“Ang Pinakamadali Makatuon nga Butang sa Uniberso”
ANG utok sang lapsag ginakabig nga “ang pinakamadali makatuon nga butang sa uniberso,” kag husto gid ini. Pagkabun-ag sang lapsag, handa na sia sa pagtuon sa tanan niya nga makita, mabatian, kag mabatyagan.
Labaw sa tanan, daw natingala gid ang mga lapsag sa iban nga tawo—sa ila mga hitsura, tingog, kag pagtandog sa ila. Ang libro nga Babyhood ni Penelope Leach, nagsiling: “Madamo sing mga pagtuon parte sa kon ano gid ang gusto mabatyagan, tan-awon, kag pamatian sang lapsag. Kag sa masami makuha niya ini sa tawo nga nagaatipan sa iya.” Gani, importante gid ang papel sang mga ginikanan sa pagpadaku sa ila bata!
“Nagahambal Ako Pareho sang Lapsag”
Ang mga ginikanan kag ang mga doktor sang bata nagadayaw gid sa ikasarang sang lapsag nga makatuon sing lenguahe paagi lang sa pagpamati. Natukiban sang mga researcher nga sa sulod lang sang pila ka adlaw, makilala na sang lapsag ang tingog sang iya iloy, kag mas gusto niya ini sangsa tingog sang iban. Sa sulod sang pila ka semana, mahibaluan na niya ang kinalain sang lenguahe sang iya ginikanan sangsa iban nga lenguahe. Kag sa sulod sang pila ka bulan, mahibaluan na niya kon ano ang husto nga pagmitlang sang mga tinaga.
Ang Cristiano nga si apostol Pablo nagsulat: “Sang lapsag pa ako, nagahambal ako pareho sang lapsag.” (1 Corinto 13:11, Modern King James Version) Paano nagahambal ang lapsag? Nagapurutikol sia. Wala bala ini sing pulos? Indi! Sa libro ni Dr. Lise Eliot nga What’s Going On in There?—How the Brain and Mind Develop in the First Five Years of Life, nagsiling sia nga ang paghambal “isa ka masibod, madasig, kag nagahisantuanay nga pagpanghikot sang dinosena nga mga maskulo sa bibig, dila, alingagngag, kag tutunlan.” Nagdugang sia: “Bisan pa ang pagpurutikol daw makawiwili lang nga paagi sang bata sa pagkuha sing atension, ang matuod, isa ini ka paagi nga makapraktis sia sa paghambal.”
Kon nagapurutikol ang bata, daw nagabinatabata man sabat ang mga ginikanan. Makabulig ini kay manamian ang bata magsabat. Paagi sa ila pagsabtanay, makatuon ang bata mag-istorya, kag magamit niya ini sa bilog niya nga kabuhi.
Pagbag-o sing Responsibilidad
Ang mga ginikanan masako sa pag-atipan sa ila lapsag. Paghibi sang lapsag, ginapatiti sia. Paghibi sang lapsag, ginapailisan sia. Paghibi sang lapsag, ginakugos sia. Kinahanglan niya ini nga pag-atipan. Obligasyon ini sang mga ginikanan bilang mga manug-atipan.—1 Tesalonica 2:7.
Ini nga kahimtangan amo ang rason kon ngaa abi sang lapsag sia ang pinakaimportante nga tawo sa uniberso kag ang mga adulto, ilabi na ang iya mga ginikanan, nagasunodsunod lang sa iya. Indi ini matuod, pero natural lang nga amo sini ang iya batyagon. Dumduma nga sobra isa ka tuig nga amo ini ang pag-atipan sa iya. Para sa iya sia ang hari sang dalagku nga mga tawo nga nagaalagad sa iya. Ang manuglaygay sang pamilya nga si John Rosemond nagsiling nga wala gani duha ka tuig nga napapati ang bata nga sia ang hari, pero kinahanglan sing mga disiseis ka tuig para tadlungon ini! Daw kahalam-utan gid ini nga obligasyon sang ginikanan: papatihon ang iya bata nga sia ang hari, dayon tadlungon sia.
