Paano ang Iban Makabulig?

“KON may mabulig ako, pahibal-a lang ako.” Amo sini ang ginasiling sang madamo sa aton sa bag-o namatyan nga abyan ukon himata. Ti, hanuot gid naton ina nga ginasiling. Himuon naton ang bisan ano sa pagbulig. Apang nanawag bala sa aton ang namatyan kag magsiling: “May nahunahuna ako nga mabulig mo sa akon”? Indi sa masami. Sing maathag, mahimo nga dapat kita maghimo sing pila ka tikang kon luyag gid naton buligan kag lugpayan ang isa nga nagakalisud.

Ang isa ka hulubaton sa Biblia nagasiling: “Ang pulong nga napamulong sing nagakaigo kaangay sang mga mansanas nga bulawan sa pinuna nga pilak.” (Hulubaton 15:​23; 25:​11) May kaalam sa paghibalo kon ano ang isiling kag kon ano ang indi isiling, kon ano ang himuon kag kon ano ang indi himuon. Yari ang pila ka Makasulatanhon nga mga panugda nga nasapwan sang pila ka namatyan nga mga tawo nga mabuligon.

Kon Ano ang Himuon . . .

Mamati: Mangin “madagmit sa pagpamati,” siling sang Santiago 1:19. Ang isa sang labing mabuligon nga mga butang nga sarang mo mahimo amo ang makig-ambit sa kasakit sang namatyan paagi sa pagpamati. Ang pila ka namatyan mahimo nga kinahanglan maghambal nahanungod sa ila hinigugma nga napatay, nahanungod sa aksidente ukon balatian nga ginbangdan sang kamatayon, ukon nahanungod sa ila mga balatyagon kutob sang pagkapatay. Gani mamangkot: “Luyag mo bala hambalan ini?” Tuguti sila sa pagpamat-od. Nagahinumdom sang pagkapatay sang iya amay, ang isa ka lamharon nga lalaki nagsiling: “Nakabulig gid sa akon ang pagpamangkot sang iban kon ano ang natabo kag nian ang mamati sing tunay.” Mamati sing mapailubon kag mahinuklugon nga indi kinahanglan magbatyag nga magahatag ka sing mga sabat ukon mga solusyon. Tuguti sila sa pagpabutyag sang bisan ano nga luyag nila ipaambit.

Maghatag sing pagpasalig: Pasaliga sila nga ginhimo nila ang tanan nga posible (ukon ang bisan ano pa nga nahibaluan mo nga matuod kag positibo). Pasaliga sila nga ang ila ginabatyag​—⁠kasubo, kaakig, pagbatyag nga nakasala, ukon iban pa nga balatyagon⁠—​kinaandan lamang. Sugiri sila nahanungod sa iban nga nahibaluan mo nga nakalandas sing madinalag-on sang kasubo gikan sa kaanggid nga pagkanadulaan. Inang “matahom nga mga pulong . . . ikaayo sa mga tul-an,” siling sang Hulubaton 16:24.—1 Tesalonica 5:​11, 14.

Mangin dimasako: Himua ang imo kaugalingon nga matigayon, indi lamang sa nahaunang pila ka adlaw nga yara ang madamong abyan kag himata, kundi bisan mga binulan sa ulihi nga ang iban nagbalik na sa ila kinaandan nga rutina. Sa sining paagi mapamatud-an mo ang imo kaugalingon nga “isa ka matuod nga kaupod,” ang isa nga nagaulikid sa abyan sa tion sang “kasisit-an.” (Hulubaton 17:​17) “Ginpat-od sang amon mga abyan nga may yara naiskedyul nga mga aktibidad sa amon sa mga gab-i agod indi namon mahinguyang ang madamo nga tion sa balay sing kamihanon,” paathag ni Teresea, nga ang iya anak napatay sa aksidente sa salakyan. “Nagbulig yadto sa amon nga mabatas ang amon kasubo.” Mga tinuig pagkatapos sina, ang mga petsa sang anibersaryo, subong sang anibersaryo sa kasal ukon petsa sang pagkapatay, mahimo mangin isa ka makapahuol nga tion para sa mga namatyan. Ngaa indi tandaan ina nga mga petsa sa imo kalendaryo agod nga kon mag-abot ina nga petsa, yara ikaw, kon kinahanglanon, para sa mahinuklugon nga supurta?

