Kapitulo Uno

Ang Manalagna Sang Dios Nagadala Sing Kapawa sa Katawhan

1, 2. Ano nga mga kahimtangan karon ang ginakabalak-an gid sang madamo?

NAGAKABUHI kita sa isa ka dag-on nga halos ang tanan nga butang sarang matigayon sang tawo. Ang paglakbay sa kahawaan, teknolohiya sa kompyuter, genetic engineering, kag ang iban pa nga mga pagbag-o sa siensia nagbukas sing bag-o nga mga posibilidad sa kaliwatan sang tawo, nga nagadala sing paglaum para sa isa ka mas maayo nga kabuhi​—ayhan mas malawig pa gani.

² Wala ka na bala nagapangandado sa imo balay bangod sini nga mga pag-uswag? Nadula bala sini ang peligro sang inaway? Nabulong bala sini ang balatian ukon nadula bala sini ang kalisod nga mamatyan sing isa nga hinigugma? Wala gid! Limitado lamang ang pag-uswag sang tawo bisan pa mahimo nga talalupangdon ini. “Natukiban naton kon paano maglakbay padulong sa bulan, maghimo sing mas gamhanan nga mga silicon chip, kag mag-ilis sing mga gene sang tawo,” siling sang isa ka report sang Worldwatch Institute. “Apang isa ka bilyon pa ka tawo ang wala naton mahatagan sing matinlo nga tubig, wala pa naton mabuhinan ang pagkadula sang linibo ka espesyi, ukon wala pa naton matigayon ang kadamuon sang enerhiya nga ginakinahanglan naton nga wala ginaguba ang atmospera.” Indi katingalahan nga madamo ang nagakabalaka tuhoy sa palaabuton, nga indi makapat-od kon diin magdangop agod makatigayon sing paumpaw kag paglaum.

3. Ano ang kahimtangan sa Juda sang ikawalo nga siglo B.C.E.?

³ Ang kahimtangan nga ginaatubang naton karon kaanggid sa kahimtangan anay sang katawhan sang Dios sang ikawalo nga siglo B.C.E. Sadto nga tion, ginsugo sang Dios ang iya alagad nga si Isaias nga dalhon ang makalipay nga mensahe sa mga pumuluyo sang Juda, kag kinahanglan gid nila ang paglipay. Gintay-ug ang pungsod sang magamo nga mga hitabo. Sa indi madugay pahugon sang mapintas nga Emperyo sang Asiria ang pungsod, nga magapahadlok sa madamo. Sa diin magadangop ang katawhan sang Dios para sa kaluwasan? Ginasambit nila ang ngalan ni Jehova, apang ginpasulabi nila nga ipahamtang ang ila pagsalig sa mga tawo.​—2 Hari 16:​7; 18:21.

Kapawa nga Nagaiwag sa Kadulom

4. Anong duha ka mensahe ang ginpabantala kay Isaias?

⁴ Subong resulta sang rebelyuso nga dalanon sang Juda, ang Jerusalem laglagon, kag ang mga pumuluyo sang Juda dalhon nga mga bihag sa Babilonia. Huo, manug-abot ang madulom nga mga tion. Ginsugo ni Jehova ang iya manalagna nga si Isaias nga itagna ining malain nga tion, apang ginsugo man Niya sia nga ibantala ang maayong balita. Pagligad sang 70 ka tuig nga pagkabihag, ang mga Judiyo hilwayon gikan sa Babilonia! Ang malipayon nga mga nagkalabilin magabalik sa Sion kag may pribilehiyo nga ipasag-uli ang matuod nga pagsimba didto. Paagi sa sining makalilipay nga mensahe, ginpaiwag ni Jehova ang kapawa sa kadulom paagi sa iya manalagna.

