Pagbantay sa Kalibutan

Mga Kabataan sa Kalye Nagapalagyo sa Kastigo

“Nobenta porsiento sang mga kabataan sa kalye ang may pamilya. Mga 90 porsiento [sining kabataan sa kalye] ang ginasakit sang ila mga ginikanan amo kon ngaa naglayas sila, nadalahig sa krimen, pag-abuso sa droga, kag ginhingalitan sa sekso,” siling ni Enza Mattar, manughituhog sang Regional Center for Attention to Mistreated Children (Crami). Si Mattar, nga ginkutlo sa pamantalaan sang Brazil nga O Estado de S. Paulo, naglaygay sa mga propesyonal sa ikaayong lawas kag sa mga manunudlo nga mangin alisto sa mga patimaan sang pagpanakit, lakip ang “hinali nga pagbag-o sa paggawi, pagpain sang kaugalingon, kag mga lagob sa lawas.” Importante ang pagpasilabot, sanglit 5 porsiento lamang sang mga kaso nga ginatatap sang Crami ang nagadalahig sa kabataan nga nangayo mismo sing proteksion. Ang nagapanakit nga mga ginikanan masami nga wala nagapabulig. Ngaa? Si Joao Roberto Scomparim, presidente sang Crami, nagsiling: “Ang mga ginikanan nga nagakastigo sang ila mga kabataan nagasulit lamang sang ila naeksperiensiahan sang lamharon pa sila, kag nagapati sila nga ginatudluan nila ang ila kabataan.”

Malipaton nga mga Tawo

Sa isa ka pagtuon sa Italya tuhoy sa 1,600 ka adulto, nasapwan nga 77 porsiento sa ila ang malipaton, siling sang La Repubblica nga pamantalaan. Kapin sa un-tersia ang nalipat sang importante nga anibersaryo sang nagligad nga tuig. Dugang pa, 42 porsiento ang pirme nagakalipat kon diin nila ginparada ang ila salakyan, kapin sa 30 porsiento ang nalipat sang ila mga yabi sa balay, kapin sa 25 porsiento ang nalipat sang ila kahita, kag 1.2 porsiento ang nalipat pa gani sang ila ngalan kag apelyido. Sa pihak nga bahin, 28 porsiento sang taga-Italya ang nagsiling nga madumduman pa nila gihapon sa dimagkubos ang isa ka binalaybay nga ila ginsaulo sa eskwelahan. Paano mo mapauswag ang imo memorya? Ginpanugda sang isa ka sikologo ang pag-angot sang butang nga dulumdumon sa iban nga butang, paglista sini kag pagrepaso, kag pag-ehersisyo sang hunahuna paagi sa pagsaulo sang mga numero sa telepono, mga tuno sang musika, kag bisan mga numero sang plaka sang salakyan.

Kon Ngaa ang Imo Linya Daw Mas Mahinay sa Iban

Kon daw pirme ikaw malakip sa pinakamahinay nga linya kon nagapamalaklon, mahimo nga natabuan lang ini. Subong sang ginapakita sang Die Zeit nga pamantalaan sa Alemanya, ang posibilidad nga ang isa sang duha ka kaingod nga linya mas madasig sangsa imo amo ang 2 sa 3. Kon mas madamo ang linya, mas manubo ang posibilidad. Nasapwan sang mga manugpanalawsaw, nga indi ang madugay nga paghulat ang nagapaugot sa mga tawo kundi ang “pamatyag nga pag-uyang sa iya tion.” Agod ang paghulat sa elebeytor indi tanto ka makaulugot, ang pila ka otel nagbutang sing mga espeho sa hululatan sang elebeytor. Nagahatag ini sa mga tawo sing pila ka butang nga himuon​—⁠paghusay sang ila buhok ukon pagkay-o sang ila kurbata. Ang pagpahibalo sa mga tawo kon daw ano pa kalawig ang ila paghulat makabulig man. Sa amo, nagagamit ang pila ka sistema sang subway sing elektroniko nga mga display panel agod ipakita kon pila pa ka minuto antes maglakat ang masunod nga tren.