Maghimo sing nagakaigo nga inisyatibo: May mga butang bala nga dapat atipanon? Kinahanglan bala nga may magabantay sa kabataan? Nagakinahanglan bala sing dalayunan ang nagaduaw nga mga abyan kag mga himata? Ang bag-o lang namatyan nga mga tawo masunson nagasaligmato nga indi gani nila mahibaluan kon ano ang dapat nila himuon, ano pa gid ang pagsugid sa iban kon paano sila makabulig. Busa kon mahantop mo ang isa ka tunay nga kinahanglanon, indi maghulat nga pangabayon; maghimo sing inisyatibo. (1 Corinto 10:​24; ipaanggid ang 1 Juan 3:​17, 18.) Ang isa ka babayi nga namatyan sing bana naghinumdom: “Madamo ang nagsiling, ‘Kon may mabulig ako, pahibal-a lang ako.’ Apang ang isa ka abyan wala namangkot. Nagkadto sia sa hulot-tulugan, ginhukas kag ginlabhan ang nahigkuan nga mga linen bangod sang pagkapatay sang akon bana. Ang isa pa nagkuha sing balde, tubig, kag mga inugtinlo kag ginnusnusan ang alpombra nga ginsukahan sang akon bana. Pagligad sang pila ka semana, ang isa sa mga gulang sa kongregasyon nagkari nga nagasuksok sing panapton nga pangtrabaho nga dala ang iya mga kasangkapan kag nagsiling, ‘Nahibaluan ko nga may yara kalay-uhon. Ano ini?’ Palangga ko gid sia tungod sang pagkay-o sang guba nga bisagra sa ganhaan kag sang pagkay-o sa suga!”​—⁠Ipaanggid ang Santiago 1:⁠27.

Mangin maabiabihon: “Indi pagkalimti ang pagkamaabiabihon,” pahanumdom sang Biblia sa aton. (Hebreo 13:⁠2) Labi na gid nga dapat naton dumdumon ang mangin maabiabihon sa mga namatyan. Sa baylo sang imbitasyon nga “magkari kamo bisan san⁠-⁠o,” magtalana sing petsa kag oras. Kon magdumili sila, indi sa gilayon mag-ampo. Ang mapinalanggaon nga pagpalig-on mahimo nga kinahanglanon. Ayhan wala nila pagbatuna ang imo imbitasyon bangod nahadlok sila nga indi nila mapunggan ang ila balatyagon sa atubangan sang iban. Ukon mahimo sila makonsiensia sa pagkalipay sa isa ka panihapon kag sa pagpakig-upod sa sina nga tion. Dumduma ang maabiabihon nga babayi nga si Lidia nga ginhinambitan sa Biblia. Pagkatapos gin-agda sa iya puluy-an, si Lucas nagsiling, “Ginpilit niya kami.”​—⁠Binuhatan 16:15.

Mangin mapailubon kag mahinangpanon: Indi gid makibot sa mahimo isiling sa primero sang mga namatyan. Dumduma, mahimo sila magbatyag nga akig kag nakasala. Kon ang emosyonal nga pagsingkal ginpatuhoy sa imo, kinahanglan ang imo paghangop kag pagpailob nga indi magsabat sa kaugot. “Panapti ninyo ang inyo kaugalingon sang hanuot nga pagpalangga sang pagkaawa, kalulo, pagkakubos, pagkalum-ok, kag pagkamabinatason,” panugda sang Biblia.​—⁠Colosas 3:​12, 13.

Maghimo sing sulat: Ang balor sang isa ka sulat nga nagapabutyag sang kahanuklog ukon sym­pathy card masunson ginakalimtan. Ang bentaha? Si Cindy nagasabat, nga namatyan sang iloy bangod sang kanser: “Isa ka abyan ang nagpadala sa akon sing matahom nga sulat. Nakabulig gid yadto bangod liwatliwat ko ini nga ginbasa.” Ina nga sulat ukon kard sang pagpalig-on mahimo nga ginsulat sa “pila ka tinaga,” apang ginapabutyag sini ang imo balatyagon. (Hebreo 13:​22) Mahimo ini magsiling nga nagaulikid ikaw kag nga may pinasahi nga nadumduman ikaw nahanungod sa napatay, ukon mahimo ini magpakita kon paano natandog sang tawo nga napatay ang imo kabuhi.

