-awan sa ila mga kabataan, bangod wala sila sing tiayon nga kaupod nila sa pagbinagbinag sa mga butang. Sa pagkamatuod, ang pagbaton sa kabug-atan sang personal nga mga kapaslawan sang ginikanan indi makalilipay. Ang 17-anyos nga si Lucy nagasiling: “Wala ako nagareklamo kon nakahimo ako sing isa ka butang kag takus ako nga silutan. Apang kon ginasilutan ako bangod indi maayo ang buot sang akon iloy, indi gid ina makatarunganon.”

Ang paboritismo isa pa ka kabangdanan. Walay sapayan nga ginapalangga sang ginikanan ang tanan niya nga kabataan, kinaandan sa iya nga mangin suod gid sa isa ka bata.⁠a (Ipaanggid ang Genesis 37:⁠3.) Ang pagbatyag nga indi ikaw palangga masakit. Apang kon ang imo mga kinahanglanon daw ginapabayaan ukon kon ikaw pirme ang ginabasol sa ginahimo sang imo mga utod, pat-od nga magadul-ong ini sa kaugot. “May manghod ako nga lalaki nga si Darren,” siling sang dalagita nga si Roxanne. “Sia ang diutay nga anghel ni Nanay. . . . Pirme niya ako ginabasol, apang si Darren wala gid.”

Magamo nga mga Pamilya

Sa maayo nga mga pamilya ang dimakatarunganon nga pagbasol mahimo matabo kon kaisa. Apang sa magamo nga mga pamilya mahimo nga kinaandan na ang pagbasulay, pagpakahuya, kag pagpakanubo. Kon kaisa ang pagbasol ginaupdan pa gani sang “makahalalit nga kapaitan kag kaakig kag kaugot kag sininggitanay kag pagpasipala.”​—⁠Efeso 4:⁠31.

Mabasol bala ang pamatan-on kon maakig sia sa iya ginikanan bangod sini? Matuod nga ang dimasinulundon nga anak nga lalaki ukon anak nga babayi “kapaitan” sa isa ka ginikanan. (Hulubaton 17:25) Apang, ang Biblia nagasiling sa mga ginikanan: “Indi pagpaakiga [sa literal, “pagpainiton”] ang inyo kabataan.” (Efeso 6:4) Kaangay sa tanan nga Cristiano, ang isa ka ginikanan dapat magpugong sang kaugalingon, “nagapugong sa idalom sing kalautan.” (2 Timoteo 2:24) Gani kon madulaan sing pagpugong sa kaugalingon ang isa ka ginikanan, indi niya ini mabasol sa kasaypanan sang iya bata.

Ang pagpamuyayaw mahimo nagapakita nga ang ginikanan nagaantos sing emosyonal nga kahuol, kapung-aw, ukon manubo nga pagtahod sa kaugalingon. Mahimo nga ginapakita man sini ang pila ka problema subong sang kahuol sa pag-asawahay ukon alkoholismo. Suno sa isa ka tiliman-an, ang mga kabataan sang nagiyan nga mga ginikanan amo pirme ang nagakaukpan. “Sayop ang tanan nila nga ginahimo. Ayhan ginatawag sila nga ‘batinggilan,’ ‘malain,’ ‘makagod,’ kag iban pa. Nian ginakabig sang mga katapo sang pamilya ina nga bata (ukon kabataan) subong amo ang ‘problema’ kag nagakatublag sa ila malain nga balatyagon kag mga problema.”

Pag-atubang sa Dinagakaigo nga Pagbasol

Si Dr. Kathleen McCoy nagasiling: “Ang pagbansag, pagpakanubo kag pagmulay sa personalidad sang [isa ka] bata . . . mahimo magresulta sa manubo nga pagtahod sa kaugalingon, kapung-aw, kag pagpain sa kaugalingon sang mga pamatan-on.” Ukon subong sang ginasiling sang Biblia tuhoy sini, ang mapintas nga pagtratar ‘makapaakig’ sa mga kabataan kag ‘makapahanusbo’ sa ila. (Colosas 3:21) Mahimo mo kabigon ang imo kaugalingon nga wala sing pulos. Mahimo man ikaw matubuan sing negatibo nga mga balatyagon sa imo mga ginikanan. Mahimo maghinakop ka nga indi mo gid sila mapahamut-an kag wala sing pulos nga tinguhaan pa ini. Ang kaakig kag kaugot mahimo magsulod, nga nagapahulag sa imo nga sikwayon ang bisan anong disiplina​—⁠bisan ang positibo nga pagsaway.​—⁠Ipaanggid ang Hulubaton 5:⁠12.

Paano mo malandas ini? Daku ang nasandig sa imo partikular nga kahimtangan. Ngaa indi magdulog kag binagbinagon ini sing realistiko? Halimbawa, matuod gid bala nga ikaw pirme ang dapat basulon? Ukon basi ang imo mga ginikanan may huyog lamang nga mangin tuman ka mamulayon kon kaisa kag nagahambal sing sayop nga mga butang? “Nagakasandad kita tanan sa madamong beses,” siling sang Biblia, kag nagalakip ina sa mga ginikanan. (Santiago 3:2) Gani bisan kon ang imo mga ginikanan nagapangakig kon kaisa, dapat ka man bala maakig? Ang laygay sang Biblia sa Colosas 3:​13 mahimo makabulig sing daku: “Padayon kamo nga magpinaumuray sa isa kag isa kag hilway nga magpinatawaray sa isa kag isa kon ang isa may inugsumbong batok sa isa. Subong nga si Jehova hilway nga nagapatawad sa inyo, amo man ang himuon ninyo.”

Ang kahanuklog para sa imo mga ginikanan makabulig sa imo nga himuon ini. Ang Hulubaton 19:​11 nagasiling: “Ang paghantop sang tawo nagapakulo sang iya kaakig, kag himaya niya ang pagpasaylo sang kalapasan.” Kon ang imo amay daw tuman ka mabinatyagon kon magpauli sia halin sa trabaho kag ginabasol ka bangod sang mga butang nga wala mo mahimo, kinahanglan gid bala nga padakuon mo ini? Ang paghibalo nga ayhan ginakibang sia kag lapyo makabulig sa imo nga ‘paligaron ang kasaypanan.’

Apang, paano, kon ang dinagakaigo nga pagbasol indi lamang talagsa nga pagkaakig kundi padayon kag wala sing untat? Binagbinagon sang masunod nga artikulo ang mga paagi nga makapauswag sang imo kahimtangan.

[Mga footnote]

[Retrato sa pahina 19]

Indi malain para sa ginikanan ang maghatag sing pagtadlong kon kinahanglanon