TULUN-AN 29

Kalidad sang Tingog

ANG mga tawo ginaimpluwensiahan sing daku indi lamang sang kon ano ang ginasiling kundi man sang kon paano ini ginasiling. Kon ang tingog sang tawo nga nagapakighambal sa imo maayo, mainit, mainabyanon, kag malulo, indi bala nga mas luyag mo mamati sa iya sangsa kon ang iya tingog malas-ay ukon matigdas?

Ang pagpalambo sing maayo nga kalidad sang tingog wala lamang nasandig sing bug-os sa tingog. Mahimo man ini magdalahig sa personalidad sang isa. Samtang nagauswag ang isa ka tawo sa iya ihibalo kag pag-aplikar sa kamatuoran sang Biblia, makita ang mga pagbag-o sa iya panghambal. Ang diosnon nga mga kinaiya subong sang gugma, kalipay, kag kalulo mapabanaag sa iya tingog. (Gal. 5:22, 23) Kon nagakabalaka gid sia sa iban, makita ini sa iya tingog. Kon buslan sang pagkamapinasalamaton ang pagkareklamador, bal-anon ini sa mga tinaga nga ginahambal kag sa tono sang tingog. (Pan. 3:39-42; 1 Tim. 1:12; Jud. 16) Bisan indi mo pa mahangpan ang ginahambal nga lenguahe, kon ang isa ka tawo arogante, estrikto, mamulayon, kag matigdas pamatian kag ang isa naman mapainubuson, mapailubon, malulo, kag mahigugmaon pamatian, indi mabudlay para sa imo nga makita ang kinatuhayan.

Sa pila ka kahimtangan, ang indi maayo nga tingog mahimo nga resulta sang balatian nga naghalit sa larinhe ukon larynx sang tawo ukon sang ginpanubli nga depekto. Mahimo nga malubha gid ini nga mga kahimtangan amo nga indi ini matadlong sing bug-os sa sini nga sistema sang mga butang. Apang, sa masami ang pagtuon sing nagakaigo nga paggamit sa mga organo sa paghambal makapauswag sa kahimtangan.

Una sa tanan importante nga mahangpan nga ang mga tawo may nanuhaytuhay nga kinaiya sang tingog. Ang imo tulumuron indi ang pag-ilog sa tingog sang iban. Sa baylo, palambua ang ikasarang sang imo tingog, lakip ang pinasahi nga mga kinaiya sini. Ano ang makabulig sa imo sa paghimo sini? May duha ka panguna nga kinahanglanon.

Magginhawa Sing Nagakaigo. Agod mangin maayo gid ang paggamit sang imo tingog, kinahanglan mo ang bastante nga suplay sang hangin upod ang nagakaigo nga pagkontrol sa pagginhawa. Kon wala ini, mangin maluya pamatian ang imo tingog, kag ang imo paghambal mangin buklas-buklas.

Ang pinakadaku nga bahin sang mga baga indi ang sa ibabaw sang dughan; ini nga bahin daw daku tulukon bangod sang mga tul-an sang abaga. Sa baylo, ang pinakadaku nga bahin sang mga baga yara sa ibabaw nayon sang diaphragm. Naangot sa naubos nga mga gusok, ang diaphragm amo ang nagabal-ot sa dughan kag suloksulok.

Kon ang naibabaw nga bahin lamang sang imo mga baga ang ginapuno mo kon magginhawa ka, indi madugayan kag kulabuson ka na sa pagginhawa. Magaluya ang imo tingog, kag madali ka kapuyon. Agod makaginhawa sing nagakaigo, kinahanglan magpungko ukon magtindog ka sing tadlong kag tadlunga ang imo mga abaga. Panikasugi nga indi lamang ang naibabaw nga bahin sang imo dughan ang nagahitad kon magginhawa ka agod maghambal. Pun-a anay sing hangin ang naubos nga bahin sang imo mga baga. Kon mapuno na ini sing hangin, magahitad pakilid ang imo karubkob. Sa amo man nga tion, ang diaphragm magaus-os, amat-amat nga nagatulod sa tiyan kag mga tinai, amo nga mabatyagan mo ang paghugot sang imo paha ukon sang iban nga mga panapton sa imo tiyan. Apang ang mga baga wala sa imo tiyan; yara ini sa karubkob. Agod matilawan mo ang imo kaugalingon, ibutang ang tagsa ka kamot sa kilid sa naubos nga bahin sang imo karubkob. Karon magginhawa sing madalom. Kon nagakaigo ang imo pagginhawa, wala mo ginapakupos ang imo tiyan kag ginapataas ang imo mga abaga. Sa baylo, mabatyagan mo nga ang mga gusok nagapataas diutay kag nagahulag paguwa.

Masunod, pangabudlayi ang pagpaguwa sa hangin. Indi pag-uyangi ang suplay paagi sa pagpusnga. Paguwaa ini sing amat-amat. Indi ini pagkontrola paagi sa pagpakipot sa imo tutunlan. Kay magaresulta ini sa isa ka tingog nga daw ginaipit pamatian ukon matagsing. Ang puwersa gikan sa mga maskulo sang tiyan kag mga maskulo sa ulot sang mga gusok amo ang nagapaguwa sang hangin, samtang ang diaphragm nagaapektar sa kadasigon sang pagpaguwa sini.