Mangamuyo upod sa ila: Indi pagpakadiutaya ang balor sang imo mga pangamuyo upod kag para sa mga namatyan. Ang Biblia nagasiling: “Ang pangamuyo sang matarong nga tawo may dakung gahom.” (Santiago 5:​16) Halimbawa, ang mabatian ikaw nga nagapangamuyo tungod sa ila makabulig sa pagpahaganhagan sang negatibo nga mga balatyagon subong sang pagbatyag nga nakasala.​—⁠Ipaanggid ang Santiago 5:​13-15.

Kon Ano ang Indi Himuon . . .

Indi magpalayo bangod indi mo nahibaluan kon ano ang isiling ukon himuon: ‘Siguro dapat sila karon magsilahanon,’ mahimo naton isiling sa aton kaugalingon. Apang ang kamatuoran ayhan amo nga nagapahilayo kita bangod natahap kita nga basi sala ang aton masiling ukon mahimo. Apang, ang paglikaw sa mga abyan, mga himata, ukon mga masigkatumuluo labi nga nagapahanusbo sa namatyan, nga nagadugang sa kasakit. Dumduma, ang pinakamalulo nga mga tinaga kag mga buhat masami nga amo ang pinakasimple. (Efeso 4:​32) Ang imo lamang presensia mahimo mangin tuburan sang pagpalig-on. (Ipaanggid ang Binuhatan 28:​15.) Nagahinumdom sang adlaw nga napatay ang iya anak nga babayi, si Teresea nagsiling: “Sa sulod sang isa ka oras, ang lobby sang ospital napuno sang amon mga abyan; ang tanan nga gulang kag ang ila asawa yadto didto. Ang pila sa mga kababayin-an may mga curler pa sa buhok, ang pila nagapanapot pa sing pangtrabaho. Ginbayaan nila ang tanan kag nagkadto sa gilayon. Madamo sa ila ang nagsiling sa amon nga indi nila nahibaluan kon ano ang isiling, apang indi ini importante bangod ang importante amo nga didto sila.”

Indi sila pagpilita nga mag-untat sa pagkalisud: ‘O, indi ka na maghibi,’ mahimo luyag naton isiling. Apang mahimo nga mas maayo nga patuluon ang mga luha. “Sa banta ko importante nga tugutan ang mga namatyan nga ipakita ang ila emosyon kag ipautwas ini,” siling ni Katherine, nagahinumdom sang pagkapatay sang iya bana. Batui ang huyog nga sugiran ang iban kon ano dapat ang ila batyagon. Kag indi magsigahom nga dapat mo itago ang imo mga balatyagon agod amligan ang ila. Sa baylo, “magtangis upod sa mga tawo nga nagatangis,” panugyan sang Biblia.—Roma 12:⁠15.

Indi mangin maabtik sa paglaygay sa ila nga ipanghatag ang panapton ukon iban pa nga personal nga mga pagkabutang sang napatay nga indi pa sila handa: Mahimo kita magabatyag nga mas maayo para sa ila nga ipanghatag ang nagapukaw sang handumanan nga mga pagkabutang bangod ginapalawig sini sa bisan paano ang kalisud. Apang ang hambalanon nga “Ang indi makita, indi mahunahuna” mahimo nga indi maaplikar diri. Ang namatyan mahimo kinahanglan nga kalimtan ang napatay sing hinayhinay. Dumduma ang paglaragway sang Biblia sa reaksion ni patriarka Jacob sang ginpapati sia nga ang iya lamharon nga anak nga lalaki nga si Jose ginpatay sang sapat nga talonon. Pagkatapos gindala kay Jacob ang puno sing dugo nga malaba nga panapton ni Jose, sia “naglalaw tungod sa iya anak sa madamong mga adlaw. Kag nagtindog ang tanan niya nga anak nga lalaki kag ang tanan niya nga anak nga babayi sa paglipay sa iya, apang sia nagdumili nga lipayon.”​—⁠Genesis 37:​31-35.

