Pagbantay sa Kalibutan
Pagbalik Sang Kolera
Pagkatapos madula sing kapin sa 100 ka tuig, hinali nga nagbalik ang kolera sa Bagatnan nga Amerika. “Kutob sang 1991, 1.4 milyones ka kaso sang kolera ang ginreport didto, nga nagresulta sa 10,000 ka kamatayon,” siling sang The Times sang London. Ang dugang nga ginakabalak-an sang mga awtoridad sa panglawas amo ang pagtuhaw sang bag-o nga sahi sang bakterya sang kolera sang 1992 sa India, sa Bangladesh, kag sa kaiping nga mga pungsod, nga nagaapektar na karon sa 200,000 ka tawo. Ang kolera isa ka malala nga paglupot, kag ginatunaan sang kamatayon sang 70 porsiento sang mga nagabalatian sini kon indi matigayon ang husto nga pagbulong. Apang ang paglikaw mas maayo sangsa pagbulong. Ang pagpabukal sa ginainom nga tubig kag sa gatas, pagtabog sa mga langaw, kag paghugas sa hilaw nga mga pagkaon sa may chlorine nga tubig amo ang panguna nga mga paagi sa pag-amlig.
Paghambal Tuhoy sa Bug-os Kalibutan nga Paghidait
Ang mga inaway sa mga rehiyon nga may daku anay nga bahin sa Cold War daw natapos na, suno sa Yearbook 1997 sang Stockholm International Peace Research Institute. Sang 1989, ang katapusan nga tuig sang Cold War, may 36 ka “dalagku nga inaway.” Ang kadamuon nagnubo sa 27 sang 1996, kag ang tanan, magluwas sa inaway sa ulot sang India kag Pakistan, sibil nga mga inaway lamang. Dugang pa, kon takson sa kadamuon sang mga napatay, ang kalabanan sining mga inaway nagdiutay ukon nagnubo. “Wala na sing kaliwatan nga malapit pa sa bug-os kalibutan nga paghidait,” hinakop sang The Star, isa ka pamantalaan sa Bagatnan nga Aprika. Ang magasin nga Time nagasiling: “Ang paggahom sang Amerika . . . nagdala sa kalibutan sing Pax Americana, isa ka dag-on sang internasyonal nga paghidait kag kalinong nga wala pa maeksperiensiahan sa sini nga siglo, nga talagsa lang makit-an sa maragtas sang tawo.”
Numero Uno Gihapon
“Dugang pa nga mga kopya sang Biblia ang padayon nga ginaimprinta sangsa bisan ano nga sahi sang libro,” report sang ENI Bulletin. Ang mga pungsod nga may pinakadamo nga napanagtag nga Biblia amo ang China, Estados Unidos, kag Brazil. Suno sa isa ka report halin sa United Bible Societies (UBS), 19.4 milyones ka kopya sang kompleto nga Biblia ang napanagtag sang 1996. Isa ini ka bag-o nga rekord kag isa ka 9.1 porsiento nga pag-uswag sangsa 1995. Walay sapayan sang “makahalawhaw nga pagdamo sang napanagtag nga Biblia sa pila ka bahin sang kalibutan,” siling ni John Ball, manughituhog sang serbisyo sa pagbalhag sang UBS, “daku pa ang mahimo kon mahimo naton nga mahapos matigayon sang tanan ang Kasulatan.”
“Mga Mensahero Sang Kamatayon”
Ang manggaranon nga mga pungsod sa Nakatundan nagatuga sing “doble nga problema” sa balatian sa imol nga mga pungsod, siling sang report sang World Health Organization (WHO) sang 1997. Subong sang ginreport sa The Daily Telegraph sang London, ang balatian sa tagipusuon, stroke, diabetes, kag ang pila ka sahi sang kanser nagadugang sing daku samtang ginailog sang imol nga mga pungsod ang pagpanigarilyo, pagkaon sing may mataas sing calorie kag dagaya sing tambok nga mga kalan-on, kag kulang sing pisikal nga hilikuton nga estilo sang kabuhi sang mga taga-Nakatundan. Walay sapayan nga mas malawig karon ang kabuhi sang mga tawo sa bug-os nga kalibutan, ‘wala ini sing pulos, wala sing kalidad nga kabuhi,’ siling ni Dr. Paul Kleihues, direktor sang WHO. Nagdugang sia: “Husto yadtong nagasiling nga sa pagkamatuod mga mensahero kita sang kamatayon.” Ginasakdag sang WHO ang bug-os kalibutan nga kampanya agod palig-unon ang mapagros nga estilo sang kabuhi. Kon indi, siling sini, may “krisis sang pag-antos sa bug-os nga kalibutan.”
Pangulo nga Budhista Nagapanugda nga Pangitaon ang Kamatuoran
“Ang pagkabatinggilan indi maayo” kon tuhoy sa relihion, siling ni Eshin Watanabe, ang supremo nga pari kag pangulo sang isa sang pinakadaan nga mga sekta sang Budhismo sa Japan. Sang ginpamangkot kon bala ang katutom sa mga pagtuluuhan maayo apang ang pagkabatinggilan sa mga pagtuluuhan malain, ginakutlo sang Mainichi Daily News ang iya paathag: “Dapat mo binagbinagon kon bala husto ukon sayop ang imo ginatuuhan. Importante nga ipaanggid ini sa iban nga mga pagtuluuhan. Dapat man nimo pat-uron kon bala amo ini ang kamatuoran ukon indi. Dapat naton ini usisaon liwat.” Si Watanabe amo ang nagapamuno sa Tendai nga sekta sang Budhismo, nga gintukod sa Japan halin sa China 1,200 ka tuig na ang nagligad.