Subong nga ang manugdalagan nagahanas para sa palumba, ang isa ka humalambal makapalambo man sing nagakaigo nga pagkontrol sa pagginhawa paagi sa pag-ensayo. Magtindog sing tiso nga ginatadlong ang mga abaga, magginhawa agod mapuno ang naubos nga bahin sang mga baga, kag amat-amat nga magbuga samtang nagaisip sing hinay kag dalayon tubtob masarangan mo sa isa lamang ka pagginhawa. Pagkatapos, mag-ensayo sa pagbasa sing matunog samtang nagaginhawa sing subong sini.

Irelaks ang Nagapalanghugot nga mga Maskulo. Ang isa pa ka kinahanglanon agod mangin maayo ang kalidad sang tingog amo ini—magrelaks! Makapakibot gid ang pag-uswag nga imo mahimo paagi sa pagtuon nga magrelaks samtang nagahambal ka. Ang hunahuna kag ang lawas dapat irelaks, kay ang tension sa hunahuna nagatuga sing tension sa maskulo.

Irelaks ang hunahuna paagi sa pagtigayon sing nagakaigo nga panimuot tuhoy sa imo mga tagpalamati. Kon sila mga tawo nga imo masumalang sa ministeryo sa latagon, dumduma nga bisan pila pa lang ka bulan ang pagtuon mo sa Biblia, may nahibaluan ka na nga importante nga mga butang tuhoy sa katuyuan ni Jehova nga mapaambit mo sa ila. Kag nagaduaw ka sa ila bangod kinahanglan nila ang bulig, nahibaluan man nila ini ukon wala. Sa pihak nga bahin, kon nagapamulongpulong ka sa Kingdom Hall, ang kalabanan sang imo mga tagpalamati mga katawhan ni Jehova. Mga abyan mo sila, kag luyag nila nga magmadinalag-on ka. Wala na sing iban nga mga humalambal nga may amo sini ka mainabyanon kag mahigugmaon nga mga tagpalamati subong sang aton regular nga ginaatubang.

Irelaks ang mga maskulo sa tutunlan paagi sa pagsentro sang imo hunahuna sa sining mga maskulo kag magkonsentrar sa pagbuhin sang pagpalanghugot sini. Dumduma nga ang imo mga kuwerdas bokales ukon vocal cord nagakurog kon mag-agi sa sini ang hangin. Ang tono sang tingog nagabag-o samtang ang mga maskulo sa tutunlan nagahugot ukon nagarelaks, subong nga ang tono sang kuwerdas sang gitara ukon kuwerdas sang byolin nagabag-o kon hugton ini ukon halugan. Kon irelaks mo ang mga kuwerdas bokales, naganubo ang tono. Ang pagrelaks sa mga maskulo sang tutunlan makabulig man nga magpabilin nga bukas ang alagyan sang hangin sa ilong, kag may epekto gid ini sa kalidad sang imo tingog.

Irelaks ang imo bug-os nga lawas—ang imo mga tuhod, mga kamot, mga abaga, kag liog. Magabulig ini sa paglanog nga kinahanglanon agod mabatian ang imo tingog sa malayo. Ang paglanog ginapatubas kon ang bug-os nga lawas nagapanghikot subong balandrahan, apang ginapunggan ini sang tension. Ang tono sang tingog, nga nagaguwa sa larinhe, nagalanog indi lamang sa alagyan sang hangin sa ilong kundi sa mga tul-an man sang imo dughan, mga ngipon, alingagngag, kag mga sinus. Ini tanan makaamot sa kalidad sang paglanog. Kon pit-alan mo ang atubangan nga bahin ukon soundboard sang gitara, magabungol ang tunog; dapat ang soundboard wala sing pit-al agod maglanog ini sing maayo. Amo man sa mga tul-an sang aton lawas, nga ginapabakod sang mga maskulo. Paagi sa paglanog sarang mo mabulubag-o ang imo tingog sing nagakaigo kag mapabutyag ang nagkalainlain nga balatyagon. Mabatian ka sang madamo nga tagpalamati bisan wala ka nagasiyagit.

KON PAANO GINAPATUBAS ANG TINGOG

Ang sadsaran sang tanan nga tingog amo ang hangin nga nagapaibabaw halin sa imo mga baga. Ang mga baga nangin mga hungkoy nga nagatulod sang hangin pasulod sa windpipe pakadto sa larinhe, ukon kahon sang tingog (voice box) nga yara sa tunga sang imo tutunlan. Sa sulod sang kahon sang tingog, sa magtimbang nga bahin, amo ang duha ka magamay nga anib sang maskulo nga ginatawag nga mga kuwerdas bokales. Amo ini ang panguna nga mga manugpatubas sing tunog. Ining mga anib sang maskulo nagabukas kag nagasirado sa alagyan sang hangin sa larinhe agod makasulod-guwa ang hangin kag agod indi magsulod ang di-kinahanglanon nga mga butang sa mga baga. Sa normal nga pagginhawa wala sing nagaresulta nga tunog samtang nagaagi ang hangin sa mga kuwerdas bokales. Apang kon ang isa ka tawo luyag maghambal, ginapahugot sang mga maskulo ang mga kuwerdas bokales, kag nagakurog ini samtang nagaagi sa sini ang hangin gikan sa mga baga. Nagaresulta ini sa tunog.