Pag-abuso Sang Klero sa Aprika

“Ang mga kaso sang seksuwal nga pag-abuso sang klero sa Aprika amat-amat nga nabuyagyag,” report sang magasin nga Catholic International. Agod matapna ina nga pag-abuso, ginarekomendar sang pila ka Katoliko nga obispo ang mas estrikto nga pagpili kag paghanas sa posible nga mga seminarista. Ang iban pa sang dimaayo nga paggawi sang mga klerigo nga ginakabalak-an sang mga obispo sa Aprika nagalakip sang “pag-abuso sa alkohol, kag sang pagpakigbahin sa mga hilikuton nga dinagakaigo ukon dikinaandan sa mga pari, subong sang pagnegosyo ukon pagpatikang, pag-entra sa politika.” Ngaa karon lang nabuyagyag ini nga mga kaso? “Bangod sang mas hilway nga pagpalayag kag pagbuhin sang impluwensia anay sang Simbahan sa mass media,” sabat sang Catholic International, kag nagadugang nga “ang una nga mga pagtinguha sang pila ka awtoridad sa Simbahan sa Aprika nga punggan ang malain nga balita . . . napaslawan.”

Mga Manugwali Nagadala Sing Mga Pusil

Sa Kentucky, E.U.A., ang kasuguan sang estado ginbag-o kasan-o lang agod pahanugutan ang mga pastor nga magdala sa simbahan sing natago nga mga pusil kon sila may lisensia sa pagdala sing tago nga mga hinganiban, report sang mga manugbalita sang Reuters. Sang nagligad, ang mga pastor nga lisensiado sa pagdala sing natago makamamatay nga mga hinganiban wala ginatugutan nga magdala sini sa mga duog sang pagsimba sa estado. Sang 1997, ginkawatan ang pila ka simbahan sa Kentucky sang ila nakolekta nga kuwarta paagi sa paggamit sing pusil. Bisan wala sing nahalitan, “ang mga ministro kag ang mga pari sa mga simbahan sa uma naghaylo sa mga manughimo sing kasuguan sa estado nga pahanugutan sila sa pagdala sing natago nga mga pusil,” siling sang report. Apang, indi tanan nga klero ang pabor sa pagbag-o. Si Nancy Jo Kemper, Direktor Ehekutibo sang Kentucky Council of Churches, namangkot: “Paano naton matudluan ang aton kabataan nga ang mga pusil indi makalubad sing mga problema kon makita nila nga bisan ang mga ministro, nga amo kuntani ang mga ahente sang paghidait kag pagpatawaray, nagadala sing makamamatay nga mga hinganiban?”

Ang mga Lapsag Nagakinahanglan Sing Pagtandog

“Ang mga kabataan nga wala ginahakos sing regular, ginahapulas ukon ginadapulay . . . may dinormal nga kataason sang mga hormone sa kahuol,” suno sa isa ka pagtuon nga ginreport sang Toronto Star nga pamantalaan. Nagapati ang mga manugpanalawsaw nga ang pagpahilayo sa iloy ukon pagbiya sa bata samtang lapsag pa “makatuga sing malawig serioso nga epekto sa pagtuon kag memorya.” Dugang pa nga natalupangdan sang sientipiko nga si Mary Carlson sang Harvard Medical School nga ang mga kabataan nga ginpaatipan sang ila mga pamilya sa “mapigaw sing kalidad nga mga sentro alatipanan sa tion sang trabaho may dinormal nga kataason sang mga hormone sa kahuol sa mga adlaw nga may trabaho apang naganormal sa talipuspusan sang semana kon ang kabataan yara sa puluy-an.” Ini nga pagpanalawsaw nagahatag pa gid sing dugang nga ebidensia nga ang mapinalanggaon nga pagtandog kag gugma importante sa aton kabataan.

Pagsikway sa Uso nga mga Ido

Ang mga alatipanan sang mga sapat sa Australia ginabahaan sang mga ido nga wala na sa uso, siling sang Herald Sun nga pamantalaan sa Melbourne. “Ang mga malamute sang Alaska amo ang pinakaulihi nga ginasikway sing tigdamo,” siling sang report. Ginapabay-an sang mga tag-iya ang ila mga ido bangod indi na ini suno sa uso ukon dalagku na ini kag wala na maluyagan sang tag-iya. Ang Royal Society for Prevention of Cruelty to Animals (RSPCA) nagapaabot nga ang mga Dalmatian amo ang masunod nga sikwayon kon ini nga rasa, nga ginpabantog sang bag-o lang nga pelikula, mangin indi na uso. Ang pangulo sang RSPCA nga si Richard Hunter nagsiling nga ang pagsikway sa uso nga mga ido indi na bag-o. Natabo ini sang dekada 1970 sa mga hound nga ido sang Afghanistan; kag sang dekada 1980, sa mga sheepdog sang Inglaterra. Sing makapasubo, madamo sang ginpabay-an nga mga ido ang kinahanglan nga patyon. Ang RSPCA nagalaygay sa mga tawo nga magpili sing mga ido suno sa luyag nila kag suno sa estilo sang pagkabuhi sang tag-iya sa baylo nga suno sa uso.

