Ang mga Tulumuron sang Olimpiada Nabutang sa Katalagman

SANG ginpanugda ni Baron Pierre de Coubertin nga ibalik ang Olimpiada, naghatag sia sing pila ka dungganon nga mga tulumuron. Matuod, ang kredo sang moderno nga Olimpiada, nga ginpatungod kay Coubertin, nagasiling: “Ang pinakaimportante nga butang sa mga Hampang sa Olimpiada indi ang magdaug kundi ang makigbahin . . . Ang kinahanglanon nga butang indi ang magdaug kundi ang magpaindis-indis sing maayo.”

Nagpati si Coubertin nga ang pagpakigbahin sa maayo nga paindis-indis makatukod sing dalayawon nga kinaugali, makapalig-on sing makatarunganon nga pamat-od, kag makapalambo sing matadlong nga paggawi. Naghambal pa gani sia tuhoy sa ‘relihion sang isport.’ Ang Olimpiada, sa banta niya, makatudlo sa mga tawo nga magkabuhi sing mahidaiton.

Apang sang napatay si Coubertin sang 1937, ang bisan ano man nga mga paglaum may kaangtanan sini nadula. Ang hampang nasuspende na sing makaisa bangod sang bug-os kalibutan nga inaway, kag may mga tension bangod sang isa pa ka daku nga inaway. Sa karon, ang mga tulumuron sang Olimpiada labi pa nga nabutang sa katalagman. Ngaa amo sini?

Ang Olimpiada kag ang Droga

Sa sulod sang mga dekada ang nagapauswag-sang-ikasarang nga mga droga ginagamit sang mga atleta agod may bentaha sa paindis-indis, kag ang mga Hampang sa Olimpiada wala makalikaw sa sining salot. Sa pagkamatuod, sa karon, 25 ka tuig pagkatapos ginsugdan ang estrikto kuntani nga pagtesting sa droga, ang paggamit sing ginadumilian nga mga droga sa tunga sang mga atleta sang Olimpiada isa gihapon ka problema.

Ang iban nga mga atleta nagagamit sing mga steroid agod magdaug. Ang iban naman nagagamit sing mga stimulant. Ang human growth hormones popular sa tunga sang mga manugdalagan kag sang iban pa nga mga atleta nga nagagamit sing kusog bangod nagabulig ini sa mga atleta nga maulian sa gilayon pagkatapos sang sobra nga pag-ehersisyo, kag nagapabaskog ini sang kusog sang kaunuran. Samtang, ang isa ka sahi sang erythropoietin nga ginapatubas paagi sa genetic engineering amo ang droga nga ginapili sang madamong manugdalagan sang malayo nga distansia, manuglangoy, kag cross-country skier bangod ginadugangan sini ang kapag-on sang ila lawas paagi sa pagpatubas sing pula nga selula sang dugo.

Sing halangpunon, ginatawag ni Dr. Robert Voy, nga direktor anay sang pagtesting sa droga para sa U.S. Olympic Committee, ang mga atleta nga “isa ka nagalakat nga laboratoryo.” Nagsiling pa sia: “Ang Olimpiada nangin duog-eksperimentuhan para sa mga sientipiko, mga kemiko kag mga doktor nga nagahimo sing di-kalahamut-an nga mga paagi.” Kamusta naman ang pagtesting? Si Dr. Donald Catlin, direktor sang laboratoryo sa pagtesting sa droga sa Estados Unidos, nagsiling: “Ang maalam apang madaya nga atleta nga maluyag sa pagdroga nagsaylo sa mga butang nga indi namon mamutikan.”

Paghamham kag Kagarukan

Sanglit pila lamang ka siudad ang makasarang sa pag-entra sa bidding sa pag-amuma sang Olimpiada, ginahimo sang iban sa ila ang bisan ano nga butang agod makuha ini. Sang nagligad nga halos duha ka tuig, ang International Olympic Committee (IOC) nadalahig sa iskandalo. Bangod sang mga alegasyon nga ang mga miembro sang IOC ginbayaran sing hamham nga $400,000 sang nagdaug sa bidding ang Salt Lake City para sa 2002 Winter Games, ang pagkadungganon sang mga nadalahig sa proseso sang pagpili ginduhaduhaan.