5. Ngaa ginpahayag ni Jehova ang iya mga katuyuan sing abanse kaayo?

⁵ Nahapay lamang ang Juda pagligad sang kapin sa isa ka siglo sa tapos marekord ni Isaias ang iya mga tagna. Ngaa, nian, ginpahayag ni Jehova ang iya mga katuyuan sing abanse kaayo? Indi bala nga sang matuman ang mga tagna, madugay na nga napatay ang mga nakabati mismo sang mga ginbantala ni Isaias? Matuod ina. Apang, bangod sang mga ginpahayag ni Jehova kay Isaias, ang mga nagakabuhi sang malaglag ang Jerusalem sang 607 B.C.E. may nasulat nga rekord sang matagnaon nga mga mensahe ni Isaias. Magahatag ini sing indi masuay nga pamatuod nga si Jehova amo “ang Isa nga nagapahayag sang katapusan kutob sa ginsuguran, kag sang mga butang nga wala pa mahimo kutob sang madugay na nga tion.”​—Isaias 46:​10; 55:​10, 11.

6. Sa anong pila ka paagi nagalabaw gid si Jehova sa tanan nga tawhanon nga manalagna?

⁶ Si Jehova lamang ang maminatud-on nga makasiling sini. Mahimo matagna sang tawo ang malapit nga palaabuton pasad sa iya paghangop sa nagaluntad nga kahimtangan sa politika ukon katilingban. Apang si Jehova lamang ang abanse nga makakita sing pat-od gid kon ano ang mahanabo sa bisan ano nga tion, bisan sa malayo nga palaabuton. Sarang man niya mahatagan sing gahom ang iya mga alagad nga isugid sing abanse ang mga butang nga mahanabo. Ang Biblia nagasiling: “Ang Soberanong Ginuo nga si Jehova indi maghimo sing isa ka butang kon indi niya anay mapahayag ang iya kompidensial nga butang sa iya mga alagad nga mga manalagna.”​—Amos 3:7.

Pila ang “Isaias”?

7. Paano ginduhaduhaan sang madamo nga iskolar ang nagsulat sang Isaias, kag ngaa?

⁷ Ang isa ka butang nga ginaduhaduhaan sang madamo nga iskolar sa pagsulat sang Isaias amo ang tagna. Nagainsister ining mga kritiko nga ang naulihi nga bahin sang tulun-an mahimo gid nga ginsulat sang lain nga tawo nga nagkabuhi sang ikan-om nga siglo B.C.E., sa tion ukon sa tapos sang pagkabihag sa Babilonia. Suno sa ila, ang mga tagna tuhoy sa pagkahapay sang Juda ginsulat sa tapos ini matuman kag busa indi gid gali mga tagna. Nagasiling man ining mga kritiko nga paglampas sa kapitulo 40, ang tulun-an sang Isaias nagahambal nga subong bala ang Babilonia amo ang nagapangibabaw nga gahom kag ang mga Israelinhon mga bihag didto. Gani, nagapangatarungan sila nga kon sin-o man ang nagsulat sang naulihi nga bahin sang Isaias mahimo gid nga ginsulat niya ini sadto nga dag-on​—sang ikan-om nga siglo B.C.E. May yara bala malig-on nga sadsaran ini nga pangatarungan? Wala gid!