Mga Kabataan​—⁠Maghulag!

Ang isa ka report sa Test nga magasin sang mga konsumidor sa Alemanya nagasiling nga ang pagkawala sing ginahimo sang kabataan bangod sang sobra nila nga pagtan-aw sang TV may malain nga epekto sa ila panulok, igbalatyag, kag kaunuran, nagahimo sa ila nga madali maaksidente. Ginpakita sang pagtan-aw sa lawas sang kabataan nga nagaeskwela sa Alemanya nga kapin sa 30 porsiento ang sobra sa kabug-aton, tubtob sa 40 porsiento ang nabudlayan sa pagkontrol sa hulag sang ila lawas, kag tubtob sa 60 porsiento ang may problema sa postura. Agod mapalig-on ang kabataan sa paghulag, ang Aleman nga mga edukador sa isport, pangamlig, kag trapiko naghimo sing isa ka kahon sang mga hampanganan nga may matahom nga mga Frisbee, mga bola, kag iban pa nga mga hampanganan agod buligan ang kabataan nga malipay samtang aktibo sila sa pisikal.

Mga Biktima Sang Negosyo sa Sekso

Ang isa ka pasayod sa pamantalaan sa Ukraine mabasa: “Mga kabataan nga babayi: Dapat dalaga kag tuman katahom. Lamharon kag mataas. Ginaagda namon kamo nga magtrabaho subong mga modelo, mga sekretarya, mga manugsaot, mga koreograpo, mga gymnast.” Ini nga pasayod kinaandan nga ginagamit sang mga negosyante sa sekso agod tiplangon ang inosente lamharon nga mga babayi nga mangin pampam, report sang The New York Times. Kada tuig, linibo ka babayi halin sa Ukraine kag Rusya ang nagakadto sa iban nga pungsod sa paglaum nga magtin-ad ang ila pangabuhi. Apang sang pag-abot nila sa iban nga pungsod, ginakuha sang ila kriminal nga mga “amo” ang ila mga pasaporte kag ginapilit sila nga magtrabaho sa mga balay kalingawan. Ang pagpamatok magaresulta sa mga pagsakit, paglugos, kag makasiligni nga kamatayon. Ang sikologo sa Ukraine nga si Lyudmilla Biryuk, nga nagalaygay sa mga babayi nga nakapalagyo gikan sa sina nga pag-ulipon, nagasiling: “Luyag mo nga sugiran ining mga dalagita nga kon ang isa ka butang tuman kaayo nga daw indi mangin matuod, masami nga indi ini matuod.”

Pagpasilak Sing Kasanag sa Tuhod Para sa Jet Lag?

Tubtob karon, ginapatihan gihapon nga ang biolohiko nga orasan sang tawo kontrolado sang mga selula sa retina sang mata. Apang, ginapakita sang bag-o nga pagtuon nga ang tawo may sensitibo-sa-kasanag nga mga selula sa iban nga bahin sang lawas magluwas sa mata, report sang Le Quotidien du médecin nga pamantalaan sang Pransia. Sa isa ka eksperimento sang mga manugpanalawsaw sa Estados Unidos, ang pila ka boluntaryo ginpadayag sa masanag nga kapawa paagi sa fiber-optic nga tubo nga ginhigot sa likod sang tuhod, samtang ang iban, nga nagasuksok sing amo man nga aparato, wala ginpadayag sa sini. Wala makahibalo ang mga boluntaryo kon sin-o ang napaidalom sa amo nga pagtilaw. Ang mga pagtakus sang biolohiko nga orasan ginpasad sa temperatura sang lawas kag sa kataason sang hormone nga melatonin. Nagareport man tuhoy sa pagtuon, ginsiling sang International Herald Tribune nga ang siklo sang pagtulog sadtong ginpaidalom sa kasanag “nagbag-o sing tubtob sa tatlo ka oras.” Kon paano ini nagakatabo wala pa mahibaluan. Apang ang mga resulta magamit sa pagbulong sa jet lag, sa pulupanag-on nga kapung-aw, kag sa problema sa pagtulog.