Ang Caucasus—“Bukid Sang Mga Lenguahe”

IMADYINA nga ara ka sa lugar nga daw Espanya ka lapad kag halos kabukiran. Nakibot ka gid sang mabal-an mo nga madamo gali diri sang pungsod nga may kaugalingon nga mga lenguahe. Sa pila ka lugar diri, ang mga tribo nga magkaingod lang indi mag-intiendihanay! Mahimo nga amo gid sini ang nabatyagan sang mga geograpo sadto, kay ang isa sa ila nagsiling nga ining rehiyon—ang Caucasus—“bukid sang mga lenguahe.”

Ang Kabukiran sang Caucasus makita sa tunga sang Black Sea kag Caspian Sea. Ara ini sa tunga sang mga kontinente kag mga sibilisasyon amo nga malawig na ang kasaysayan kag lainlain ang kultura sini. Kilala ang mga tawo diri nga may respeto sa mga tigulang, mahilig magsaot, kag maabiabihon. Pero para sa mga bisita, ang pinakamakawiwili sa Caucasus amo ang tuman kadamo nga tribo kag mga lenguahe diri—mas madamo pa sangsa bisan diin nga lugar sa Europa.

Tuman Gid Kadamo

Sang ikalima nga siglo B.C.E., ang Griego nga historian nga si Herodotus nagsiling: “Madamo kag halos tanan nga pungsod ara sa Caucasus.” Sa umpisa sang unang siglo C.E., ang isa pa gid ka Griego nga historian nga si Strabo nagsulat parte sa 70 ka tribo sa sini nga rehiyon. Ang kada tribo may kaugalingon nga lenguahe kag naganegosyo sila sa Dioscurias nga amo subong ang siudad sang Sukhumi sa Black Sea. Pagligad sang pila ka dekada, ang Romano nga iskolar nga si Pliny the Elder nagsulat nga kinahanglan sang mga Romano ang 130 ka interpreter para makanegosyo sa Dioscurias.

Subong, sobra 50 ka tribo ang nagaistar gihapon sa Caucasus. Ang kada isa may kaugalingon nga kustombre kag ang kalabanan may kaugalingon nga pamayo, art, kag arkitektura. Mga 37 ka lenguahe ang ginahambal diri—ang iban sang minilyon ka tawo, pero ang iban sa pila lang ka lugar. Ang may pinakadamo sing lenguahe diri amo ang Dagestan Republic sa Rusya, nga may mga 30 ka tribo. Asta subong, wala gihapon mahibaluan kon bala may koneksion ini nga mga lenguahe sa isa kag isa kag kon paano ini nagsugod.

Gusto mo bala makita kon ano ang hitsura sining Caucasian nga mga lenguahe? Ang opisyal nga Website sang mga Saksi ni Jehova nga www.jw.org nagabalhag sang sobra sa 400 ka lenguahe. Pila sa sini amo ang mga lenguahe sa Caucasus, ang makawiwili nga rehiyon nga nagakabagay gid tawgon nga “kabukiran sang mga lenguahe.”

PAGSAMO SANG MGA LETRA KAG MGA TUNOG

Ang Caucasian nga mga lenguahe nagagamit sang lainlain nga estilo sa pagsulat. Ang Armenian kag Georgian may kaugalingon nga alpabeto. Ang iban naman nga paagi sang pagsulat ginbase sa Cyrillic kag Latin nga alpabeto.

Ang mga lenguahe sa aminhan-katundan sang Caucasus amo ang may pinakamadamo nga consonant kag pila lang ka vowel. Suno sa isa ka ensiklopedia, ini nga mga lenguahe nagagamit sang mga consonant “nga nagapagiho sang halos tanan nga bahin sang baba kag tutunlan.” Ang Ubykh, isa ka Caucasian nga lenguahe nga may 80 ka consonant kag 2 lang ka vowel. Sang 1992, napatay ang katapusan nga tawo nga amo sini ang iya lenguahe.

May isa ka istorya parte sa Turko nga sultan nga nagpadala sang iskolar sa Caucasus para magtuon sing Ubykh. Sang nagbalik ang iskolar, ginpaathag niya kon ngaa wala niya ini matun-an. Nagkuha sia sing isa ka gamay nga puyopuyo nga may unod nga magagmay nga mga bato kag gin-ula ini sa marmol nga salog sa atubangan sang sultan. “Pamatii ang tunog sini,” siling sang iskolar. “Indi gid maintiendihan sang mga pangayaw ang Ubykh nga lenguahe.”