Kon ang bata mga duha na ka tuig, ang ginikanan mangin manunudlo na imbes nga manug-atipan. Gani, marealisar sang bata nga sala ang iya pagpati. Mabatyagan niya nga wala na nagasunodsunod ang iya mga ginikanan sa iya. Sa baylo, sia na ang dapat magsunod sa ila. Indi na sia hari, kag mahimo nga indi niya ini magustuhan. Gani, magalalain sia kag posible nga mangita sia sing paagi nga kontrolon ang iya mga ginikanan. Paano?
Kon Nagapasingit
Madamo nga kabataan ang pirme nagapasingit pag-abot sang duha ka tuig. Amo ini ang edad nga nabudlayan gid ang mga ginikanan. Makibot ka lang nga ang imo bata pirme nagahambal nga “Indi!” ukon “Indi ko!” Mahimo nga nainit sia sa iya kaugalingon kag sa iya mga ginikanan kay indi sia kaintiende sang iya ginabatyag. Indi ka niya gusto, pero indi man niya gusto nga maghalin ka sa tupad niya. Mabudlay gid ini para sa mga ginikanan kay daw wala gid sila sing pasingadtuan. Ano ang nagakatabo?
Binagbinaga ang daku nga pagbag-o kon magtakangtakang na ang bata. Sang una, kon magpisngopisngo sia ginapalapitan sia dayon sang iya mga ginikanan. Pero subong, narealisar niya nga indi tanan niya nga gusto makuha niya. Kag mahangpan na niya nga kinahanglan sia magpasakop, subong sang ginsiling sang Biblia: “Mga anak, mangin matinumanon kamo sa inyo mga ginikanan sa tanan nga butang.”—Colosas 3:20.
Sa sini nga edad, dapat pat-uron sang mga ginikanan nga sila ang matuman. Kon himuon nila ini sing malig-on pero mahigugmaon, masunod man lang ang bata. Kag makabulig ini sa iya kon magdaku na sia.
Pamatasan
Ang mga sapat, bisan ang mga kompyuter makakilala kag makailog sang aton ginahambal. Pero, tawo lang ang nagapamensar sing maayo. Gani kon mga duha ukon tatlo na ka tuig ang bata, nagapabugal na sia, makabatyag na sing kahuya, ukon makahangop na nga nakasala sia. Amo ini ang una nga bahin sang iya kabuhi nga makabulig sa iya para mangin maayo nga adulto kag makahimo sing husto bisan ang iban nagahimo sing sala.
Sa sini nga tion, ang mga ginikanan nalipay gid kay makaintiende na ang ila bata sa balatyagon sang iban. Sang duha pa lang sia ka tuig, sia lang isa ang nagahampang pero subong nagaupod na sia sa iban. Makahibalo naman sia kon malipayon ang iya ginikanan, kag gusto niya sila pahalipayon. Gani, mas mahapos na sia tudluan.
Sa edad nga tatlo ka tuig, nagatuon na ang bata sa paghibalo kon ano ang husto ukon sala, maayo ukon malain. Gani amo ini ang pinakamaayo nga tion nga tudluan sang mga ginikanan ang ila kabataan nga mangin responsable nga adulto.
[Blurb sa pahina 5]
Sa sulod lang sang pila ka adlaw, makilala na sang lapsag ang tingog sang iya iloy, kag mas gusto niya ini sangsa tingog sang iban
[Blurb sa pahina 6]
Sa edad nga tatlo ka tuig, nagatuon na ang bata sa paghibalo kon ano ang husto ukon sala, maayo ukon malain
[Kahon sa pahina 6]
NGAA NAGAPASINGIT GIHAPON ANG BATA?
“Abi sang iban nga ginikanan nagapasingit ang ila bata kay wala nila mahatag ang gusto niya,” siling ni John Rosemond sa New Parent Power. “Nagahunahuna ang mga ginikanan nga kon sila gid man ang balasulon sa pagpasingit sang bata, dapat may himuon sila dayon para mag-untat ini. Gani, bisan pa nagsiling na sila nga indi, mapasugot na lang sila. Ukon pagkatapos nila mapapa ang bata, ginahatag nila ang sobra pa sa ginapangayo sang bata para indi sila pagkonsiensiahon. Abi nila eksakto ang ila ginahimo. Mauntat na pasingit ang bata, maumpawan man ang ginikanan, pero magahunahuna ang bata nga makuha niya ang tanan niya nga gusto kon magbisyo sia, kag mas madamo pa gid ang ihatag sa iya kon sigehon niya ini.”