Ang Euro—Bag-o nga Kuwarta Para sa Isa ka Daan nga Kontinente

ANG isa ka malipayon nga ministro sa pamilak sa Pransia nagkagat sa sensilyo kag nagsiling: “Matuod gid ini, indi huwad. Amo ini ang una nga produkto sa Pransia subong man sa Europa.” Ang sensilyo amo ang una nga euro nga nabuhat sa opisyal nga ulubrahan sing kuwarta sa Pransia. Ang petsa amo ang Lunes, Mayo 11, 1998.

Ano ang euro? Paano maapektuhan sini ang mga ginang sang puluy-an, mga mamumugon, mga turista, kag ang mga negosyo sa bug-os nga Europa? May epekto bala ini sa bug-os globo nga ekonomiya? Antes mo ihaboy ang imo mga deutsche mark, lire, ukon mga franc, maayo nga mahibaluan mo ang mga sabat sa sining mga pamangkot.

Diin Nagsugod ang Ideya?

Sang gin-islan sang Maastricht Treaty ang European Community sing European Union (EU), sang Nobiembre 1, 1993, ang isa sang sadsaran nga mga tulumuron amo ang pagpakilala sing isa na lang ka kuwarta sa miembro nga mga estado.a Sugod sang mga panahon sang Romano, wala matingob ang Europa sa isa lang ka kuwarta. Gin-ugyunan nga ang ngalan sang bag-o nga kuwarta amo ang euro. Indi tanan sang EU nga mga pungsod nakigbahin sa sining ginakaisahan nga kuwarta. Onse lamang sa 15 ka EU nga mga pungsod ang yara sa kahimtangan nga makagamit sing euro. Ini nga mga pungsod amo ang Alemanya, Austria, Belgium, Espanya, Finland, Irlandiya, Italya, Luxembourg, Netherlands, Portugal, kag Pransia. Ang Gresya wala makapakigbahin bangod wala makapasar sa talaksan sa ekonomiya. Ang iban nga tatlo—Britanya, Denmark, kag Sweden—nagdesisyon nga indi makigbahin sa karon.

Mangin amat-amat ang paggamit sa euro. Sugod sang Enero 4 sini nga tuig, ang euro gingamit sang international currency exchanges sa mga transaksion nga wala nagagamit sing papelon nga kuwarta. Ang mga sensilyo kag mga papelon nga euro ipaguwa sa sulod sang anom ka bulan nga panag-on nga magasugod sa Enero 1, 2002—diin ang mga kuwarta sang mga miembro mangin wala sing pulos pagkatapos sini kag ayhan ibutang na lang sa mga museo kag sa mga kahon para mangin handumanan. Ginabanabana nga ang euro magabulos sa 12 ka bilyon nga papelon nga kuwarta kag sa 70 ka bilyon nga sensilyo, nga may kabilugan nga kabug-aton nga 300,000 ka tonelada. Ginalauman nga sa ulihi, ang nabilin nga EU nga mga pungsod makapakigbahin na sa isa na lang sing kuwarta nga klab.

Ang ministro sang pamilak sa Austria nagsiling tuhoy sa pagsaylo sa euro: “Nagatindog kita sa pamanagbanag sang isa ka bag-o nga dag-on sang pagtingob sa Europa.” Apang, nabahin ang publiko nga opinyon sa Europa tuhoy sa euro sa tunga sang 47 porsiento nga nagabatyag nga ang paggamit sing isa na lang ka kuwarta magahimo sa Europa nga mangin isa ka duog sang kabaskog sa ekonomiya kag sang 40 porsiento nga nagapati nga ang euro magaguba sang ekonomiya sang Europa. Ang iban gani nagsiling nga ang isa na lang ka kuwarta magadul-ong sa inaway! Kag ang sa tungatunga amo ang indi makadesisyon nga mga “Euroskeptic,” yadtong nakakita sing mga bentaha sa isa na lang ka kuwarta sa Europa apang nagaduhaduha sa kadalag-an sini.

Ginatamod Ini Sang Pila Subong Isa ka Pagpakamaayo . . .

Ang pinakamataas nga hubon sang mga ehekutibo sang EU, ang European Commission, nagsiling: “Sa paghimo sing isa na lang ka kuwarta, ang Europa nagatanyag sa mga pumuluyo sini, sa mga kabataan sini kag sa mga kaupod sini . . . sing isa ka mabakod nga simbulo sang natingob nga kapalaran nga ginpili sini sing kinabubut-on: nga amo ang pagtukod sing isa ka komunidad nga napasad sa paghidait kag kahamungayaan.”

Ang mga sumalakdag sang euro nagatudlo sing madamo nga mga benepisyo sang isa na lang ka kuwarta. Ang mga gasto sa pagpabaylo sing dumuluong nga kuwarta amo ang maapektuhan dayon. Ang halimbawa kon kaisa nga ginapatuhuyan amo ang tuhoy sa isa ka wala ginakapoy nga manuglakbay sa Europa nga nagduaw sa 14 tanan ka pungsod sang EU luwas sa iya pungsod. Halimbawa, kon magsugod sia nga may 1,000 ka deutsche mark kag pabayluhan niya ang iya kuwarta sa tagsa ka pungsod, makatapos sia nga may 500 na lamang ka mark bangod sang gasto sa pagpabaylo lamang!

