Anom Ka Paagi Agod Maamligan ang Imo Maayong Panglawas

SANG KORESPONSAL SANG MAGMATA! SA NIGERIA

SUNO sa World Health Organization (WHO), mga 25 porsiento sang katawhan nga nagapuyo sa imol nga mga pungsod ang wala sing magamit nga matinlo nga tubig. Kapin sa 66 porsiento​—⁠sa dimagkubos 2.5 bilyones ka tawo​—⁠ang wala sing mga kasilyas. Ang resulta para sa madamo amo ang balatian kag kamatayon.

Sa sining mga kahimtangan, mabudlay gid mangin matinlo. Apang, kon ugalion mo nga mangin matinlo sa imo kaugalingon, maamligan mo ang imo kaugalingon batok sa madamo nga balatian. Yari ang anom ka tikang nga imo mahimo agod maamligan mo ang imo kaugalingon kag ang imo pamilya gikan sa mga kagaw nga mahimo magsulod sa imo lawas kag tunaan sang balatian.

1. Hinawi ang imo mga kamot sing habon kag tubig sa tapos mamus-on kag antes mag-uyat sing pagkaon.

Ang isa ka importante nga paagi agod malikawan ang balatian amo ang pagpat-od nga may yara pirme magamit nga habon kag tubig agod ang tanan sa inyo pamilya makapanghinaw sang ila mga kamot. Ginakuha sang habon kag tubig ang mga kagaw gikan sa imo mga kamot​—⁠mga kagaw nga mahimo magkadto sa pagkaon ukon sa baba. Sanglit batasan sang kabataan nga maglutgot sang ila mga tudlo, importante nga hugasan pirme ang ila mga kamot, ilabi na antes sila hatagan sing kalan-on.

Importante ilabi na nga hinawan ang imo mga kamot sing habon sa tapos maggamit sing kasilyas, antes ka mag-uyat sing pagkaon, kag sa tapos tinluan ang buli sang lapsag ukon bata nga bag-o lang mamus-on.

2. Maggamit sing kasilyas.

Agod indi maglapta ang mga kagaw, importante ang nagakaigo nga palamus-unan. Madamo nga balatian, ilabi na ang lupot, ang nagagikan sa mga kagaw sa tai sang tawo. Ining mga kagaw mahimo magkadto sa ginainom nga tubig ukon sa kalan-on, sa mga kamot, ukon sa mga gamit kag mga kadaygan nga ginagamit sa pagluto ukon sa pagserbe sing pagkaon. Kon matabo ina, mahimo matulon sang mga tawo ang mga kagaw kag magmasakit sila.

Agod malikawan ini, maggamit sing kasilyas. Ang ipot sang mga sapat dapat ipalayo gikan sa balay kag kuluhaan sing tubig. Ayhan makibot kamo sa paghibalo nga ang tai sang mga lapsag kag magagmay nga kabataan mas makatalagam sangsa tai sang mga hamtong. Gani bisan ang kabataan dapat tudluan kon paano maggamit sing kasilyas. Kon mamus-on ang kabataan sa iban nga duog, dapat dayon kuhaon ang ila tai kag ihulog sa kasilyas ukon ilubong sa duta.

Ang mga kasilyas dapat huptan nga matinlo kag may tabon.

3. Maggamit sing matinlo nga tubig.

Ang mga pamilya nga may bugana nga suplay sang matinlo, de-tubo nga tubig mas malaka nagamasakit sangsa mga wala sini. Agod maamligan sang mga wala sing de-tubo nga tubig ang ila maayong panglawas, dapat may tabon ang bubon kag ipalayo ang tubig nga pangkasilyas gikan sa tubig nga ilimnon, inugpaligo ukon inughugas. Importante man nga indi pagpasudlon ang mga sapat sa balay kag ipalayo gikan sa ilimnon nga tubig.

Ang isa pa ka paagi agod maamligan ang imo kaugalingon gikan sa balatian amo nga huptan nga matinlo ang mga timba, mga kalat, kag mga banga nga ginagamit sa pagsag-ub kag sa pagpundo sing tubig. Mas maayo, halimbawa, nga ipakabit ang timba sa baylo nga ibutang ini sa duta.

Ang ilimnon nga tubig sa sulod sang balay dapat isulod sa matinlo, may tabon nga suludlan. Dapat maggamit sing matinlo nga sandok ukon tason kon magkandos sing tubig gikan sa sina nga suludlan. Indi pagtuguti ang mga tawo nga isawsaw ang ila mga kamot sa ilimnon nga tubig ukon mag-inom direkta gikan sa suludlan sang tubig.

4. Pabukali ang ilimnon nga tubig luwas kon de-tubo kag matinlo ang ginhalinan sini.

Ang pinakamatinlo nga tubig masami nga de-tubo. Ang tubig gikan sa iban nga kuluhaan mahimo gid nga may mga kagaw, bisan daw matinlo ini tulukon.

Mapatay ang mga kagaw kon pabukalan ang tubig. Gani kon manag-ub ikaw gikan sa linaw, sapa, ukon tangke, maalamon nga pabukalan ini kag dayon pabugnawon antes ini imnon. Ang wala sing kagaw nga ilimnon nga tubig importante labi na para sa mga lapsag kag kabataan, kay mas maluya ang ila resistensia sa kagaw sangsa mga hamtong.

Kon indi posible nga pabukalan ang tubig, isulod ini sa may tabon nga suludlan nga human sa silangon nga plastik ukon kristal. Nian ibulad sa init ang suludlan sing duha ka adlaw antes gamiton ang tubig.

5. Hupti nga matinlo ang imo kalan-on.

Ang kalan-on nga ginakaon nga hilaw dapat hugasan sing maayo. Ang iban nga kalan-on dapat lutuon sing maayo, ilabi na ang karne kag manok.

Labing maayo nga kaunon dayon ang kalan-on pagkaluto sini; agod nga indi ini mapan-os. Kon palipasan mo ang naluto na nga kalan-on sing kapin sa lima ka oras, dapat mo ini huptan nga mainit ukon isulod sa repridyeretor. Antes kaunon ini, dapat ini initon liwat.

Ang hilaw nga karne masami nga may kagaw, gani likawi gid nga matandog sini ang kalan-on nga naluto mo na. Sa tapos maluto ang hilaw nga karne, tin-lui ang mga gamit kag bisan anong kadaygan sa kusina nga natandog sini.

Ang mga kadaygan nga ginagamit sa pagluto sing pagkaon dapat huptan nga matinlo pirme. Ang pagkaon dapat may tabon kag indi makadtuan sang mga langaw, mga ilaga, mga giting, kag iban pa nga mga sapat.

6. Tutdi ukon ilubong ang sagbot sang panimalay.

Ang mga langaw, nga nagapalapta sang kagaw, maluyag magpamuad sa basurahan sang pagkaon. Gani indi dapat ihaboy sa duta ang sagbot sang panimalay. Sa adlaw-adlaw, dapat ini ilubong, tutdan, ukon ihaboy sa iban nga paagi.

Paagi sa pag-aplikar sining mga panuytoy, maamligan mo ang imo kaugalingon kag ang imo pamilya gikan sa lupot, kolera, tipos, lugay, pagkahilo sang pagkaon, kag madamo pa nga balatian.

[Credit Line]

Tiliman-an: Facts for Life, magkaupod nga ginbalhag sang United Nations Children’s Fund, United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organization, kag WHO.