8. San-o nagsugod ang pagduhaduha tuhoy sa kon sin-o ang nagsulat sang Isaias, kag paano ini naglapnag?

⁸ Sang ika-12 nga siglo C.E. lamang ginduhaduhaan ang nagsulat sang Isaias. Ginduhaduhaan ini sang Judiyong komentarista nga si Abraham Ibn Ezra. “Sa iya komentaryo tuhoy sa Isaias,” siling sang Encyclopaedia Judaica, “[si Abraham Ibn Ezra] nagsiling nga ang ikaduha nga katunga, halin sa Isa kapitulo 40, ginsulat sang isa ka manalagna nga nagkabuhi sa tion sang Pagkabihag sa Babilonia kag sang maaga nga bahin sang tion sang Pagbalik sa Sion.” Sang ika-18 kag ika-19 nga siglo, ang mga pagtamod ni Ibn Ezra ginbaton sang pila ka iskolar, lakip si Johann Christoph Doederlein, isa ka Aleman nga teologo nga nagbalhag sang iya sinulat nga paathag tuhoy sa Isaias sang 1775, nga may ikaduha nga edisyon sang 1789. Ang New Century Bible Commentary nagsiling: “Ang tanan luwas sa labing konserbatibo nga mga iskolar nagabaton karon sa teoriya nga ginpresentar ni Doederlein . . . nga ang mga tagna sa kapitulo 40-66 sang tulun-an sang Isaias indi mga pulong sang ikawalo nga siglo nga manalagna nga si Isaias kundi sang ulihi na lang nag-abot.”

9. (a) Ano nga pagpihakpihak sa tulun-an sang Isaias ang natabo? (b) Paano ginsumaryo sang isa ka komentarista sa Biblia ang sinuay tuhoy sa kon sin-o ang nagsulat sang tulun-an sang Isaias?

⁹ Apang, wala magdulog diri ang mga pagduhaduha tuhoy sa kon sin-o ang nagsulat sang tulun-an sang Isaias. Ang teoriya nga may ikaduha nga Isaias​—ukon Deutero-Isaias—​nagpautwas sang ideya nga mahimo may ikatlo nga manunulat nga nadalahig.a Gani gin-usisa sing dugang pa ang tulun-an sang Isaias, amo kon ngaa ang isa ka iskolar nagsiling nga ang Isa kapitulo 15 kag 16 ginsulat sang isa ka di-kilala nga manalagna, samtang ginduhaduhaan sang isa naman kon sin-o ang nagsulat sang Isa kapitulo 23 tubtob 27. Ang isa pa gid nagsiling nga indi mahimo nga si Isaias ang nagsulat sang mga pulong nga masapwan sa Isa kapitulo 34 kag 35. Ngaa? Bangod halos kaanggid ini sa Isa kapitulo 40 tubtob 66, nga ginpadungog na sa iban nga manunulat kag indi kay Isaias sang ikawalo nga siglo! Malip-ot nga ginsumaryo sang komentarista sa Biblia nga si Charles C. Torrey ang resulta sini nga pangatarungan. “Ang isa ka daku anay nga ‘Manalagna sa Tion Sang Pagkabihag,’ ” siling niya, “nangin di-talalupangdon nga tawo, kag halos indi na kilala bangod ginbahinbahin ang iya tulun-an.” Apang, indi tanan nga iskolar nagaugyon sa sini nga pagpihakpihak sa tulun-an sang Isaias.

Ebidensia nga Isa ang Manunulat

10. Maghatag sing isa ka halimbawa kon paano ang pagkapalareho sang ekspresyon nagahatag sing ebidensia nga isa lamang ang nagsulat sang tulun-an sang Isaias.

¹⁰ May yara mabakod nga rason sa pagsiling nga ang tulun-an sang Isaias ginsulat sang isa lamang ka manunulat. Ang isa ka ebidensia amo ang palareho nga ekspresyon. Halimbawa, ang dinalan nga “Balaan sang Israel” masapwan sing 12 ka beses sa Isaias kapitulo 1 tubtob 39 kag 13 ka beses sa Isaias kapitulo 40 tubtob 66, apang ini nga paglaragway kay Jehova 6 ka beses lamang nga naglutaw sa nabilin nga bahin sang Hebreong Kasulatan. Ang sulitsulit nga paggamit sining ekspresyon nga talagsa lang ginagamit sa iban nga bahin nagapamatuod nga isa lamang ang nagsulat sang Isaias.