Ang kinatuhayan sa ulot sang pagkamaabiabihon kag direkta nga paghamham masunson nga nangin mabudlay nga mahibaluan kay ang mga siudad nga posible nga magaamuma nagahatag sing madamo nga regalo sa mga tawo nga nagapili sang lugar. Tubtob sa 20 ka miembro sang IOC ang naulamid sa iskandalo sa Salt Lake City, kag 6 sa ila ang ginpahalin sang ulihi. Tuhoy sa 2000 nga mga Hampang sa Australia, ang tanan nga panikasog agod hipsan ang kamalamalahan nadula sang ang presidente sang Australian Olympic Committee nagbaton: “Ti, wala kami magdaug [sa bidding] bangod lamang sa katahom sang siudad kag bangod lamang sa mga pasilidad sa hampang nga mahatag namon.”

Ang maluho nga estilo sang pagkabuhi sang pila ka mataas nga mga katapo sang IOC labi pa nga nagdabok sa duhaduha. Ang anhing Swiso nga pangulo sang International Rowing Federation, si Tommy Keller, nagsiling anay nga sa opinyon niya ginatamod sang pila ka opisyales sang isport ang Olimpiada subong isa ka paagi sa “pagbusog sang ila mismo bugal.” Nagsiling pa sia nga ang mabaskog nga rason daw amo ang “paghingamo sing kuwarta kag ang pagpaayaw sa personal nga mga ambisyon.”

Madinalag-on nga Pagmerkado

Wala sing makapanghiwala nga ang Olimpiada nagadalahig sing daku nga kuwarta. Kinabatasan na nga may mataas ini nga rating sa telebisyon kag may maganansiahon nga bili sang pasayod, sa amo ang pag-isponsor sa mga hampang nangin isa ka daku gid nga paagi sang pagmerkado.

Binagbinaga ang 1988 nga Olimpiada, diin ang siam ka multinasyonal nga kompanya nagbayad sing kapin sa $100 milyones sa IOC agod matigayon ang kinamatarong sa pagmerkado sa bug-os nga kalibutan. Ang 1996 Summer Games sa Atlanta nagganar sing kabug-usan nga $400 milyones para sa amo man nga kinamatarong. Kag ina wala labot sang kinamatarong sa telebisyon. Ang isa ka Amerikano nga TV network nagbayad sing kapin sa $3.5 bilyones para sa kinamatarong sa pagpasalida sang mga Hampang sa Olimpiada sa 2000 kag 2008, kag ginareport nga sa kapin sa apat-ka-tuig nga panag-on, ang 11 ka isponsor sa bug-os nga kalibutan magabayad sing $84 milyones ang tagsa. Sa amo, ang iban nga mga tawo nagpabutyag sing opinyon nga samtang ang Olimpiada isa anay ka simbulo sang pagkahuwaran sang tawhanon nga pagkasampaton, sa karon ang mga hampang isa gid ka higayon nga makakuwarta nga nagasimbulo sang tawhanon nga kakagod.

Ano Gid Bala ang Natabo?

Ang pila ka eksperto nagasiling nga ang duhaduha sa Olimpiada sarang maasoy sa duha ka importante nga hitabo nga nagsugod sang maaga nga bahin sang dekada 1980. Ang nahauna amo ang desisyon nga hatagan sing kinamatarong ang indibiduwal nga internasyonal nga mga pederasyon sang isport sa pagpamat-od kon sin-o nga mga atleta ang nagakabagay para sa Olimpiada. Samtang ginlimitehan lamang anay sang IOC ang pagpasakop sa mga amatyur, gintugutan sang ulihi sang mga pederasyon ang propesyonal nga mga atleta nga magpaindis-indis sa ila partikular nga mga hampang sa Olimpiada. Apang gindala sang propesyonal nga mga atleta ang ila propesyonal nga mga panimuot. Ang ‘pagpaindis-indis [lamang] sing maayo’ wala nagaresulta sa dolyares nga ginabayad sang mga manugpasayod sa popular nga mga atleta kag sa iban pa nga kilala nga mga tawo agod irekomendar ang pila ka produkto, kag sang ulihi ang pagdaug nangin amo ang pinakaimportante gid. Indi makapakibot nga bangod sini, nagdugang ang paggamit sing nagapauswag-sang-ikasarang nga mga droga.