Kon labi nga nagahugot ang mga kuwerdas bokales, mas madasig ang pagkurog sini kag mas mataas ang tono sang tunog nga ginapatubas. Sa pihak nga bahin, kon mas relaks ang mga kuwerdas, mas manubo ang mga tono. Pagkatapos nga makabiya sa larinhe, ang balod sang tunog nagasulod sa naibabaw nga bahin sang tutunlan, nga ginatawag parinhe ukon pharynx. Nian nagaagi ini sa baba kag sa mga alagyan sang hangin sa ilong. Didto ginadugang ang iban nga tono nga nagapabag-o, nagapabaskog, kag nagapatahom sa sadsaran nga tono. Ang alingagngag subong man ang dila, mga ngipon, mga bibig, kag apipingig nagabuligay agod bahinbahinon ang nagakurog nga mga balod sang tunog, nga nagaguwa sa porma sang mahangpan nga paghambal.

Ang tingog sang tawo makatilingala gid, indi matupungan ang pagkamapuslanon sini sang bisan ano nga ginhimo sang tawo nga instrumento. May ikasarang ini sa pagpabutyag sing mga balatyagon kag mga emosyon halin sa mapinalanggaon kag malulo nga gugma pakadto sa matigdas kag masingki nga dumot. Kon napauswag kag nahanas sing nagakaigo, ang tingog makalab-ot tubtob sa tatlo ka octaba (octave) kag makapaguwa indi lamang sang matahom nga mga tunog sa musika kundi sang makapahulag man sa tagipusuon nga panghambal.

PAGLANDAS SA ESPESIPIKO NGA MGA PROBLEMA

Maluya nga tingog. Ang mahinay nga tingog indi gid man maluya. Kon puno ini sing matahom nga tono, ang iban manamian sa pagpamati sini. Apang agod mangin epektibo, dapat nagakaigo ang katunugon sang tingog.

Agod mapauswag ang katunugon sang imo tingog, dapat pauswagon mo ang paglanog sini. Kinahanglan nga irelaks mo ang imo bug-os nga lawas, sa paagi nga ginalaragway sa sining tulun-an. Ang pagrelaks sang imo lawas kag ang pag-ugoy-ugoy makabulig. Ang mga bibig dapat nagasapdinganay lamang, indi ginakipot sing todo. Samtang nagaugoy-ugoy ka, pamatyagi ang paglanog sa imo ulo kag dughan.

Kon kaisa ang tingog maluya ukon daw ginaipit pamatian bangod indi maayo ang pamatyag sang tawo ukon kulang sia sing tulog. Maathag nga kon mapauswag ina nga kahimtangan, ang tingog magauswag man.

Tuman katingil nga tingog. Ang dugang nga pagpalanghugot sa mga kuwerdas bokales nagapataas sang tingog. Ang tingog nga indi relaks nagapabatyag man sa mga tagpalamati nga indi relaks. Paagi sa pagrelaks sa mga maskulo sang tutunlan agod mabuhinan ang tension sa mga kuwerdas bokales, mapanubo mo ang kataason sang tingog. Panikasugi ini, nagahimo sini sa adlaw-adlaw nga pagpakigsugilanon. Ang pagginhawa sing madalom makabulig man.

Medyo punga nga tingog. Kon kaisa ini nga problema tuga sang supon sa alagyan sang hangin sa ilong, apang indi amo sini pirme ang kabangdanan. Kon kaisa bangod sa pagpalanghugot sang mga maskulo sa tutunlan kag baba, ginasirhan sang isa ang alagyan sang hangin sa ilong amo nga ang hangin indi makaguwa sing maayo. Nagaresulta ini sa pagpunga sing tingog. Agod malikawan ini, kinahanglan ang pagrelaks.

Basag nga tingog. Ini nga tingog wala nagapalig-on sing mainabyanon nga pagbayluhanay sing mga ideya. Mahimo batyagon sang iban nga daw ginapahog sila.

Sa pila ka kaso, ang panguna nga butang amo ang pagkinahanglan sing padayon nga panikasog nga bag-uhon sang isa ang iya personalidad. (Col. 3:8, 12) Kon nahimo na ini, ang pag-aplikar sa mga prinsipio tuhoy sa tingog makabulig. Irelaks ang tutunlan kag apipingig. Bangod sini maganami pa nga pamatian ang tingog kag indi ini kalaw-ay pamatian bangod sang paghambal nga wala ginabuksan sing maayo ang baba.