11. Ano ang mga pagkaanggid sang kapitulo 1 tubtob 39 kag sang kapitulo 40 tubtob 66 sang Isaias?

¹¹ May iban pa nga mga pagkaanggid ang Isaias kapitulo 1 tubtob 39 kag ang kapitulo 40 tubtob 66. Ining duha ka bahin lunsay nagagamit pirme sing pareho nga mga pulong sang paglaragway, subong sang isa ka babayi nga may kasakit sang pagpanganak kag sang “alagyan” ukon “daku nga dalan.”b Pirme man ginapatuhuyan ang “Sion,” isa ka termino nga 29 ka beses nga ginagamit sa Isa kapitulo 1 tubtob 39 kag 18 ka beses sa Isa kapitulo 40 tubtob 66. Sa katunayan, ang Sion mas kapin nga ginapatuhuyan sa Isaias sangsa bisan ano nga tulun-an sang Biblia! Ini nga mga ebidensia, siling sang The International Standard Bible Encyclopedia, “nagahatag sa tulun-an sing tumalagsahon nga tanda nga mabudlay ipaathag” kon ang tulun-an ginsulat sang duha, tatlo, ukon kapin pa nga manunulat.

12, 13. Paano ginapakita sang Cristianong Griegong Kasulatan nga isa lamang ang nagsulat sang tulun-an sang Isaias?

¹² Ang pinakamabakod nga ebidensia nga isa lamang ang manunulat sang tulun-an sang Isaias yara sa inspirado nga Cristianong Griegong Kasulatan. Ginapakita sini sing maathag nga ang mga Cristiano sang nahauna nga siglo nagapati nga isa lamang ang nagsulat sang tulun-an sang Isaias. Halimbawa, nagsaysay si Lucas tuhoy sa isa ka Etiopianhon nga opisyal nga nagabasa sing materyal nga makita karon sa Isaias kapitulo 53, ang bahin gid mismo nga suno sa modernong-adlaw nga mga kritiko ginsulat kuno ni Deutero-Isaias. Apang, nagsiling si Lucas nga ang Etiopianhon “mabaskog nga nagabasa kay Isaias nga manalagna.”​—Binuhatan 8:​26-28.

¹³ Binagbinaga naman ang manunulat sing Ebanghelyo nga si Mateo, nga nagapaathag kon paano ang pagministeryo ni Juan Bautista nagtuman sang matagnaon nga mga pulong nga masapwan naton karon sa Isaias 40:3. Kay sin-o ginapadungog ni Mateo ang tagna? Sa isa bala ka di-kilala nga Deutero-Isaias? Indi, simple lamang nga ginapakilala niya ang manunulat subong si “Isaias nga manalagna.”c (Mateo 3:​1-3) Sa isa pa ka okasyon, ginbasa ni Jesus gikan sa isa ka linukot ang mga pulong nga masapwan naton karon sa Isaias 61:​1, 2. Sa pag-asoy sang natabo, si Lucas nagasiling: “Ginhatag sa iya ang linukot ni Isaias nga manalagna.” (Lucas 4:17) Sa iya sulat sa mga taga-Roma, ginpatuhuyan ni Pablo ang nauna kag naulihi nga mga bahin sang Isaias, apang wala gid sia magpahangop nga may iban pa nga manunulat kundi si Isaias lamang. (Roma 10:​16, 20; 15:12) Maathag nga ang mga Cristiano sang nahauna nga siglo wala magpati nga ang tulun-an sang Isaias ginsulat sang duha, tatlo, ukon kapin pa nga manunulat.

14. Paano ang Dead Sea Scrolls nagahatag sing kapawa sa kon sin-o gid ang nagsulat sang tulun-an sang Isaias?

¹⁴ Binagbinaga man ang pamatuod sang Dead Sea Scrolls​—ang dumaan nga mga dokumento, nga madamo sini napetsahan antes pa sang tion ni Jesus. Ang isa ka manuskrito sang Isaias, nga kilala subong Linukot ni Isaias, may petsa nga ikaduha nga siglo B.C.E., kag ginapamatud-an sini nga butig ang ginasiling sang mga kritiko nga si Deutero-Isaias amo ang nagsulat sang kapitulo 40. Ngaa? Sa sining dumaan nga dokumento, ang una nga dinalan sang nakilal-an naton karon nga kapitulo 40 nagasugod sa katapusan nga linya sang isa ka kolumna kag natapos sa masunod nga kolumna. Maathag nga sa sini nga bahin wala matalupangdi sang manugkopya ang ginakunokuno nga lain naman ang manunulat ukon ang dibisyon sang tulun-an.