Ang ikaduhang importante nga hitabo natabo sang 1983 sang malangkagon nga ginhingalitan sang IOC ang gintawag sang isa ka eksperto sini sa pagmerkado subong “ang pinakahamili nga wala mahingalitan nga simbulo sang kalibutan”—ang mga singsing sang Olimpiada. Ginpauswag sini ang di-kontrolado nga komersialismo nga nangin ang tanda sang Olimpiada. Si Jason Zengerle nagsiling: “Walay sapayan sang tanan nga hambalanon nga pauswagon ang paghidait kag tingubon ang katawhan sang kalibutan . . . , ang Olimpiada indi gid tuhay sa . . . iban pa nga pagpakitakita sa isport.” Apang, nagakahulugan bala ini nga ang mga tulumuron nga ginpanugda sang hublag sang Olimpiada indi na malab-ot?

[Kahon/Laragway sa pahina 5]

MGA KAMATUORAN TUHOY SA OLIMPIADA

→ Ang simbulo sang Olimpiada may yara lima ka singsing, nga nagatiglawas sa mga kontinente sang Aprika, Asia, Australia, Europa, kag sang Aminhan kag Bagatnan nga Amerika. Ginatalabid ini agod ilaragway ang pag-inabyanay sang tanan nga katawhan paagi sa isport.

→ Ang motto sang Olimpiada amo ang Citius, Altius, Fortius—ang Latin para sa “mas madasig, mas mataas, mas maisog.” Ang alternatibo nga badbad “mas maabtik, mas mataas, mas mabaskog” ginhimo sang isa ka edukador halin sa Pransia.

→ Ang kalayo sang Olimpiada ginapadabdab sa halaran ni Zeus sa tion sang dumaan nga mga hampang. Sa karon, ang sulu ginasindihan paagi sa silak sang adlaw sa Olympia, kag pagkatapos sini ginasaylo ini sa lugar nga ginahiwatan sang mga hampang.

→ Ang tradisyon sang Olimpiada mga milenyo na ang kadugayon. Ang nahaunang narekord nga mga Hampang sang Olimpiada natabo sang 776 B.C.E., apang madamo ang nagasiling nga ang ginhalinan sang mga hampang mausoy sing di-magkubos lima ka siglo antes sina.

[Kapsion]

AP Photo/Eric Draper

[Kahon/Laragway sa pahina 6]

ANG LUGAR NGA HIWATAN SANG OLIMPIADA SA SYDNEY

Sugod sang Septiembre 1993, sang nagdaug ang Sydney sa bidding para sa 2000 nga mga Hampang sa Olimpiada, ang siudad mabinalak-on nga naghanda sa pag-abiabi sa mga bisita nga magadamo sing tignapulo ka libo. Madamo nga hilikuton ang ginhimo agod tinluan ang lugar, tukuron ang pinakamaayo nga lugar, kag himuon ang anay halabuyan sing basura nga isa ka serye sang mga katunggan, parke, kag gibwangan, nga nagalapad sing 760 ektaryas.

Ang Sydney Olympic Village, nga ginpatindog agod padayunan sang tanan nga atleta kag opisyales, amo ang pinakadaku nga minuro sa kalibutan nga may halin-sa-adlaw nga enerhiya sang elektrisidad. Ang Super Dome—ang pinakadaku nga sentro para sa sulod-sang-tinukod nga isport kag kalingawan sa Nabagatnan nga Hemisperio—may pinakadaku nga pribado nga solar-power grid sa Australia, kag ginapaandar ini sang enerhiya nga halos wala sing ginapatubas nga greenhouse effect.

Makita sa kalangitan sa likod sang SuperDome amo ang kurbada kag nabangday nga mga pasagi sang Olympic Stadium. Nagabili ini sing $435,000,000 agod mapatindog kag amo ang pinakadaku nga istadyum sang Olimpiada sa kalibutan, nga makapalingkod sing 110,000. Apat ka Boeing 747 nga eroplano ang mahimo makahugpa sing tuparay sa ubos sang panguna nga arko sang istadyum! Sa uluhan, ang nagalusot-ang-kasanag nga kisame nga mga tile nagaamlig sa mga tumalan-aw gikan sa ultraviolet nga silak sang adlaw. “Mga pila ka bulan sa 2000,” siling ni Alan Patching, hepe nga ehekutibo sang istadyum, “ini nga lugar mangin ang sentro sang Australia.” Nian nangahas sia sa pagpakot: “Mangin simbulo ini pagkatapos sina, kaangay sang Opera House.”

[Laragway sa pahina 4]

Si Baron Pierre de Coubertin

[Kapsion]

Culver Pictures

[Ginkuhaan sang laragway sa pahina 7]

AP Photo/ACOG, HO