Indi magsiling, ‘Mahimo ka pa makabata liwat’: “Naugot ako sa mga tawo nga nagasiling nga mahimo pa ako liwat makabata,” hinumdom sang isa ka iloy nga namatyan sing anak. Mahimo nga maayo ang ila mga tinutuyo, apang para sa nalisdan nga ginikanan, ang mga tinaga nga daw nagapanugda nga ang napatay nga bata mahimo maislan ‘nagasuntok kaangay sang espada.’ (Hulubaton 12:​18) Ang isa ka bata indi mahimo makailis sa isa pa. Ngaa? Bangod ang kada isa pinasahi.

Indi paglikawi sing hungod ang pagsambit sa nagtaliwan: “Madamo nga tawo ang indi gani makasambit sa ngalan sang akon anak nga si Jimmy ukon makasugilanon nahanungod sa iya,” hinumdom sang isa ka iloy. “Ginabaton ko nga nagakasaklaw ako kon ginahimo ina sang iban.” Gani indi pag-isli sing hungod ang topiko kon ang ngalan sang napatay ginasambit. Pamangkuta sia kon kinahanglan niya ang maghambal nahanungod sa iya hinigugma. (Ipaanggid ang Job 1:​18, 19 kag 10:⁠1.) Ginaapresyar mabatian sang iban nga mga namatyan ang mga abyan nga nagasugid tuhoy sa pinasahi nga mga kinaiya nga naghimo sa nagtaliwan nga mahal sa ila.—Ipaanggid ang Binuhatan 9:36-39.

Indi mangin tuman kaabtik sa pagsiling, ‘Para ini sa pinakamaayo’: Ang pagtinguha nga makakita sing butang nga positibo nahanungod sa kamatayon pirme nga indi ‘makalulugpay sa napung-awan nga mga kalag’ nga nagakalisud. (1 Tesalonica 5:​14) Nagahinumdom sang pagkapatay sang iya iloy, isa ka lamharon nga babayi ang nagsiling: “Ang iban nagasiling, ‘Wala sia nagaantos’ ukon, ‘Sa bisan paano nagapahuway na sia.’ Apang indi ko luyag ina mabatian.” Ina nga mga komento mahimo magapanugda sa mga nabiyaan nga indi sila dapat mahanusbo ukon nga ang pagtaliwan indi importante. Apang, mahimo gid sila mahanusbo bangod mapinalanggaon sila nga ginamingaw sa ila hinigugma.

Mahimo nga mas maayo nga indi magsiling, ‘Nahibaluan ko ang imo ginabatyag’: Nahibaluan mo gid bala? Halimbawa, mahimo bala nga mahibaluan mo ang balatyagon sang isa ka iloy nga mapatyan sing anak kon wala mo mismo maagihi ina nga pagkanadulaan? Kag bisan pa naagihan mo, hibalua nga ang iban mahimo nga indi magabatyag kaangay sang ginbatyag mo. (Ipaanggid ang Panalabiton 1:​12.) Sa pihak nga bahin, kon daw nagakaigo, mahimo nga may kapuslanan ang magsiling kon paano mo nabatas ang pagkapatay sang imo hinigugma. Nasapwan sang isa ka babayi nga namatyan sing anak nga babayi nga makapasalig sang ang iloy nga namatyan man sing anak ­nagsugid sang iya kaugalingon nga pagbalik sa normal nga pagkabuhi. Sia nagsiling: “Wala ginsugdan sang iloy sang napatay nga bata ang iya sugilanon sing ‘Nahibaluan ko ang imo ginabatyag.’ Nagsiling lamang sia kon ano anay ang natabo sa iya kag gintugutan ako nga maangot sa sini.”

Ang pagbulig sa isa nga namatyan nagakinahanglan sang imo pagkaawa, paghantop, kag daku nga gugma. Indi maghulat nga magkadto sa imo ang namatyan. Indi lamang magsiling, “Kon may mabulig ako . . .” Pangitaa inang “may” sa imo kaugalingon, kag nian maghimo sing nagakaigo nga inisyatibo.

Ang pila ka pamangkot nagapabilin: Ano naman ang nahanungod sa paglaum nga pagkabanhaw sa Biblia? Ano ang mahimo nga kahulugan sini para sa imo kag sa imo hinigugma nga napatay? Paano kita makapat-od nga isa ini ka masaligan nga paglaum?