15. Ano ang ginsiling sang Judiyong istoryador nga si Flavius Josephus sang nahauna nga siglo sa mga tagna sang Isaias tuhoy kay Ciro?

¹⁵ Bilang katapusan, binagbinaga ang pamatuod sang Judiyong istoryador sang nahauna nga siglo nga si Flavius Josephus. Wala lamang niya ginpakita nga ang mga tagna nga nagapatuhoy kay Ciro ginsulat sang ikawalo nga siglo B.C.E. kundi nagsiling man sia nga nahibaluan ni Ciro ining mga tagna. “Nahibaluan ni Ciro ining mga butang,” sulat ni Josephus, “paagi sa pagbasa sa tulun-an sang tagna nga ginbilin ni Isaias duha ka gatos kag napulo ka tuig antes sini.” Suno kay Josephus, bangod nahibaluan ni Ciro ining mga tagna mahimo pa gani nga napahulag sia nga pabalikon ang mga Judiyo sa ila dutang natawhan, kay si Josephus nagsulat nga si Ciro “ginhugakom sang mabaskog nga handum kag ambisyon nga himuon kon ano ang nasulat.”​—Jewish Antiquities, Tulun-an XI, kapitulo 1, parapo 2.

16. Ano ang masiling sa ginainsister sang mga kritiko nga ang Babilonia ginalaragway sa ulihi nga bahin sang Isaias subong amo ang nagapangibabaw nga kagamhanan?

¹⁶ Subong nasambit na kaina, madamo nga kritiko ang nagasiling nga halin sa Isaias kapitulo 40 padayon, ang Babilonia ginalaragway subong amo ang nagapangibabaw nga kagamhanan, kag ang mga Israelinhon ginahambal nga nabihag na. Wala bala ini nagapakita nga ang manunulat nagkabuhi sang ikan-om nga siglo B.C.E.? Indi naman. Ang kamatuoran amo nga bisan antes sang kapitulo 40 sang Isaias, ang Babilonia ginalaragway kon kaisa subong amo ang nagapangibabaw nga kagamhanan sa kalibutan. Halimbawa, sa Isaias 13:​19, ang Babilonia ginatawag nga “puni sang mga ginharian,” ukon, suno sa pagbadbad sini sang Today’s English Version, “ang pinakamatahom sa tanan nga ginharian.” Maathag gid nga matagnaon ining mga pulong, kay ang Babilonia naggahom sa kalibutan pagligad lamang sang kapin pa sa isa ka siglo. “Ginlubad” sang isa ka kritiko ining ginatawag nga problema paagi lamang sa pagsiling nga lain na ang nagsulat sang Isaias 13! Apang, ang matuod, ang pagpatuhoy sa palaabuton nga mga hitabo nga subong bala daw natabo na ini kinaandan sa tagna sang Biblia. Talalupangdon nga ginapadaku sini nga sahi sang pagsulat nga ang isa ka tagna pat-od gid nga matuman. (Bugna 21:​5, 6) Sa pagkamatuod, ang Dios lamang sang matuod nga tagna ang makasiling: “Ginapahayag ko ang bag-o nga mga butang. Sa wala pa ini magguwa, ipabati ko ini sa inyo.”​—Isaias 42:9.

