Pagbantay sa Kalibutan

Negosyo Sing mga Ulipon sa Brazil

“Kapin sa napulo ka pilo ka ulipon ang gindala sa Brazil sangsa Estados Unidos​—⁠apang ang kadamuon sang nagakapatay nga ulipon sa Brazil tuman kataas amo nga sang 1860 ang mga itom nga populasyon sang Brazil katunga lamang sangsa iya sang Estados Unidos,” report sang ENI Bulletin sang World Council of Churches (WCC). Ginabulubanta nga 40 porsiento sang Aprikano nga mga ulipon ang napatay sa kasko sang barko. Agod magmahal ang ila bili, tingob nga ginabunyagan ang Aprikano nga mga ulipon paagi sa pagwisik sing tubig sa ila samtang ginaorasyon sang mga pari “ang mga pulong sang pagbunyag.” Nagahambal sa serbisyo tuhoy sa “pagdumdom, paghinulsol kag pagpasag-uli” nga ginhiwat sa Salvador, Brazil, si Aaron Tolen, isa ka lider sang WCC sa Cameroon, nagsiling: “Indi lamang ang mga nagdala sa aton diri ang balasulon sa sining trahedya. Kita nga mga Aprikano may salabton man. Ginpakanubo naton ang aton kaugalingon paagi sa pagbaligya sang aton mga utod nga lalaki kag babayi subong mga butang nga inugbaligya.”

Mga Nagapanigarilyo sa Europa

Ang mga Europeo kag mga Intsik amo ang may pinakamadamo nga ginakonsumo nga tabako kada tawo, report sang Nassauische Neue Presse sa Frankfurt, Alemanya. Sa European Union, 42 porsiento sang mga lalaki kag 28 porsiento sang mga babayi ang nagapanigarilyo. Apang, ang mga promedyo mas mataas sa ulot sang 25 tubtob 39 nga pangidaron. Ang pagpanigarilyo nagapatay sing 100,000 ka tawo sa Alemanya kag dugang nga 100,000 sa Britanya kada tuig. Sining karon lang, ang presidente sang Czech Republic nga si Václav Havel, nga nagapanigarilyo sing lakas sa sulod sang madamo nga tinuig, ginbulong bangod sang kanser sa baga. Ginreport sang Süddeutsche Zeitung nga ang presidente nagsulat sa kahublagan sa Europa nga ginatawag Pagpanigarilyo Ukon Kapagros nga nagasiling nga ginadayaw niya ang bisan sin-o nga makasarang mag-untat sa pagpanigarilyo.

Nagabalatian Bangod Sang Gahod?

Ang pagpadayag sa gahod, bisan pa sa manubo nga nibel, makapamasakit sa imo, suno sa mga pagtuon nga ginreport sa New Scientist nga magasin sa Britanya. Bangod sini, ginligwat sang World Health Organization ang ila mga talaksan sa hilway nga nibel sang gahod sa kagab-ihon. Ginhatagan sing pinasahi nga igtalupangod ang mga ebidensia nga nagapakita nga ang kabataan mahimo nga amo ang yara sa daku nga katalagman. Nasapwan sang isa ka pagtuon nga ang kabataan nga nagapuyo malapit sa internasyonal erport sang Munich may mas mataas nga presyon sang dugo kag mas mataas nga nibel sang adrenaline. Nasapwan man sang mga mananalawsaw nga nahalitan ang ikasarang sang kabataan sa pagbasa kag madali sila malipat. Ang mga tawo nga daw naanad na sa gahod “may halit gid sa ila panglawas,” siling sang espesyalista sa gahod nga si Arline Bronzaft. “Ang gahod isa ka kabug-atan kag sa ulihi may makahalalit nga epekto sa lawas.”

Mga Katalagman sa Pamatay-Pesti

Suno sa International Rice Research Institute sa Pilipinas, ang patubas nga humay pareho gihapon kon ang mga mangunguma wala nagagamit sing bisan ano nga pamatay-pesti. Ginpahibalo sang isa ka sientipiko sa institusyon sang humay sa World Food Summit, nga ginhiwat sa Pilipinas, nga ang sobra nga pagbomba sang mga tanom isa ka uyang kag indi kinahanglanon. Wala lamang nagapamomba ang mga mangunguma sa indi husto nga tion sa tuig, report sang New Scientist nga magasin, kundi ginapatay pa nila ang indi amo nga mga insekto. Dugang pa, ginapasapayanan sang madamo nga mangunguma ang mga panugyan agod mangin hilway sa peligro kon nagapadapat sing mga kemikal kag nagagamit sing mapino nga mga bomba, nga madali mahaklo, ukon ginasamo nila ang pamatay-hilamon sa duta kag ginasabwag ini paagi sa kamot. Ginreport sang World Health Organization nga sa bug-os nga kalibutan ang pamatay-pesti amo ang ginabangdan sang kamatayon sang 220,000 kag ang grabe nga pagkahilo sang tatlo ka milyon kada tuig.

Ginalaragway Sang mga Tin-edyer ang Huwaran nga mga Ginikanan

Paano ginalaragway sang mga tin-edyer ang huwaran nga ginikanan? Agod mahibaluan ini, ginsurbe sang manuglaygay sa eskwelahan kag sikologo nga si Scott Wooding ang kapin sa 600 ka tin-edyer. Sanglit ginpaabot ni Wooding nga maluyagan sang mga pamatan-on ang pagkamatinuguton, nakibot sia sa ila mga sabat. Alalangay nga ginsiling sang mga tin-edyer nga luyag nila ang “walay pinilian, mapinalanggaon (‘luyag nila mabatian ang mga tinaga nga “Palangga ko ikaw” ’), palalahog, [kag] ang pagpakita sing maayo nga huwaran,” report sang The Toronto Star nga pamantalaan. Nasapwan man ni Wooding nga luyag sang mga tin-edyer nga buligan sila sang ila mga ginikanan nga palambuon ang pagkaresponsable. Kon makahimo sila sing sayop, nagapaabot sila nga disiplinahon. Labi pa ka importante, ang mga pamatan-on nagsiling nga ginahandum nila nga ang ila mga ginikanan maghinguyang sing madamo pa nga tion upod sa ila.