Subong man, ang eksportasyon kag importasyon indi na magagasto sing pagpabaylo sing dumuluong nga kuwarta. Sing kaanggid, madula man ang indi direkta nga gasto sa pagbaylobaylo sang balor sang kuwarta bangod isa na lang ang kuwarta. Kon magnubo ang balor sang kuwarta sang isa ka pungsod, ang mga baligya gikan sa luwas sang pungsod mangin tuman ka mahal sa sina nga pungsod. Masunson nagadul-ong ini sa pagnubo sang balor sang kuwarta. Sa amo, sa idalom sang isa na lang ka kuwarta, nga wala sing risgo sa mga pagbag-o sang balor sini, ang Europa mahimo nga mangin labi ka makagalanyat sa mga nagapamuhunan gikan sa luwas sang pungsod.

Ginapanan-aw man sang tagsakdag sang euro ang pagnubo sang mga presyo sa bug-os nga Europa. Mahapos nga mapaanggid karon sang mga manugbakal kag mga negosyante ang mga presyo kag kon ang mga sensilyo kag papel nga euro pagagamiton sa 2002, mangin mas mahapos pa gid ini. Ang mga kinatuhayan sa presyo sang amo man nga produkto sa nagakalainlain nga bahin sang Europa ginapaabot nga madula, nagahatag sing benepisyo sa bumalakal.

. . . Ang Iban Nagakabig Sini nga Isa ka Pagpakamalaut

Nagpabutyag man sing opinyon ang mga kritiko. Nagapati sila nga ang euro magagapos sa ekonomiya sang Europa, magaguba sang pagkamapasibusibuon sini kag magapakunol sang pag-uswag sini. Ginapanagna nila nga ang isa na lang ka kuwarta magapadugang sing pagkawala sing trabaho, magaganyat sa madamo nga maniobrahon ang mga money market, kag makatuga sing inaway sa politika. Ining mga pag-inaway sa politika maathag na nga makita. Halimbawa, yara ang pagbinaisay sa ulot sang Alemanya kag Pransia kon sin-o ang mangin pangulo sang European Central Bank, ang nagadumala sa pagpalakat sang euro. Dugang pa nga mga pagbinaisay kaangay sina ang ginapaabot sa tagsa ka miembro sang EU nga estado samtang ang tagsatagsa nagapilit sang iya luyag.

Sa pila ka pungsod sang EU, dugang pa ang nadulaan sing trabaho karon. Nagasiling ang iban nga ang kabangdanan sini amo ang pagbuhin sa galastuhon kag ang pagpasaka sang buhis bangod kinahanglanon agod makapakigbahin sa talaksan sang isa na lang ka kuwarta. May mga protesta sa bug-os nga Europa batok sa matigdas nga mga kasuguan sa pamilak nga nagalakip sa pagbuhin sing maalwan nga bulig para sa kaayuhan, pension, kag mga programa para sa ikaayong lawas. Tubtob san-o magauntat ining estrikto nga paggamit sa pamilak? Masulay bala ang pila ka pungsod nga maggasto sing dugang pa sa tapos mabaton na ang euro? Makatuga bala sing kahalitan ining lugak nga polisa sa isa na lang ka kuwarta nga sistema sang Europa?

Ginatudlo sang iban ang madalom nga sentimiento sang mga tawo sa kuwarta sang ila pungsod. Ang kuwarta labi pa ka bilidhon sangsa pagpanag-iya sini. Para sa madamo amo man ini ang kasaysayan sang ila pungsod, isa ka simbulo nga subong ka importante sa isa ka bandera. Ang kuwarta sang pungsod amo ang palaagyan nga ang isa ka tawo makatigayon sing kinitaan, makasalig, makakalkular, makapakig-angot, kag makasupot. Halimbawa, samtang makita sang mga Aleman ang ila kuwenta sa bangko nga tunga na lang kon bayluhan sang euro, ang kuwenta sang mga Italyano maganubo gid sing 2,000 ka beses kon bayluhan sang euro ang lira. Suno sa isa ka pagtuon, ang pagsaylo sa euro mangin isa ka “makapahuol” nga eksperiensia sa madamo nga taga-Europa.

Nagakabagay Bala ang Isa Para sa Tanan?

Ang pila ka ekonomista sa EU kag sa Estados Unidos nagasiling nga bisan pa mabaskog ang politikal nga kabubut-on para isa na lang ka kuwarta, ang ekonomiya sang Europa nabahinbahin, ang katawhan sini nakapanggamot sa ila kaugalingon nga pungsod, ang kultura sini daku gid ang kinatuhayan sa kada isa. Busa, indi kaangay sang mga pumuluyo sang Estados Unidos, ang mga tawo sa Europa nga madulaan sang trabaho mahimo gid nga indi mag-empake kag magsaylo sing malayo sa pagpangita sing trabaho. Ang pila ka mga eksperto nagapati nga inang pagbinahinbahin nagadingot sa euro nga mga pungsod sing mga paagi nga kinahanglanon agod makapakig-ambit sa ekonomiya kag subong man sa kuwarta.