Isa ka Tulun-an nga May Masaligan nga Tagna

17. Paano mapaathag ang pagbag-o sang estilo halin sa Isaias kapitulo 40?

¹⁷ Sa ano nga konklusion, nian, nagatudlo ang ebidensia? Nga ang tulun-an sang Isaias ginsulat sang isa ka inspirado nga manunulat. Ining bug-os nga tulun-an ginpaliton sa bug-os nga mga siglo subong isa ka sinulatan, indi duha ukon kapin pa. Matuod, ang iban mahimo magsiling nga ang estilo sang tulun-an sang Isaias daw nagabag-o halin sa kapitulo 40 padayon. Apang, dumduma nga si Isaias nag-alagad subong manalagna sang Dios sing indi magkubos sa 46 ka tuig. Sa sulod sadto nga tion indi makatilingala nga magabag-o ang kaundan sang iya mensahe kag ang paagi sang pagpabutyag sang iya mensahe. Sa pagkamatuod, indi lamang ang pagdala sing matigdas nga mga paandam sang paghukom ang ginpahimo sang Dios kay Isaias. Ipaalinton man niya ang mga pulong ni Jehova: “Lipaya ninyo, lipaya ninyo ang akon katawhan.” (Isaias 40:1) Ang nakigkatipan nga katawhan sang Dios pat-od gid nga malugpayan sang iya saad nga, pagligad sang 70 ka tuig nga pagkabihag, ang mga Judiyo pabalikon sa ila dutang natawhan.

18. Ano ang tema sang tulun-an sang Isaias nga binagbinagon sa sini nga publikasyon?

¹⁸ Ang kahilwayan sang mga Judiyo gikan sa pagkabihag sa Babilonia amo ang tema sang madamo nga kapitulo sang Isaias nga ginabinagbinag sa sini nga libro.d Ang pila sini nga mga tagna natuman sa modernong tion, subong binagbinagon pa naton. Dugang pa, masapwan naton sa tulun-an sang Isaias ang makakulunyag nga mga tagna nga natuman sa kabuhi​—kag sa kamatayon​—​sang bugtong nga Anak sang Dios. Sa pagkamatuod, ang pagtuon sa importante nga mga tagna nga masapwan sa tulun-an sang Isaias magahatag sing benepisyo sa mga alagad sang Dios kag sa iban pa sa bug-os nga kalibutan. Ining mga tagna isa gid ka kapawa para sa tanan nga tawo.

[Mga nota]

[Kahon sa pahina 9]

Ebidensia Gikan sa Pag-usisa sa Nagabag-o nga Lenguahe

Ang mga pag-usisa sa nagabag-o nga lenguahe​—nga nagasumay sang indi madali matalupangdan nga mga pagbag-o nga nagakatabo sa isa ka lenguahe sa sulod sang madamo nga tuig​—​nagahatag sing dugang pa nga ebidensia nga ang tulun-an sang Isaias ginsulat sang isa lamang ka manunulat. Kon ang isa ka bahin sang Isaias ginsulat sang ikawalo nga siglo B.C.E. kag ang isa naman pagligad sang 200 ka tuig, dapat kuntani nga may mga kinatuhayan ang sahi sang Hebreo nga gingamit sa tagsa ka bahin. Apang suno sa isa ka pag-usisa nga ginbalhag sa Westminster Theological Journal, “ang ebidensia gikan sa pag-usisa sa nagabag-o nga lenguahe mabaskog nga nagasakdag nga ang Isaias 40-66 ginsulat sa tion antes sang pagkabihag sa Babilonia.” Ang awtor sang pag-usisa naghinakop: “Kon ang kritiko nga mga iskolar padayon gihapon nga mag-insister nga ang Isaias ginsulat sa tion nga bihag ang mga Judiyo sa Babilonia ukon sa tapos sini, ginahimo nila ini batok sa ebidensia gikan sa pag-usisa sa nagabag-o nga lenguahe.”

[Piktyur sa pahina 11]

Bahin sang Dead Sea Scroll sang Isaias. May marka ang katapusan sang Isa. kapitulo 39

[Mga piktyur sa pahina 12, 13]

Mga 200 ka tuig sa wala pa, gintagna ni Isaias ang kahilwayan sang mga Judiyo