Katapusan sang Nuklear nga Katalagman?
SA KAPIN sa 40 ka tuig, ang kalibutan yara sa katalagman sang nuklear nga kalaglagan. Nian, sang 1989, ang Berlin Wall narumpag—ang pamuno sang pagkapukan sang Sobyet nga Komunismo. Wala madugay pagkatapos sini, ang mga superpower naghiliugyon nga indi na magpuntariyahay sang ila mga misil. Bangod daw gin-untat, ukon ginpaiway anay, ang nuklear nga “Armagedon,” daw nakaginhawa sing masulhay ang kalibutan.
Apang, madamo nga eksperto ang nagabatyag nga temprano pa kaayo agod magkasadya. Sang 1998 ang bantog nga doomsday clock sang The Bulletin of the Atomic Scientists gin-abanse sing lima ka minuto, sa siam ka minuto antes magtungang-gab-i—nagapatimaan sing maathag nga ang nuklear nga katalagman wala pa madula.a Matuod, nagbalhin na ang danyag sa kalibutan. Indi lamang duha ka dalagku nga kagamhanan sa nuklear nga hinganiban ang magpatasay. Sa karon madamodamo na nga pungsod ang may nuklear nga mga ikasarang! Dugang pa, nahadlok ang mga eksperto nga basi hilabtan sang isa ka grupo sang mga terorista ang radioactive nga materyal kag maghimo sing indi maayo sing klase nga bomba atomika.
Dugang pa, walay sapayan sang daku nga mga pagbuhin, ang Estados Unidos kag Rusya may yara gihapon makahalawhaw nga mga talaguan sang nuklear nga mga warhead. Suno sa isa ka nagapanalawsaw nga grupo nga ginatawag Committee on Nuclear Policy, mga 5,000 ka nuklear nga hinganiban ang mahimo karon magamit sa gilayon. “Busa,” siling sang ila report, “kon imando ang pagpalupad suno sa karon nga kahimtangan, ang 4,000 [ka intercontinental ballistic missile] nga warhead (2,000 sa tagsa ka bahin) makalab-ot sa mga puntariya sini sa sulod sang pila lamang ka minuto kag ang 1,000 pa [ka ginapalupad-sang-submarino] nga warhead makalab-ot sa mga puntariya wala madugay pagkatapos sini.”
Ang pagpanag-iya sini nga mga talaguan nagapautwas sang posibilidad sang aksidente ukon bisan sang ginahandaan na nga inaway. “Ang daku nga aksidente magahimo sa kalibutan nga kinagubot sang isa ka termonuklear nga kapahamakan, nga baliskad sa ginahandum sang mga lider sa politika,” paandam sang kilala nga Ruso nga estratehista nga si Vladimir Belous. Gani bisan nga ang Cold War mahimo nga natapos na, ang katalagman sang isa ka nuklear nga kalaglagan wala pa gid madula. Apang daw ano gid ka daku ina nga katalagman? Madula gid bala ayhan sa duta ang nuklear nga mga hinganiban? Binagbinagon sang masunod nga mga artikulo ini nga mga hulusayon.
[Footnote]
a Ang doomsday clock sa panghapin sang The Bulletin of the Atomic Scientists isa ka simbulo sang kon daw ano na kuno kalapit ang kalibutan sa “tungang-gab-i” (ukon pagdabdab) sang nuklear nga inaway. Sa sulod sang mga dekada, ang kamot sang taknaan para sa minuto gin-abanse agod ipakita ang mga pagbalhin sa kahimtangan sang politika sa kalibutan.
[Ginkuhaan sang Laragway sa pahina 3]
Mga paglupok sa pahina 2 kag 3: Retrato sang U.S. National Archives