Ang Balaan nga Ngalan Nga Magapabilin sing Dayon

Ang Balaan nga Ngalan sang Nagligad nga mga Dag-on

LUYAG ni Jehova nga Dios sa tawo nga makilala kag gamiton ang iya ngalan. Maathag ini gikan sa kamatuoran nga ginpahayag Niya ang Iya ngalan sa nahauna gid nga duha ka tao sa duta. Nahibaluan naton nga kilala ni Adan kag ni Eva ang ngalan sang Dios bangod sa tapos mabun-ag ni Eva si Cain, suno sa orihinal nga Hebreong teksto, sia nagsiling: “Nakabaton ako sing lalaki sa bulig ni Jehova.”—Genesis 4:1.

Sang ulihi mabasa naton nga ang matutom nga mga lalaki kaangay ni Enoc kag ni Noe “naglakat upod sa matuod nga Dios.” (Genesis 5:24; 6:9) Pat-od, nian, nga kilala man nila ang ngalan sang Dios. Ang ngalan nakalampuwas sa dakung Anaw upod sa matarong nga lalaki nga si Noe kag sa iya pamilya. Walay sapayan sang daku nga pagrebelde mga pila ka tion sang ulihi sa Babel, ang matuod nga mga alagad sang Dios nagpadayon sa paggamit sang iya ngalan. Ginatos ka beses nga makita ini sa mga kasuguan nga ginhatag sang Dios sa Israel. Sa tolon-an sang Deuteronomio lamang, makita ini sing 551 ka beses.

Sang mga adlaw sang mga hukom, maathag nga ang mga Israelinhon wala maglikaw sa paggamit sang ngalan sang Dios. Gingamit pa gani nila ini sa pagtamyawanay. Mabasa naton (sa orihinal nga Hebreo) ang pagtamyaw ni Boaz sa iya mga mangangani: “Kabay nga si Jehova mag-upod sa inyo.” Ginbalusan nila ang iya panamyaw paagi sa pagsiling: “Pakamaayuhon ka ni Jehova.”—Rut 2:4.

Sa bug-os nga maragtas sang mga Israelinhon tubtob sang tion nga nagbalik sila sa Juda sa tapos sang ila pagkabihag sa Babilonia, ang ngalan ni Jehova nagpadayon sa kinaandan nga paggamit sini. Si Hari David, isa ka tawo nga kalahamut-an sa tagipusuon sang Dios, madamong beses nga naggamit sa balaan nga ngalan—makita ini sing ginatos ka beses sa mga salmo nga iya ginsulat. (Binuhatan 13:22) Ang ngalan sang Dios ginlakip man sa madamo nga personal nga ngalan sang mga Israelinhon. Sa amo may mabasa kita nga Adonijah (“Si Jah ang Akon Ginuo”—ang “Jah” amo ang pinalip-ot nga porma sang Jehova), Isaias (“Pagluwas ni Jehova”), Jonatan (“Ginhatag ni Jehova”), Miqueas (“Sin-o ang kaangay ni Jah?”) kag Josue (“Si Jehova Kaluwasan”).

Luwas sa Biblia

May yara man pamatuod gikan sa iban nga mga balasahon luwas sa Biblia tuhoy sa madamong beses nga paggamit sa balaan nga ngalan sang dumaan nga mga tion. Sang 1961 may isa ka dumaan nga lulubngan nga lungib nga natukiban malapit nayon sa bagatnan-nakatundan sang Jerusalem, suno sa report sang Israel Exploration Journal (Tomo 13, Num. 2). Sa mga pader sini may Hebreong mga inskripsion nga ang petsa daw halin pa sang ikaduha nga katunga sang ikawalo nga siglo B.C.E. Ang inskripsion nagaunod sing mga pinamulong subong sang “Si Jehova amo ang Dios sang bug-os nga duta.”

Sang 1966 may report nga ginbalhag sa Israel Exploration Journal (Tomo 16, Num. 1) nahanungod sa mga buka nga kolon nga may Hebreo nga sinulat sa sini nga nasapwan sa Arad, sa bagatnan nga Israel. Ginsulat ini sang ikaduha nga katunga sang ikapito nga siglo B.C.E. Ang isa sini amo ang isa ka pribado nga sulat sa isa ka tawo nga nagahingalan kay Eliasib. Ang sulat nagaumpisa: “Sa akon ginuo nga Eliasib: Kabay nga mangabay si Jehova para sa imo paghidait.” Kag nagtapos ini: “Nagapuyo sia sa balay ni Jehova.”