Sa idalom sang isa na lang ka kuwarta nga sistema, siling sang mga kritiko, ang kada panguluhan madulaan sing ikasarang sa pag-atubang sa mga problema sa ekonomiya. Nagasiling sila nga halinon sang euro ang gahom sang indibiduwal nga mga pungsod pakadto sa bag-o nga European Central Bank, sa Frankfurt, Alemanya. Subong resulta, dugangan sini ang pag-ipit para ipahituhog ang mga kasuguan sa buhis kag ang iban pa nga mga polisa sa ekonomiya sa bug-os nga kontinente. Ang mga kritiko nagapangatarungan nga ang hubon sang mga ehekutibo kag mga lehislatibo sa Brussels kag Strasbourg makatigayon sing gahom. Sa pagkamatuod, ang Maastricht Treaty nagakinahanglan sing politikal nga paghiusa nga amo sa ulihi ang mangin responsable sa mga polisa sa luwas kag sa depensa kag subong man sa mga polisa sa ekonomiya kag sa katilingban. Ini bala nga pagbalhin mangin matawhay kag wala sing problema? Tion lamang ang makasiling.

“Isa ka Daku nga Sugal”

Sa karon, ang mga bangko kag ang dalagku nga mga balaligyaan nagagamit na sang euro, nagahimo sing mga kuwenta sa euro kag nagabutang sing mga presyo sa euro sa tupad sang lokal nga mga kuwarta. Ang tulumuron amo nga mangin mahapos ang pagbalhin sa tuig 2002. Ang isa ka bantog nga magasin sa Pransia nakapanagtag na sing kapin sa 200,000 ka mga calcula­tor nga ginprograma sa pagbaylo sang mga franc sang Pransia kag euro.

Mangin karibal bala sa gahom sang dolyar sang Estados Unidos ang euro sa pila ka adlaw? Madamo ang nagabatyag nga sa tapos mabaton ang euro, ang Estados Unidos indi na makatigayon sing padayon nga pagpanguna sa ekonomiya sang kalibutan. Nagatagna sila nga ang euro mangin isa ka reserba nga kuwarta kaupod sang dolyar sa bug-os nga kalibutan. Si Jill ­Considine, sang New York Clearing House Association, nagsiling: “Mahimo nga may isa ka bag-o nga pagribalay nga matabo.”

Ano ang mangin palaabuton sang euro? Ang Aleman nga editor nga si Josef Joffe nagtawag sang isa na lang ka kuwarta nga “ang makahalawhaw nga pagtumbo sang sensilyo sang Europa” kag “isa ka daku nga sugal.” Sia nagdugang: “Kon mapaslawan ini, magahalit ini sa kalabanan nga nahimuan sang Europa sa nagligad nga 50 ka tuig.” Ang ministro sang pamilak sa Pransia nagapabutyag sang mga balatyagon sang madamo nga taga-Europa sang sia nagsiling: “May daku nga paglaum kag daku nga kahadlok.”

[Footnote]

[Kahon sa pahina 28]

MGA IMPORMASYON TUHOY SA EURO

● Ang isa ka euro magabalor sing mataas diutay sa isa ka dolyar sang Estados Unidos

● Ang papelon nga euro mangin pito ka denominasyon: 5, 10, 20, 50, 100, 200, kag 500 nga euro

● Sa isa ka bahin sang kuwarta nga euro amo ang mapa sang Europa upod ang tipiko nga mga taytay, kag sa pihak, amo ang representasyon sang mga bintana ukon mga gawang

● Ang mga tinaga nga “EURO” kag “ΕΥΡΩ” makita sa papelon nga kuwarta, sa pagrepresentar sang mga letra sang Romano kag Griego

● Ang mga sensilyo sang Euro mangin sa walo ka denominasyon: 1, 2, 5, 10, 20, kag 50 ka sentimos subong man sang 1 kag 2 nga euro

● Ang mga sensilyo may pangkabilugan nga larawan sang Europa sa isa ka bahin kag isa ka pungsudnon nga larawan sa pihak

[Mapa sa pahina 27]

(Para sa kabug-usan sang teksto, tan-awa ang publikasyon)

EUROPEAN UNION

BRITANYA

DENMARK

SWEDEN

GRESYA

Ang nagapakigbahin karon sa ginakaisahan nga kuwarta

IRLANDIYA

PORTUGAL

ESPANYA

BELGIUM

PRANSIA

NETHERLANDS

ALEMANYA

LUXEMBOURG

FINLAND

AUSTRIA

ITALYA

[Ginkuhaan sang Laragway sa pahina 26]

Ang tanan nga kuwarta sa pahina 26-28: © European Monetary Institute