Sang 1975 kag 1976, ang mga arkeologo nga nagatrabaho sa Negeb nakatukib sing koleksion sang Hebreo kag Fenicianhon nga mga inskripsion sa plaster nga mga dingding, dalagku nga mga tibod nga talaguan kag bato nga mga suludlan. Ang mga inskripsion naglakip sang Hebreong tinaga para sa Dios, subong man sa ngalan sang Dios, nga YHWH, sa Hebreong mga letra. Sa Jerusalem lang, may natukiban kasan-o lang nga isa ka diutay, nalukot nga pilak, nga mahimo napetsahan sa wala pa ang pagkabihag sa Babilonia. Ang mga mananalawsaw nagasiling nga sang ginhumlad ini, ang ngalan ni Jehova sa Hebreo nasapwan nga nasulat sa sini.—Biblical Archaeology Review, Marso/Abril 1983, pahina 18.

Ang isa pa ka halimbawa sang paggamit sa ngalan sang Dios masapwan sa ginatawag nga ­Lachish Let­ters. Ining mga sulat, nga nasulat sa buka nga mga kolon, nasapwan sa ulot sang mga tuig 1935 kag 1938 sa mga kagulub-an sang ­Lachish, isa ka nakutahan nga siudad nga bantog gid sa maragtas sang Israel. Daw ginsulat ini sang isa ka opisyal sa isa ka Judeanhon nga estasyon sa iya superyor, nga nagahingalan kay ­Yaosh, sa ­Lachish, ayhan sa tion sang inaway sa ulot sang Israel kag sang Babilonia sa katapusan nayon sang ikapito nga siglo B.C.E.

Sa walo ka mabasa nga buka nga mga kolon, pito ang nagsugod sang ila mensahe nga may panamyaw subong sang: “Kabay nga pahanabuon ni Jehova nga makita sang akon ginuo ining panag-on nga may maayong lawas!” Sa kabilugan, ang ngalan sang Dios nagalutaw sing 11 ka beses sa pito ka mensahe, nga nagapakita sing maathag nga ang ngalan ni Jehova gingamit sa adlaw-adlaw sa talipuspusan sang ikapito nga siglo B.C.E.

Bisan ang paganong mga manuggahom nakakilala kag naggamit sang balaan nga ngalan kon nagapatuhoy sa Dios sang mga Israelinhon. Sa amo, sa ­Moabite ­Stone, si Hari Mesha sang Moab nagpabugal tuhoy sa kadalag-an sang iya hangaway batok sa Israel kag, lakip sa iban nga mga butang, nagasiling: “Si Chemosh nagsiling sa akon, ‘Lakat ka, kuhaa ang Nebo gikan sa Israel!’ Gani naglakat ako sang kagab-ihon kag nagpakig-away batok sa sini kutob sang pamanagbanag tubtob sang udto, ginkuha ko ini kag ginpamatay ang tanan . . . Kag gikan didto ginkuha ko ang [mga suludlan] ni Jehova, ginguyod ko sa atubangan ni Chemosh.”

Sa pagpatuhoy sa sining di-Biblikanhon nga paggamit sa ngalan sang Dios, ang Theologisches Wörterbuch zum Alten Testament (The­o­log­i­cal Dic­tion­ary of the Old Tes­ta­ment), sa Tomo 3, kolumna 538, nagasiling: “Mga 19 ka dokumentado nga mga pamatuod sang Tet­ra­gram­ma­ton sa porma nga jhwh ang nagapamatuod sa sining bahin sa pagkamasaligan sang M[asoretiko] nga T[eksto]; kapin pa ang mapaabot, labaw sa tanan gikan sa Arad-Ar­chives.”—Ginbadbad gikan sa Aleman.

Wala Malipatan ang Ngalan sang Dios

Ining pagkakilala kag paggamit sa ngalan sang Dios nagpadayon tubtob sang mga adlaw ni Malaquias, nga nagkabuhi sang mga 400 ka tuig sa wala pa ang tion ni Jesus. Sa tolon-an sang Biblia nga nagadala sang iya ngalan, ginpakadaku ni Malaquias ang balaan nga ngalan, kag gingamit ini sa kabilugan sing 48 ka beses.

Samtang nagaligad ang tion, madamo nga Judiyo ang nagpuyo malayo sa duta sang Israel, kag ang iban indi na makabasa sang Biblia sa Hebreo nga pamulong. Busa, sang ikatlo nga siglo B.C.E., ginsugdan ang pagbadbad sa bahin sang Biblia nga nagaluntad sadto (ang “Daan nga Testamento”) sa Griego, ang bag-o internasyonal nga hambal. Apang wala ginpatumbayaan ang ngalan sang Dios. Ginhuptan ini sang mga manugbadbad, nga ginasulat ini sa Hebreo nga porma sini. Ang dumaan nga mga kopya sang Griegong Septuagint nga natipigan tubtob sa aton adlaw nagapamatuod sa sina.

Apang, ano ang kahimtangan sang si Jesus yari sa duta? Paano naton mahibaluan kon bala sia kag ang iya mga apostoles naggamit sang ngalan sang Dios?